Khám phá Tượng Avalokitesvara Bắc Bình - Bảo vật Quốc gia chế tác bằng sa thạch

Bảo vật Quốc gia Tượng Avalokitesvara Bắc Bình được chế tác từ đá sa thạch màu xám đen, có niên đại từ thế kỷ 8-9. (Ảnh: Nguyễn Dũng/TTXVN)

Được chế tác từ sa thạch màu xám đen, có niên đại thế kỷ 8-9, Tượng Avalokitesvara - hiện vật văn hóa Chăm mới đây đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia.

Tượng Avalokitesvara Bắc Bình được người dân tình cờ phát hiện trong quá trình làm nương rẫy tại khu vực thôn Thanh Kiết, xã Phan Thanh, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận từ trước năm 1945 cùng với 4 pho tượng đá khác.

Năm 1996, tượng Avalokitesvara được người dân đem chôn giấu trong vườn nhà. Đến năm 2001, ông Ngô Hiếu Học ở thôn Hồng Chính, xã Hòa Thắng, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận trong quá trình đào móng xây trụ cổng đã phát hiện pho tượng này và bàn giao lại cho Bảo tàng tỉnh.

Tượng Avalokitesvara Bắc Bình có chiều cao 61cm, trọng lượng 13kg. Hiện vật đã bị gãy mất từ dưới cổ chân, một phần lớn cánh tay bên phải, tuy nhiên, phần còn lại vẫn phản ánh đầy đủ đặc điểm cơ bản.

Nét độc đáo nổi bật của tượng Avalokitesvara Bắc Bình là vừa có đặc điểm đặc trưng của nghệ thuật điêu khắc Chăm Pa, vừa có mối quan hệ gần gũi với các điêu khắc đá đặc trưng của miền hạ lưu sông Mekong, thể hiện đậm nét ở chất liệu sa thạch mịn màu xám đen cùng với cấu trúc cung đỡ phía sau tượng tròn trên tượng này.

Nghệ thuật tạo hình tôn giáo nói chung và nghệ thuật điêu khắc đá nói riêng là một trong những thành tựu nổi bật của nền văn hóa Chăm Pa. Trong số này, số lượng điêu khắc tượng thờ có niên đại trước thế kỷ 9 còn lại đến ngày nay là không nhiều.

Riêng với nhóm tượng tròn và phản ánh đầy đủ đặc điểm kiểu loại và nghệ thuật biểu tượng như trên thì tượng Avalokitesvara Bắc Bình là duy nhất hiện còn.

Lãnh đạo Cục Di sản Văn hóa trao quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc công nhận Bảo vật Quốc gia (Đợt 13) đối với Tượng Avalokitesvara Bắc Bình cho lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng. (Ảnh: Nguyễn Dũng/TTXVN)

Tượng Avalokitesvara Bắc Bình là tư liệu lịch sử quý, hiếm, không chỉ là sản phẩm phản ánh quá trình giao lưu văn hóa mà còn phản ánh thành tựu văn hóa- lịch sử của cư dân Chăm Pa trong quá trình lao động và sáng tạo không ngừng để tạo ra những giai đoạn phát triển đỉnh cao và một nền nghệ thuật kiến trúc- điêu khắc vô cùng rực rỡ trong kho tàng lịch sử nghệ thuật vô cùng phong phú của dân tộc Việt Nam.

Về giá trị lịch sử, tượng Avalokitesvara Bắc Bình là hiện vật tiêu biểu cho quá trình phát triển mang tính chất chuyển biến từ phong cách nghệ thuật tạo hình thế kỷ 7-8 sang giai đoạn phát triển đỉnh cao của nghệ thuật tạo hình văn hóa Chăm Pa là phong cách nghệ thuật Trà Kiệu (thế kỷ 9) và phong cách nghệ thuật Đồng Dương (thế kỷ 9-10).

Trên cơ sở những đặc điểm độc đáo riêng, cùng với giá trị lớn về mặt lịch sử, văn hóa, có thể thấy tượng Avalokitesvara Bắc Bình là tư liệu quan trọng đối với quá trình nghiên cứu và nhận định lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Nam Trung Bộ nói riêng, diện mạo lịch sử văn hóa Chăm Pa nói chung, góp phần làm rõ tiến trình lịch sử văn hóa Việt Nam.

Tượng mang yếu tố Phật giáo, bên cạnh Hindu giáo vốn được xem là tôn giáo chính trong văn hóa Chămpa, điều đó thể hiện mối quan hệ giao lưu giữa Ấn Độ và các nước Đông Nam Á, trong đó có vùng đất Nam Trung bộ Việt Nam từ cuối thiên niên kỷ thứ I Công nguyên.

Với giá trị lịch sử, văn hóa, độc bản quý, tượng Avalokitesvara đã được Chính phủ công nhận Bảo vật Quốc gia đợt 13 theo Quyết định 1712/QĐ-TTg ngày 31/12/2024.

Khách tham quan tìm hiểu về bảo vật Quốc gia Tượng Avalokitesvara Bắc Bình tại Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng. (Ảnh: Nguyễn Dũng/TTXVN)

Tại lễ công bố Bảo vật Quốc gia Tượng Avalokitesvara Bắc Bình theo quyết định công nhận của Chính phủ sáng 14/9/2025 ở Bảo tàng Lâm Đồng, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng Đinh Văn Tuấn nêu rõ để bảo vệ và khai thác hiệu quả giá trị của Bảo vật Quốc gia này, thời gian tới Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần lập phương án bảo vệ nghiêm ngặt, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho bảo vật; thường xuyên kiểm tra, bảo quản hiện vật theo quy định.

Tỉnh tập trung đẩy mạnh công tác quảng bá, giới thiệu giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học của Tượng Avalokitesvara Bắc Bình, nâng cao nhận thức cộng đồng và thu hút du khách.

Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa Lê Thị Thu Hiền yêu cầu các đơn vị trực tiếp quản lý Bảo vật Quốc gia Tượng Avalokitesvara Bắc Bình tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc quy trình, kỹ thuật bảo quản dưới sự hướng dẫn của các nhà khoa học, các chuyên gia; xây dựng các chương trình, nội dung hấp dẫn, hình thức đa dạng, dễ phổ biến, dễ tiếp cận để quảng bá giá trị của bảo vật quốc gia tới đông đảo công chúng./.

(Vietnam+)