Khi công nghệ quyết định lộ trình, ý thức lái xe là then chốt

Ứng dụng gọi xe, giao hàng công nghệ đã làm thay đổi căn bản cấu trúc vận tải đô thị

Phát biểu tham luận về chủ đề "Văn hóa giao thông đô thị trong kỷ nguyên số: Công nghệ cần song hành với ý thức" tại Hội thảo: Văn hóa giao thông: Trách nhiệm và ý thức của người cầm lái, TS Vũ Thị Hải Anh, Trường Đại học Công nghệ GTVT khẳng định, trong bối cảnh kinh tế số, sự phát triển mạnh của kinh tế và các ứng dụng gọi xe, giao hàng công nghệ đã làm thay đổi căn bản cấu trúc vận tải đô thị.

Tài xế công nghệ vi phạm giao thông trên đường.

Các lực lượng tham gia giao thông ngày càng đông đúc, tạo thuận lợi cho người dân. Tuy nhiên, sự phổ biến này khiến hành vi của các lực lượng lái xe công nghệ tác động tới an toàn giao thông nói chung.

Theo TS Hải Anh, thái độ, ý thức của người tham gia giao thông mang tính quyết định trong văn hóa giao thông.Có thể nói, hoạt động của lái xe công nghệ chịu tác động đồng thời của các yếu tố như: Thuật toán công nghệ, áp lực kinh tế, hạ tầng đô thị, chuẩn mực văn hóa - xã hội.

"Trong môi trường đó, người tài xế phải đưa ra quyết định nhanh, đặt hiệu quả lên trên sự an toàn", bà Hải Anh nói và khẳng định, các tài xế chịu áp lực thời gian và thu nhập dễ hình thành tâm lý nóng vội, tranh thủ từng khoảng trống giao thông và ưu tiên tốc độ hơn an toàn, uy hiếp an toàn cho những người xung quanh.

Cạnh đó, sự chi phối của thuật toán từ lộ trình, thời gian giao hàng, đánh giá sao, thưởng, phạt đều do hệ thống công nghệ quyết định. Trong một số tình huống khiến tài xế có xu hướng "tuân thủ app hơn tuân thủ luật".

Chưa kể, tâm lý cạnh tranh cuốc xe, điểm đón, điểm dừng khiến tài xế dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, làm xung đột với các phương tiện xung quanh. Nếu tài xế thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc sẽ dễ leo thang thành các mâu thuẫn lớn.

Cùng đó, do tâm lý làm việc tạm thời, không gắn bó lâu dài với tuyến đường khiến tài xế không có ý thức gìn giữ trật tự, cảnh quan và văn hóa giao thông đô thị.

"Ở các đô thị lớn mật độ phương tiện cao, tỷ lệ xe máy lớn, tốc độ lưu thông thấp. Khi hạ tầng quá tải, người lái dễ vi phạm để "tự giải phóng", qua đó hình thành văn hóa "linh hoạt bằng mọi giá". Vận tải chia sẻ cũng có đặc thù hoạt động phân tán, tần suất dừng đỗ lớn, không có điểm đỗ cố định", bà Hải Anh chia sẻ.

Từ đây, nữ tiến sĩ nhấn mạnh vai trò quan trọng của giáo dục văn hóa giao thông, đào tạo kỹ năng mềm cần thiết cho tài xế công nghệ và giao tiếp văn minh trên đường.

"Ngoài dạy về quy định pháp luật, quan trọng nhất là giúp những người tham gia giao thông hiểu hệ quả với xã hội của hành vi, tôn trọng người khác. Đây là nền tảng để xây dựng an toàn giao thông bền vững", bà Hải Anh nói và nhấn mạnh tư tưởng "công nghệ hỗ trợ, ý thức quyết định".

Tài xế lái xe công nghệ không yêu cầu khách hàng đội mũ bảo hiểm.

Cần áp dụng tiêu chuẩn chặt chẽ với tài xế xe máy cao hơn bình thường

Tham luận về chủ đề "Quản lý dịch vụ vận tải trên nền tảng gọi xe công nghệ: Thực trạng, kinh nghiệm quốc tế và giải pháp tại Việt Nam", ông Trần Hữu Minh, Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia, thẳng thắn chỉ ra nhiều tình trạng lái xe máy công nghệ vi phạm các quy tắc giao thông như che biển số, vượt đèn đỏ, đi ngược chiều, sử dụng điện thoại khi di chuyển…

Đáng chú ý, theo ông Minh, các quy định hiện nay đã tương đối đầy đủ với lái xe ô tô, còn với xe mô tô, xe gắn máy công nghệ vẫn chưa được điều chỉnh đầy đủ.

Ông Minh thông tin rằng hiện nay, xe ô tô công nghệ đã được định danh rõ trong Luật Giao thông đường bộ 2024. Trong khi đó, xe ôm công nghệ chủ yếu chịu sự điều chỉnh của Luật Đường bộ và Luật Trật tự An toàn giao thông đường bộ, một số nội dung lại được chuyển về địa phương.

Dù vậy, một số quy định của địa phương không có gì mới, giá trị triển khai không nhiều. Qua đó, ông Minh cho rằng còn tồn tại một số khoảng trống pháp lý trong lĩnh vực này.

"Hiện, chưa có quy định cụ thể coi lái xe mô tô công nghệ là một nghề kinh doanh có điều kiện với các tiêu chuẩn riêng biệt về kỹ năng và chứng chỉ hành nghề chuyên sâu. Các đơn vị cung cấp dịch vụ công nghệ cũng được xếp vào nhóm tổ chức cung cấp dịch vụ phần mềm hỗ trợ kết nối vận tải - "công ty công nghệ kết nối" - chứ không phải "đơn vị vận tải". Điều này dẫn đến việc đùn đẩy trách nhiệm khi xảy ra tai nạn hoặc tranh chấp về bảo hiểm", ông Minh nhấn mạnh.

Ông cũng cho biết hiện chưa có chế tài mạnh mẽ trong lưu trữ, chia sẻ dữ liệu và buộc các nền tảng công nghệ phải khóa tài khoản vĩnh viễn hoặc có thời hạn đối với lái xe vi phạm nghiêm trọng, tùy theo mức độ vi phạm.

Dẫn ví dụ tham chiếu một số quốc gia như Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc… nơi áp dụng tiêu chuẩn chặt chẽ với tài xế xe máy cao hơn bình thường, Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia đánh giá đây là điều hợp lý, vì nó liên quan trực tiếp đến an toàn tính mạng không chỉ của tài xế mà còn của người dân.

Ông Minh đề xuất, với điều kiện của Việt Nam, có thể đưa ra các yêu cầu về trình độ và chứng chỉ hành nghề cho lái xe kinh doanh vận tải, đồng thời tăng cường kỹ năng xử lý tình huống chuyên nghiệp.

Cạnh đó, cần bổ sung chế tài liên đới với các nền tảng gọi xe, hình thành hệ thống quản lý vi phạm, quy định các nền tảng chia sẻ dữ liệu với cơ quan quản lý, đồng thời yêu cầu các hãng tích hợp dữ liệu vi phạm từ CSGT.

"Điều này có thể đảm bảo người lái xe không chạy trong thời gian quá lâu, hoặc hạn chế các hành vi vi phạm gây nguy hiểm, đặc biệt khi tài xế chở trẻ em và người già", ông Minh nhấn mạnh và đề nghị cơ quan quản lý rà soát để hình thành chế tài phù hợp.

Đồng thời, ông Minh khuyến khích các nền tảng công nghệ vẫn có bộ phận an toàn giao thông, phối hợp các chuyên gia lái xe an toàn để nhận diện các rủi ro điển hình mà lái xe công nghệ thường gặp, tổ chức bình giảng qua ứng dụng trên điện thoại tới tất cả các lái xe, thực hiện hàng tuần.

Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia cũng đề nghị cơ quan quản lý cân nhắc các quy định về quy tắc giao thông đặc thù, như giới hạn tốc độ và đối tượng, quản lý hàng hóa được chở để tránh tình trạng "xe chở cồng kềnh" gây nguy hiểm.Ngoài ra, cần có thêm các quy định về vệ sinh, mũ bảo hiểm và kiểm soát các bệnh truyền nhiễm qua mũ đội đầu.

Lê Tươi