Kết nối nguồn lực kiều bào trong kỷ nguyên mới

Kiều bào không chỉ là bộ phận máu thịt không tách rời của dân tộc, mà còn là cầu nối quan trọng giữa Việt Nam với thế giới, là những sứ giả góp phần đưa hình ảnh đất nước Việt Nam năng động, sáng tạo và hội nhập vươn xa.

Tiềm năng và nguồn lực to lớn của cộng đồng NVNONN

Cùng với quá trình phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước, cộng đồng NVNONN ngày càng khẳng định vị thế, không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng nguồn lực.

Đây là kho tàng phong phú, đa dạng, trải rộng trên nhiều lĩnh vực, có thể đóng góp thiết thực và lâu dài cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Một trong những điểm mạnh nhất của cộng đồng NVNONN chính là tiềm năng tri thức và khoa học – công nghệ.

Theo ước tính, trong 6 triệu người NVNONN sinh sống, học tập và làm việc tại hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ, có trên 600.000 người có trình độ đại học trở lên, chiếm khoảng 10–15% cộng đồng.

Nhiều người là các nhà khoa học, chuyên gia uy tín trong các lĩnh vực y dược, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo, vật liệu mới, hàng không vũ trụ…

Một số đã giữ vị trí chủ chốt tại các tập đoàn đa quốc gia, trung tâm nghiên cứu hàng đầu và trường đại học danh tiếng trên thế giới.

Những năm gần đây, mạng lưới tri thức người Việt ở nước ngoài phát triển mạnh. Hiện có 10 mạng lưới đổi mới sáng tạo tại nhiều quốc gia với hơn 2.000 chuyên gia, cùng trên 30 hội chuyên gia, trí thức người Việt.

Kiều bào tích cực tham gia hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp trong nước, đóng góp quan trọng vào các lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D), chuyển giao công nghệ, khởi nghiệp sáng tạo.

Đây chính là nguồn lực quý báu góp phần nâng tầm vị thế khoa học – công nghệ của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Bên cạnh tri thức, cộng đồng NVNONN còn là một nguồn lực kinh tế quan trọng. Kiều hối gửi về nước liên tục tăng qua các năm, lũy kế từ năm 1993 đến 2024 đạt hơn 246 tỷ USD – con số tương đương với tổng vốn FDI giải ngân trong cùng kỳ.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia nhận kiều hối nhiều nhất thế giới. Nguồn kiều hối góp phần quan trọng cải thiện cán cân thanh toán, ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tiêu dùng, đầu tư.

Ngoài kiều hối, kiều bào còn trực tiếp tham gia đầu tư về nước. Đến cuối năm 2024, có 442 dự án của kiều bào từ 34 quốc gia và vùng lãnh thổ, với tổng vốn đăng ký 1,725 tỷ USD. Các dự án tập trung vào những lĩnh vực trọng yếu như công nghiệp chế biến, chế tạo, bất động sản, dịch vụ du lịch, lưu trú…

Hoạt động đầu tư này không chỉ tạo việc làm, đào tạo nhân lực mà còn thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ, hỗ trợ hàng hóa Việt Nam mở rộng sang nhiều thị trường quốc tế.

Cộng đồng NVNONN ngày càng phát huy vai trò trong quảng bá hình ảnh, văn hóa, ẩm thực, ngôn ngữ, nghệ thuật và du lịch Việt Nam ra thế giới.

Thông qua hoạt động hội đoàn, giao lưu nhân dân, ngoại giao nhân dân, kiều bào góp phần xây dựng hình ảnh Việt Nam thân thiện, hòa hiếu, giàu bản sắc, tạo môi trường thuận lợi cho quan hệ hợp tác chính trị, kinh tế, văn hóa với nước sở tại.

Truyền thống “tương thân tương ái” luôn được bà con kiều bào gìn giữ và phát huy. Trong đại dịch COVID-19, cộng đồng NVNONN đã quyên góp hơn 80 tỷ đồng và nhiều vật phẩm y tế trị giá hàng chục triệu USD để hỗ trợ trong nước.

Năm 2020, trước thiệt hại do bão lũ miền Trung, kiều bào đã quyên góp gần 1 triệu USD. Năm 2024, bà con tiếp tục ủng hộ hơn 57 tỷ đồng để hỗ trợ đồng bào bị ảnh hưởng bởi siêu bão Yagi.

Những đóng góp ấy không chỉ có giá trị vật chất mà còn là nguồn động viên tinh thần to lớn, khẳng định tình cảm gắn bó máu thịt với quê hương.

Chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước

Trong suốt quá trình phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn coi cộng đồng NVNONN là một bộ phận không tách rời của cộng đồng dân tộc Việt Nam, là nguồn lực quan trọng cho sự phát triển đất nước.

Các chính sách đối với kiều bào nhất quán dựa trên tinh thần gắn kết lợi ích, tình cảm cội nguồn và lòng yêu nước, khuyến khích sự tham gia tự nguyện, trách nhiệm của bà con.

Các chủ trương lớn từ Nghị quyết 36-NQ/TW, Chỉ thị 45-CT/TW, Kết luận 12-KL/TW đã xác định rõ định hướng lâu dài, coi công tác kiều bào vừa mang ý nghĩa tình cảm, vừa mang ý nghĩa chiến lược.

Đặc biệt, gần đây Bộ Chính trị đã ban hành bốn nghị quyết mang tính đột phá chiến lược, được coi là “bộ tứ trụ cột” (Nghị quyết 57, 59, 66, 68) đã mở ra hành lang chính sách thuận lợi, tạo điều kiện để kiều bào tham gia ngày càng sâu rộng vào công cuộc xây dựng đất nước.

Cùng với đó, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quốc tịch Việt Nam (2025), nới lỏng điều kiện nhập và trở lại quốc tịch cho kiều bào; Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (2025) cùng nhiều luật khác như Luật Đất đai 2024, Luật Nhà ở 2023, Luật Kinh doanh Bất động sản 2023…

Những thay đổi này không chỉ bảo vệ quyền lợi thiết thân của bà con, mà còn thể hiện sự chăm lo ngày càng cụ thể, sâu sắc hơn của Nhà nước đối với cộng đồng NVNONN, gắn kết kiều bào với quê hương đất nước.

Đi đôi với việc hoàn thiện thể chế, các hoạt động vận động, tập hợp cộng đồng NVNONN cũng ngày càng phong phú và đa dạng.

Trong các chuyến công tác nước ngoài hay dịp bà con về nước, lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc, Bộ Ngoại giao… luôn dành thời gian gặp gỡ, tiếp xúc, đối thoại cởi mở để lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của bà con.

Đây không chỉ là sự quan tâm mang tính biểu tượng, mà còn là cầu nối trực tiếp để chính sách phản ánh đúng hơn nhu cầu, nguyện vọng của cộng đồng.

Với vai trò là cơ quan chuyên trách, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài (Bộ Ngoại giao) đã chủ động tham mưu và trực tiếp triển khai nhiều giải pháp tổng thể nhằm kết nối, huy động hiệu quả nguồn lực kiều bào.

Nhiều đề án lớn, dài hạn đã được xây dựng và thực hiện, tiêu biểu như: Đề án “Huy động người Việt Nam ở nước ngoài tham gia giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm và phát triển kênh phân phối hàng Việt Nam ở nước ngoài giai đoạn 2020–2024”; Đề án “Ngày tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng NVNONN giai đoạn 2023–2030”; Đề án “Phát huy nguồn lực người Việt Nam ở nước ngoài phục vụ phát triển đất nước trong tình hình mới...

Đây đều là những đề án quan trọng, mang tính đột phá chiến lược và dài hạn trong công tác về người Việt Nam ở nước ngoài.

Bên cạnh các đề án, nhiều diễn đàn có quy mô toàn cầu đã được tổ chức nhằm tạo điều kiện để kiều bào được trao đổi ý kiến, xây dựng chính sách và chung tay đóng góp cho sự phát triển quốc gia.

Gần đây nhất có thể kể đến Hội nghị người Việt Nam ở nước ngoài toàn thế giới lần thứ IV và Diễn đàn Trí thức, Chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài (năm 2024); Hội nghị tổng kết 5 năm triển khai Đề án “Huy động NVNONN tham gia giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm và phát triển kênh phân phối hàng Việt Nam ở nước ngoài giai đoạn 2020–2024”…

Song song với các hoạt động này, những chương trình thường niên dành cho kiều bào do Ủy ban Nhà nước về NVNONN chủ trì tổ chức cũng ngày càng thu hút đông đảo sự tham gia của cộng đồng. Nổi bật là các chương trình như Xuân Quê hương, Trại hè Việt Nam dành cho thanh niên, sinh viên kiều bào, Đoàn kiều bào thăm Quần đảo Trường Sa và Nhà giàn DK1…

Những hoạt động này đã tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức của kiều bào, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và mong muốn được đóng góp nhiều hơn cho sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước.

Nhờ sự quan tâm nhất quán và những nỗ lực cụ thể ấy, công tác hỗ trợ kiều bào ngày càng thiếtthực và hiệu quả, giúp bà con ổn định cuộc sống, hội nhập xã hội sở tại, đồng thời củng cố vị thế pháp lý và bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Trên cơ sở đó, niềm tin, tâm lý yên tâm và sự gắn bó lâu dài của kiều bào với quê hương ngày càng được củng cố, tạo nền tảng vững chắc để cộng đồng NVNONN tiếp tục đồng hành cùng dân tộc trong giai đoạn phát triển mới.

Những vấn đề đặt ra trong công tác với NVNONN

Bên cạnh những kết quả quan trọng, công tác kết nối và phát huy nguồn lực NVNONN vẫn còn đối diện nhiều khó khăn, rào cản.

Về khách quan, sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa, điều kiện làm việc và học tập khiến việc tập hợp, kết nối cộng đồng không dễ dàng. Khoảng cách thế hệ ngày càng rõ nét: thế hệ lớn tuổi gắn bó với quê hương qua ký ức và truyền thống, trong khi thế hệ trẻ sinh ra, lớn lên ở nước ngoài có cách tiếp cận hiện đại hơn nhưng chưa có đủ trải nghiệm để gắn kết sâu với văn hóa Việt.

Ngoài ra, trong xu hướng toàn cầu hóa, người Việt ngày càng dễ dàng di chuyển giữa các quốc gia để học tập, làm việc, đầu tư, kết hôn, định cư ở nước ngoài, kéo theo đó là sự đan xen, hòa trộn văn hóa, áp lực hội nhập xã hội…. dẫn đến thách thức ngày càng lớn trong việc duy trì, phát triển bản sắc, văn hóa, tiếng Việt trong cộng đồng NVNONN.

Về chủ quan, công tác phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương đôi lúc chưa đồng bộ, việc cụ thể hóa chính sách còn chậm.

Một số kiều bào phản ánh còn gặp khó khăn về thủ tục hành chính, pháp lý khi về nước đầu tư, làm ăn. Công tác nắm bắt nhu cầu, thế mạnh cụ thể của từng nhóm kiều bào chưa sâu, trong khi thông tin sai lệch trên mạng xã hội vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây ảnh hưởng đến niềm tin và sự gắn bó của một bộ phận kiều bào.

Những rào cản này đòi hỏi một cách tiếp cận chủ động, linh hoạt, đa chiều – vừa tháo gỡ vướng mắc kỹ thuật, vừa xử lý các yếu tố tâm lý, văn hóa, nhận thức – để mỗi kết nối được hình thành trên nền tảng tin cậy, hài hòa về lợi ích.

Tiếp tục khơi dậy và lan tỏa sức mạnh cộng đồng NVNONN

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, việc phát huy tiềm năng của cộng đồng NVNONN không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là nhiệm vụ chiến lược lâu dài. Để hiện thực hóa điều đó, cần có những định hướng và giải pháp cụ thể, đồng bộ và phù hợp với tình hình mới.

Trước hết, cần chú trọng ba trọng điểm kết nối then chốt. Một là, kết nối giữa các cộng đồng kiều bào tại những quốc gia và khu vực khác nhau nhằm hình thành mạng lưới hợp tác rộng lớn, nơi các tiềm năng riêng biệt – từ khoa học, công nghệ, đến kinh doanh hay hoạt động xã hội – có thể bổ trợ và thúc đẩy lẫn nhau.

Hai là, kết nối theo lĩnh vực chuyên môn và ngành nghề của kiều bào, qua đó khuyến khích sự giao thoa, sáng tạo liên ngành để hình thành những mô hình kinh doanh mới, những sản phẩm - dịch vụ mới có giá trị gia tăng cao.

Ba là, kết nối trực tiếp giữa kiều bào với đất nước, coi đây là trục kết nối cốt lõi, bảo đảm hài hòa giữa chính sách chăm lo quyền lợi, đời sống của kiều bào với việc phát huy tiềm năng, nguồn lực của họ phục vụ phát triển quốc gia.

Để ba trọng điểm kết nối này đi vào thực chất, cần triển khai đồng bộ năm nhóm giải pháp cơ bản.

Trước hết là tiếp tục rà soát, bổ sung và hoàn thiện chính sách, pháp luật, cơ chế nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho kiều bào đầu tư, kinh doanh, hợp tác với trong nước, kể cả theo hình thức về nước trực tiếp hay làm việc từ xa.

Song song với đó, cần xây dựng hạ tầng kết nối số hiện đại, bao gồm cơ sở dữ liệu về chuyên gia, trí thức, doanh nhân; nền tảng chia sẻ dự án, ý tưởng và phản hồi đề xuất.

Một giải pháp quan trọng khác là đa dạng hóa hình thức kết nối, không chỉ qua các hội nghị quy mô lớn mà còn cần đẩy mạnh kết nối các nhóm chuyên gia theo lĩnh vực, các dự án hợp tác thí điểm, các chương trình cố vấn (mentoring) giữa chuyên gia kiều bào và đối tác trong nước cũng như các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao và thiện nguyện, qua đó vừa bền chặt về lợi ích vừa gắn bó về tình cảm.

Đặc biệt, cần quan tâm đến thế hệ trẻ kiều bào bằng những chương trình trại hè, kiến tập, thực tập tại Việt Nam hay hỗ trợ khởi nghiệp, để tạo nên sự kết nối đa chiều không chỉ trên phương diện kinh tế mà cả về văn hóa, lịch sử và bản sắc dân tộc.

Cuối cùng, công tác thông tin, tuyên truyền phải được đẩy mạnh, lan tỏa những câu chuyện thành công, khơi dậy niềm tin và cảm hứng của cộng đồng, đồng thời chủ động đấu tranh, phản bác những thông tin sai lệch, xây dựng các kênh truyền thông chính thống, đa ngữ và dễ tiếp cận.

Nhìn một cách tổng thể, trong tiến trình phát triển và hội nhập quốc tế hiện nay, cộng đồng NVNONN luôn là bộ phận không tách rời của khối đại đoàn kết dân tộc.

Chính trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, yêu cầu kết nối cộng đồng NVNONN không chỉ mang tính tình thế mà còn là một nhiệm vụ chiến lược, gắn liền với mục tiêu phát huy tối đa tiềm lực dân tộc, mở rộng không gian phát triển và nâng cao vị thế đất nước.

Đây chính là thời điểm cần một tầm nhìn mới, phương thức mới và quyết tâm mới để làm cho sự kết nối ấy ngày càng sâu rộng, bền chặt và thực chất hơn, để mỗi người Việt, dù ở bất cứ đâu, đều có thể đồng hành, chung tay viết tiếp câu chuyện phát triển của Tổ quốc.

Dù mục tiêu cụ thể có thể đa dạng thì đích đến cuối cùng và xuyên suốt vẫn không thay đổi, đó là duy trì, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, gắn kết cộng đồng với quê hương, đất nước, nhằm khơi dậy, kết nối và lan tỏa sức mạnh Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

NGUYỄN TRUNG KIÊN - Chủ nhiệm Ủy ban NNVNVNONN (Bộ Ngoại giao)