'Kho báu' vô giá trên đỉnh Núi Voi

Một cây thông đỏ khổng lồ được đánh số để quản lý và bảo vệ

Loài thực vật cổ xưa nhất còn sót lại trên trái đất

Nếu lịch sử nhân loại được đo bằng thế kỷ, thì vòng đời của những cây thông đỏ tại Núi Voi phải được tính bằng thiên niên kỷ. Những cây thông đỏ khổng lồ ở khu vực này là chứng nhân lịch sử sống động không chỉ của những cánh rừng già ở Khu căn cứ cách mạng Núi Voi.

Theo tài liệu khoa học, thông đỏ có tên khoa học là Taxus wallichiana, là một trong những loài thực vật cổ xưa nhất còn sót lại trên trái đất, thuộc họ thanh tùng. Thông đỏ là loài cây có trong Sách Đỏ Việt Nam 2007, ở cấp độ VU (sẽ nguy cấp), nghiêm cấm mọi hình thức khai thác thương mại. Tại Việt Nam, thông đỏ phân bố vô cùng hẹp, chỉ rải rác ở Lào Cai và Lâm Đồng. Tuy nhiên, Núi Voi chính là nơi độc nhất vô nhị khi còn một quần thể lớn nhất Việt Nam về cả mật độ và độ tuổi.

Theo số liệu kiểm kê mới nhất của Ban Quản lý rừng Phòng hộ (QLRPH) Đức Trọng, tại Tiểu khu 268 và 277A, trên diện tích khoảng 400 ha, xác định có 224 cây thông đỏ. Đây là quần thể thông đỏ tự nhiên duy nhất còn sót lại ở Việt Nam sống tập trung và quy mô lớn.

Có những cây thông đỏ ở khu vực đỉnh Núi Voi có chiều cao tới 30 m, đường kính gốc lên tới gần 3 m. Các nhà lâm sinh của Viện Nghiên cứu Lâm sinh Tây Nguyên đã đo đạc và ước tính, cây lâu đời nhất ở quần thể này đã sống khoảng 2.500 năm. Rễ của cây này cuộn nổi lên mặt đất, lan rộng trên diện tích đến 1.000 m2. Thân cây cổ thụ 3 người trưởng thành ôm mới xuể.

Do một thời gian trước đây đã xảy ra tình trạng khai thác trái phép thông đỏ nên hiện nay, toàn bộ những cây thông đỏ ở khu vực này đã được kiểm kê và đánh số để quản lý, bảo vệ.

Giá trị y học quý giá

Thông đỏ được mệnh danh là “vàng đỏ” không phải vì gỗ chắc và thường được dùng để chế tác những công cụ tinh xảo cần loại gỗ tinh tế không có độ co giãn mà vì giá trị y học của loài cây này mang lại.

Theo các nhà khoa học, trong vỏ và lá của loài cây này chứa Taxol (paclitaxel) - một hoạt chất cực mạnh có khả năng ức chế sự phân chia của tế bào ung thư. Taxol được xem là “thần dược” trong phác đồ điều trị nhiều loại ung thư hiểm nghèo như: ung thư buồng trứng, ung thư vú, ung thư phổi...

Đáng chú ý, các nghiên cứu so sánh đã chỉ ra rằng, phân loài thông đỏ Taxus wallichiana đang phân bố tại Lâm Đồng (thông đỏ lá dài) có hàm lượng hoạt chất Taxol cao vượt trội so với thông đỏ Taxus chinensis (thông đỏ lá ngắn) ở miền Bắc. Thông đỏ còn được y học dân gian coi là dược liệu quý khi lá của nó dùng trị hen suyễn, viêm phế quản; nước sắc từ thân cây trị bệnh đau đầu...

Thân cây thường bị bám ký sinh, chèn ép không gian dinh dưỡng, dẫn đến dễ bị sâu bệnh tấn công

Để thông đỏ mãi xanh

Trong quá khứ, vùng này đã từng xảy ra hiện tượng chặt phá trái phép thông đỏ để làm đồ gỗ phong thủy khi lâm tặc không biết giá trị quý hiếm của loài thông này. Mặc dù hiện nay đã được đánh số để quản lý, nhưng quần thể thông đỏ vẫn đang rất cần sự quan tâm, không chỉ để bảo vệ mà còn để phát huy giá trị và tái sinh quần thể này hơn nữa.

Theo các nhà lâm học, nguy cơ đe dọa sự tồn vong của quần thể thông đỏ không chỉ đến từ con người, mà còn từ biến đổi khí hậu và chính đặc tính sinh học của loài này.

Thông đỏ là một loài sinh trưởng vô cùng chậm và rễ cọc kém phát triển. Cây thường sống ở độ cao 1.000 - 2.000 m, phải cạnh tranh gay gắt với các loài cây lá rộng thường xanh rậm rạp. Thân cây lại thường bị bám ký sinh, chèn ép không gian dinh dưỡng, dẫn đến dễ bị sâu bệnh tấn công gây rỗng ruột. Đặc biệt, khả năng tái sinh tự nhiên của thông đỏ rất thấp, cây con mọc lên khó sống sót, dẫn đến nguy cơ suy thoái di truyền.

Để bảo vệ di sản vô giá, Ban QLRPH Đức Trọng cho biết, đã đánh số từng cây, giao khoán bảo vệ cho chính những người dân sống cạnh rừng. Ban đã ký kết với 14 hộ đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống ngay dưới chân Núi Voi để quản lý bảo vệ rừng nói chung và quần thể thông đỏ nói riêng.

Hằng ngày, các tổ chuyên trách cùng người dân luân phiên tuần tra nên từ sự hiện diện thường xuyên đó mà thời gian qua cũng góp phần ngăn chặn các hành vi xâm hại đến quần thể thông đỏ quý hiếm này. Dù vậy, những cây thông đỏ cổ thụ nằm rải rác trên địa hình hiểm trở khiến công tác tuần tra, kiểm soát cũng gặp nhiều khó khăn. “Thay vì đóng cửa bảo vệ cần xây dựng mô hình bảo tàng lâm sinh kết hợp du lịch sinh thái. Doanh thu từ du lịch sẽ quay ngược lại phục vụ hoạt động bảo tồn”, ông Lưu Minh - hướng dẫn viên du lịch đề xuất.

Cùng với hoạt động quản lý, bảo vệ, những năm qua, Viện Nghiên cứu Lâm sinh và Bảo tàng Lâm Đồng cũng đồng hành tham gia vào hoạt động tuyên truyền về loài cây này, đưa hình ảnh, mẫu vật thông đỏ đến gần hơn với người dân, đặc biệt là đến với học sinh. Bảo tàng Lâm Đồng còn gắn mã QR cung cấp thông tin về cây thông đỏ tại điểm trưng bày để du khách và người dân địa phương hiểu về giá trị, cùng tham gia giữ gìn, bảo tồn.

Nguyễn Nghĩa .