Khi nhà báo bước vào kỷ nguyên AI

Nhà báo Thẩm Thi Vĩ trả lời phỏng vấn của TTXVN. Ảnh: Quang Hưng/Phóng viên TTXVN tại Bắc Kinh

Nhờ AI, nhiệm vụ của các nhà báo có phần đơn giản hơn trong khi các sản phẩm đầu ra chuyên nghiệp hơn, đa dạng hơn. Có thể nói AI vừa là động lực thúc đẩy các loại hình báo chí mới, phương thức tác nghiệp mới, nhưng đi kèm với đó là những rủi ro mà báo chí truyền thống trước đây chưa từng đối mặt.

Trao đổi với phóng viên TTXVN, nhà báo Ngụy Vi, Trưởng Ban Việt ngữ của Đài Phát thanh và Truyền hình Trung ương Trung Quốc (CMG), nhấn mạnh báo chí đang bước vào “làn sóng thông minh hóa” - xu thế không thể đảo ngược.

Theo nhà báo Thẩm Thi Vĩ từ Mạng truyền hình toàn cầu Trung Quốc (CGTN), hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng đang chuyển từ báo in và truyền hình sang video ngắn, nội dung đa nền tảng, tương tác cao. Điều này buộc báo chí phải phá vỡ các ranh giới truyền thống, tích hợp công nghệ - nội dung - trải nghiệm người dùng để tồn tại và phát triển.

Thị hiếu người đọc, khán thính giả thay đổi theo chuyển động công nghệ, đồng thời cũng thúc đẩy công nghệ được ứng dụng nhiều hơn trong chu trình sản xuất thông tin. Cùng với tốc độ phát triển như vũ bão của khoa học - công nghệ, AI đang ngày càng hoàn thiện và chứng tỏ tiềm năng trở thành một “trợ thủ” không thể thiếu đối với các nhà báo.

Theo nghiên cứu của Associated Press công bố tháng 4/2024, 70% nhà báo ở Mỹ và châu Âu sử dụng AI để tạo bài đăng mạng xã hội, bản tin, tiêu đề, biên dịch và gỡ băng phỏng vấn, xây dựng dàn ý… Tại các nước Nam bán cầu, khảo sát của Thomson Reuters Foundation (tháng 10/2024) cho thấy 81,7% nhà báo đã dùng AI, trong đó 49,4% sử dụng hằng ngày - cho thấy công nghệ này đang nhanh chóng trở thành một phần thiết yếu trong quy trình làm việc.

AI tỏ ra đặc biệt hữu dụng ở các khâu xử lý thông tin như tìm kiếm dữ kiện, tóm tắt văn bản, phân tích dữ liệu… giúp tiết kiệm thời gian và nâng cao độ chính xác. Một số cơ quan báo chí quốc tế đã tiên phong thử nghiệm ứng dụng AI trong tác nghiệp, không chỉ để tận dụng lợi thế mà còn nhằm kiểm soát và khắc phục hạn chế kỹ thuật của công nghệ này.

Chẳng hạn, tòa soạn Financial Times đã xây dựng “Sân chơi AI” (AI Playground) - công cụ nội bộ kết nối nội dung đã xuất bản và bản thảo với mô hình ngôn ngữ lớn (LLM). Công cụ này cho phép phóng viên thử nghiệm các “prompt” để tăng tương tác của độc giả qua câu hỏi mở hoặc để tạo tóm tắt bài viết. Kết quả cho thấy độc giả tương tác nhiều hơn và có xu hướng tiếp tục trả tiền cho nội dung chất lượng cao.

Tương tự, New York Times sử dụng AI để xử lý hàng chục giờ phỏng vấn chính khách - một công việc thủ công gần như bất khả thi trong điều kiện áp lực thời gian. AI giúp khoanh vùng các đoạn hội thoại quan trọng, xác định chi tiết “đắt giá” hỗ trợ nhà báo chọn lọc và triển khai bài viết hiệu quả.

Hãng tin BBC cũng thử nghiệm AI để phát hiện hình ảnh deepfake. Công cụ này đang được cải tiến nhằm giải thích rõ cách phát hiện, kiểm tra độ chính xác và kết hợp quy trình xác minh do con người đảm nhiệm. Kết quả bước đầu cho thấy tiềm năng ứng dụng lớn trong phòng chống thông tin sai lệch.

Những ví dụ trên cho thấy AI đang được định hướng như công cụ hỗ trợ tăng năng suất và chiều sâu tác phẩm, chứ không thay thế vai trò của phóng viên.

Tuy nhiên, việc tích hợp công nghệ, AI vào quy trình sản xuất thông tin đã bộc lộ một số hạn chế nhất định của công cụ này, trong đó đáng chú ý nhất là ảnh hưởng tới độ trung thực vốn có của báo chí. Vì hoạt động theo nguyên lý xác suất, AI có thể mắc lỗi ảo giác (hallucinations) - tạo ra nội dung có vẻ hợp lý nhưng lại sai sự thật hoặc không liên quan. Ngoài ra, sai lệch trong dữ liệu đầu vào hoặc thuật toán có thể dẫn đến thiên lệch đầu ra (bias), làm ảnh hưởng đến tính khách quan và độ tin cậy - những giá trị cốt lõi của báo chí truyền thống. Đây không chỉ là rủi ro kỹ thuật, mà còn tiềm ẩn nguy cơ bị lợi dụng cho mục đích xuyên tạc, thao túng nhận thức công chúng. Do vậy, nhiều cơ quan báo chí hàng đầu luôn triển khai các dự án AI đi kèm quy trình giám sát chặt chẽ của nhà báo.

Lĩnh vực báo chí - truyền thông đang trở thành một trong những ngành tiên phong ứng dụng AI vào quy trình tác nghiệp. Ảnh minh họa: Ereleases

Từ những câu chuyện ứng dụng AI tại các hãng truyền thông lớn nói trên, giới chuyên gia rút ra 3 đặc điểm nổi bật để việc ứng dụng AI thành công. Thứ nhất, đó là chấp nhận dấn thân. Các tòa soạn sẵn sàng thử nghiệm AI dù chưa chắc thành công ngay, bởi mỗi thử nghiệm đều là một bước tiến trong hành trình làm chủ công nghệ. Thứ hai, cần phải thiết lập quy tắc đạo đức. Các cơ quan báo chí đã xây dựng những nguyên tắc khi sử dụng AI nhằm đảm bảo hài hòa với chuẩn mực nghề nghiệp, tính minh bạch và lợi ích cộng đồng. Và cuối cùng, con người giám sát toàn bộ quá trình này. Mọi sản phẩm có sự tham gia của AI đều cần được nhà báo kiểm tra, xác minh, biên tập kỹ càng, từ đó duy trì chất lượng và tính chính danh của nội dung.

Trong lĩnh vực báo chí truyền thông, nơi yếu tố cá nhân của nhà báo vẫn được coi trọng, phát huy, AI chưa thể thay thế con người. Nhà báo Pháp Alain Thomas cho rằng AI có thể gợi ý đề tài theo xu hướng, nhưng không thể thay thế khả năng phân tích, nhạy cảm nghề nghiệp và bản lĩnh chính trị của người làm báo.

Tương tự, nhà báo Nhật Bản Nagayo Taniguchi cho rằng AI xử lý thông tin theo "giá trị trung bình", trong khi thế giới thực chứa đựng những yếu tố ngoại lệ, cảm xúc, bất ngờ - thứ không thể số hóa. Nếu robot thay thế con người, báo chí sẽ mất đi chiều sâu văn hóa và tính nhân văn vốn là linh hồn của nghề báo. Hơn thế nữa, theo ông Leonid Kovachich, Trưởng Phòng châu Á, Ban Phát thanh Đối ngoại của hãng tin Sputnik, khi tiếp nhận nội dung trên mạng xã hội, sẽ gặp phải vấn đề tin giả và tin thật. Trong khi có, các nhà báo có kinh nghiệm có thể kiểm soát, có thể kiểm chứng thông tin, đánh giá về những sự kiện chính trị nhạy cảm, điều mà AI không làm được.

Bởi vậy, như lời nhà báo Ngụy Vi, nhà báo thời AI cần chuyển mình từ người “chế biến” thông tin thành người “sản xuất thông minh” - biết cách phối hợp với công nghệ để nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời làm chủ các rủi ro có thể phát sinh.

Việc xây dựng hệ thống đánh giá kiểm tra và phòng ngừa rủi ro về công nghệ AI trong lĩnh vực truyền thông sẽ giúp tạo ra ngày càng nhiều sản phẩm báo chí có chiều sâu và chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu của công chúng và thúc đẩy tiến bộ xã hội.

Tại Việt Nam, ứng dụng AI trong báo chí vẫn còn hạn chế. Tuy nhiên, những chính sách gần đây đang mở ra không gian phát triển đáng kể. Tháng 12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, hay gần đây Quốc hội ban hành “Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”. Những văn bản này đã đặt nền móng đầu tiên để thành tựu của cách mạng khoa học công nghệ thẩm thấu vào mọi lĩnh vực đời sống, trong đó có báo chí.

Trong bối cảnh đó, việc sắp xếp, tinh gọn các cơ quan báo chí từ trung ương đến địa phương không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý, mà còn tạo điều kiện để tập trung nguồn lực vào chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, trong đó có ứng dụng AI.

AI mở ra nhiều cơ hội cho báo chí Việt Nam đổi mới, sáng tạo và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả, đòi hỏi sự chủ động từ cả cơ quan báo chí lẫn từng phóng viên, biên tập viên - trong việc học hỏi, thích ứng và giữ vững những giá trị cốt lõi của nghề làm báo. Bởi quan trọng nhất, kể cả trong kỷ nguyên AI, con người vẫn luôn là chốt chặn cuối cùng của quy trình sản xuất thông tin.

Xuân Phong (TTXVN)