Khai tử xăng A95: Lấy thực tiễn làm gốc, đừng áp đặt dân phải dùng

Kế hoạch thay thế hoàn toàn xăng RON 95 (A95) bằng xăng sinh học E10 từ năm 2026 đang gây ra nhiều lo ngại trong dư luận. Bất chấp khẳng định từ Bộ Công Thương về tính an toàn và hiệu quả, niềm tin của người dân vẫn bị lung lay bởi những trải nghiệm không tốt với xăng E5 trước đây, cùng cảnh báo về rủi ro hỏng động cơ và một lộ trình bị xem là vội vã.

Nỗi lo "tiền mất tật mang"

Ông Nguyễn Văn Ngọc (ngụ ở phường Bình Thạnh, TPHCM), bày tỏ: Tôi vốn tin dùng xăng A95. Nếu sắp tới chỉ còn duy nhất xăng E10, chúng tôi không có lựa chọn nào khác. Nhưng điều tôi lo lắng là cảm giác xăng E5 trước đây rất dễ biến chất, tách nước nếu xe để lâu không sử dụng, có thể gây rỉ sét hệ thống nhiên liệu. Khi xe hư hỏng, mọi chi phí sửa chữa người dân lại phải tự gánh chịu.

"Liệu khi dùng xăng E10 có gặp tình trạng tương tự như xăng E5 hay không?”, anh Ngọc lo lắng.

Mối lo này không chỉ đến từ người dùng xe máy phổ thông. Ngay cả các chủ sở hữu ô tô có yêu cầu kỹ thuật cao cũng không khỏi băn khoăn.

“Tôi đang sử dụng một chiếc xe Ford nhập khẩu và nhà sản xuất khuyến cáo phải dùng xăng A95-V. Tôi thực sự bất ngờ trước thông tin xăng khoáng A95 có thể bị ngừng bán vào năm 2026. Câu hỏi đặt ra là, nếu thị trường chỉ còn xăng E10, những người dùng xe có yêu cầu nhiên liệu khắt khe như tôi sẽ phải làm thế nào?” - ông Nguyễn Trường (TP.HCM) đặt vấn đề.

Nhiều người dân quen dùng xăng A95. Ảnh: TÚ UYÊN

Hàng loạt thách thức nếu áp dụng một cách máy móc

Dưới góc độ khoa học, các chuyên gia nhìn nhận lợi ích của xăng E10, nhưng cũng chỉ ra hàng loạt thách thức nếu áp dụng một cách máy móc.

PGS.TS Đỗ Văn Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM, cho biết lợi ích lớn nhất của E10 là có thể giúp giảm phát thải khí nhà kính từ 20-30%, phù hợp với cam kết NetZero của Việt Nam. Tuy nhiên, đằng sau lợi ích về môi trường là những rủi ro kỹ thuật và gánh nặng kinh tế không thể xem nhẹ, đặc biệt là với hàng triệu phương tiện đời cũ đang lưu hành.

Vị chuyên gia chỉ ra mối quan tâm lớn nhất: tác động của E10 đến động cơ. “Chúng ta phải hiểu rõ, ethanol là một chất có tính ăn mòn và đặc tính hút ẩm mạnh. Trong điều kiện khí hậu nóng ẩm của Việt Nam, nó rất dễ hấp thụ hơi nước từ không khí, dẫn đến hiện tượng phân tách pha, làm nhiên liệu biến chất.

Khi nhiên liệu bị ngậm nước, nó có thể hình thành axit, gây rỉ sét và ăn mòn nghiêm trọng các bộ phận kim loại như bơm nhiên liệu, ống dẫn và xi-lanh. Đặc biệt, với động cơ nhỏ của xe máy, E10 có thể làm hỏng bộ chế hòa khí cùng các chi tiết bằng cao su, nhựa, nhất là khi xe để lâu không sử dụng.

“Nghiên cứu đã chỉ ra, xăng E10 có thể làm giảm tuổi thọ của động cơ xe cũ tới 20-30% do ăn mòn và tích tụ nước. Với hàng triệu xe máy cũ đang là "cần câu cơm" của người dân, đây là vấn đề có thể làm phát sinh chi phí sửa chữa rất lớn”- ông Dũng cảnh báo.

Bên cạnh nguy cơ hư hỏng, người tiêu dùng còn đối mặt với bài toán kinh tế trực tiếp. Dù giá xăng E10 có thể rẻ hơn, nhưng nghiên cứu cho thấy loại nhiên liệu này làm tăng mức tiêu hao ở xe máy cũ từ 2-5%. Nói cách khác, xe sẽ tốn xăng nhiều hơn.

“Việc chuyển đổi có thể làm tăng chi phí bảo dưỡng cho một số phương tiện cũ. Thêm vào đó, nguồn cung ethanol trong nước hiện chưa đáp ứng đủ, việc phải nhập khẩu có thể khiến chúng ta phụ thuộc vào biến động giá nông sản toàn cầu”- TS Dũng nói thêm.

Cùng quan điểm cần có cách tiếp cận thận trọng, ông Trần Hồng Ninh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH BVOT Group, cho rằng chủ trương bán đại trà xăng sinh học E10 là phù hợp xu hướng của thế giới. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, ông Ninh nhấn mạnh cần khảo sát chi tiết theo từng vùng miền, cũng như theo từng nhóm phương tiện (xe số, xe tay ga, ô tô, xe hybrid) và dải công suất khác nhau, bởi nhu cầu và đặc tính sử dụng giữa các nhóm có sự khác biệt lớn.

“Trên cơ sở dữ liệu khách quan và chuẩn xác, chúng ta mới xây dựng được các phương án triển khai phù hợp và lộ trình hỗ trợ sát với thực tiễn”- ông Ninh đề xuất.

Nhiều người dân đang đổ xăng tại cửa hàng TP.HCM. Ảnh: TÚ UYÊN

Cần thử nghiệm độc lập để xác nhận E10 không hại động cơ

PGS.TS Đỗ Văn Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM cho rằng, để thúc đẩy xăng E10 từ năm 2026 mà không gây lo ngại, cơ quan quản lý như Bộ Công Thương, Bộ Khoa học Công nghệ, và chính quyền địa phương cần triển khai các biện pháp toàn diện, dựa trên kinh nghiệm quốc tế và tình hình Việt Nam.

Các giải pháp chính cần triển khai là thực hiện thử nghiệm độc lập để xác nhận E10 không hại động cơ, và công bố kết quả minh bạch. Ví dụ, Bộ Khoa học Công nghệ có thể mở rộng chương trình kiểm định, bao gồm kiểm tra tương thích với xe cũ phổ biến ở Việt Nam. Đồng thời, giám sát chặt chẽ chuỗi cung ứng để tránh hàng kém chất lượng, với hệ thống đo lường chính xác tại cây xăng.

Bên cạnh đó, tổ chức các chương trình truyền thông đại chúng để giải thích lợi ích của E10, cách sử dụng an toàn (không để lâu, kiểm tra xe định kỳ) và cách nhận biết vấn đề sớm.

Áp dụng chính sách giá ưu đãi cho E10 (thấp hơn A95) để khuyến khích sử dụng, đồng thời hỗ trợ tài chính cho chủ xe cũ nâng cấp linh kiện, ví dụ thay bình xăng chống ăn mòn.

Thiết lập đường dây nóng hoặc app để người dân báo cáo vấn đề, đồng thời nghiên cứu dài hạn về tác động thực tế như giảm khí thải giao thông…

Cùng quan điểm trên, ông Ninh cho rằng cơ quan quản lý cần triển khai theo một lộ trình khoa học, bài bản và lấy thực tiễn làm gốc. Trước hết, là phải ban hành một bộ tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng quốc gia cho xăng E10, kèm theo một quy trình kiểm định định kỳ, nghiêm ngặt tại từng địa phương.

Trên cơ sở tiêu chuẩn đó, cần triển khai ngay các chương trình thử nghiệm thực địa (pilot) trên diện rộng, phân theo từng vùng khí hậu, địa hình và mật độ giao thông khác nhau để có được dữ liệu chính xác nhất.

Song song đó, phải tiến hành khảo sát sâu rộng phản hồi của người dùng theo từng nhóm xe cụ thể - từ xe số, xe tay ga đến các loại ô tô – để có cơ sở tối ưu hóa công thức pha trộn, cũng như xây dựng các chính sách bảo hành, bảo dưỡng phù hợp.

“Cuối cùng, khi đã có đầy đủ dữ liệu khoa học và sự thấu hiểu thị trường, Nhà nước mới có thể triển khai một chiến dịch truyền thông minh bạch về lợi ích, đồng thời đưa ra các chính sách hỗ trợ chuyển đổi thực chất trong giai đoạn đầu. Chỉ khi đó, lòng tin của người dân mới được chinh phục”- ông Ninh nói.

Nhiều chuyên gia khác cho rằng, để hóa giải rào cản tâm lý của người dân, cần có một “giai đoạn đệm” kéo dài từ sáu tháng đến một năm, cho phép bán song song cả xăng E10 và xăng khoáng A95.

Khi kết thúc giai đoạn đệm, Nhà nước sẽ có bức tranh toàn cảnh về mức độ chấp nhận của xã hội. Nếu tỉ lệ người dân tự nguyện chuyển đổi cao, việc công bố lộ trình thay thế hoàn toàn sẽ là một bước đi tự nhiên, dựa trên sự đồng thuận, chứ không còn là một mệnh lệnh hành chính áp đặt.

TÚ UYÊN