Israel công nhận Somaliland: Bước đi chiến lược làm nóng Sừng châu Phi

Ảnh trái: Lãnh đạo Somaliland, Abdirahman Mohamed Abdullahi nói chuyện với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu trong bức ảnh do Văn phòng Báo chí Chính phủ Israel công bố ngày 26/12. Ảnh phải: Thủ tướng Netanyahu ký tuyên bố công nhận Cộng hòa Somaliland là một quốc gia độc lập ngày 26/12. Ảnh: GPO

Somaliland nằm ở vùng Sừng châu Phi, giáp với các nước như Ethiopia và Djibouti. Quyết định công nhận này thu hút sự chú ý không chỉ vì bản thân Somaliland, mà còn vì khu vực lân cận bên kia Vịnh Aden và Biển Đỏ. Hai vùng biển này được ngăn cách bởi eo biển Bab al-Mandeb – một “điểm nghẽn” kinh tế then chốt đối với các tuyến vận tải hàng hải từ Địa Trung Hải sang Ấn Độ Dương. Do đó, đây được xem là khu vực thương mại có ý nghĩa sống còn đối với kinh tế toàn cầu.

Trong vài năm trở lại đây, lực lượng Houthi đã liên tục đe dọa và tấn công hoạt động vận tải biển tại khu vực này. Nhóm này tuyên bố các hành động đó xuất phát từ cuộc chiến ở Gaza. Trước đó, cách đây hàng thập kỷ, cướp biển Somalia cũng từng tấn công các tàu thuyền ngoài khơi Đông Phi. Khu vực này hiện đang trở thành tâm điểm chú ý trong bối cảnh Israel công nhận Somaliland.

Một số ý kiến cho rằng động thái này có thể mở ra một kỷ nguyên cạnh tranh quốc tế mới tại khu vực Sừng châu Phi. Trên thực tế, nhiều quốc gia đã và đang hiện diện tại đây. Thổ Nhĩ Kỳ tham gia sâu vào Somalia và Sudan. Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đầu tư vào một cảng biển tại Somaliland. Nhiều cường quốc châu Âu duy trì căn cứ quân sự và lực lượng tại Djibouti.

Tuy nhiên, phần lớn các quốc gia trong khu vực đều yếu kém hoặc đang chìm trong xung đột nội bộ. Sudan đã rơi vào nội chiến trong nhiều năm. Somalia gần như sụp đổ với tư cách một quốc gia vào đầu thập niên 1990, buộc cộng đồng quốc tế phải can thiệp, đỉnh điểm là trận “Black Hawk Down” khiến binh sĩ Mỹ thiệt mạng. Eritrea từ lâu là một quốc gia nghèo khó và chịu nhiều đau khổ. Ethiopia cũng liên tục đối mặt với các xung đột trong nước.

Bên kia vùng biển, Yemen cũng đã chìm trong nội chiến suốt nhiều năm. Năm 2015, Saudi Arabia và UAE can thiệp quân sự nhằm ngăn lực lượng Houthi kiểm soát Aden. Trên thực tế, Yemen đã bị chia cắt trong phần lớn thế kỷ qua, từng tồn tại Yemen Bắc và Yemen Nam. Ai Cập từng can thiệp vào Yemen trong thập niên 1960 và hiện nay đất nước này một lần nữa bị chia rẽ giữa Hội đồng Chuyển tiếp miền Nam do UAE hậu thuẫn và chính phủ Yemen được Saudi Arabia ủng hộ.

Nhiều nhà bình luận nhận định động thái của Israel mang tính chiến lược. Về bề ngoài, nó đặt Israel và UAE vào cùng một phía với những lợi ích chung trong khu vực, trong khi phía đối diện là các quốc gia như Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn nhiều. Saudi Arabia và UAE bất đồng sâu sắc về vấn đề Yemen. Ai Cập có thể không hài lòng với những thay đổi tại Sừng châu Phi, đồng thời lo ngại trước sự trỗi dậy của lực lượng RSF ở Sudan và các dự án đập mới ảnh hưởng đến nguồn nước của mình. Qatar cùng nhiều quốc gia khác cũng phản đối động thái của Israel.

Những vấn đề tại Sừng châu Phi đôi khi được nhìn nhận như một bàn cờ chiến lược, nhưng thực chất phức tạp hơn thế. Dù việc triển khai lực lượng hải quân hay tài sản quân sự tại đây có vẻ quan trọng, các cuộc tấn công của Houthi vào tàu thuyền đã cho thấy rằng chỉ với những thiết bị đơn giản và rẻ tiền như máy bay không người lái và tên lửa, hoạt động hàng hải cũng có thể bị đe dọa nghiêm trọng.

Trước đây, cướp biển Somalia từng chiếm đoạt tàu thuyền chỉ bằng xuồng nhỏ, động cơ gắn ngoài và súng AK. Khu vực Sừng châu Phi nghèo tài nguyên, và đó là một trong những nguyên nhân khiến nhiều quốc gia tại đây trở thành các “nhà nước yếu”.

Vì vậy, việc Israel công nhận Somaliland có thể không mang lại giá trị chiến lược lớn như kỳ vọng khi xét tổng thể khu vực. Đúng là nhiều quốc gia có lợi ích tại đây, từ Pháp, Mỹ đến Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, UAE và Saudi Arabia, tuy nhiên, cho đến nay, những lợi ích đó mới chỉ dẫn tới mức độ can dự hạn chế. Các cường quốc còn nhiều ưu tiên quan trọng hơn, và hầu hết đều nhận thức rõ điều này.

Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc sẽ nhóm họp tại New York vào chiều 29/12 tới trong một phiên họp khẩn cấp, sau khi Israel công nhận Somaliland. Phiên họp này được tổ chức theo yêu cầu của Somalia.

Mặc dù Thủ tướng Israel B. Netanyahu cho biết việc công nhận Somaliland là “trong tinh thần Hiệp định Abraham và theo sáng kiến của Tổng thống Mỹ Donald Trump”, nhưng ông Trump trong cuộc trả lời phỏng vấn báo New York Post ngày 27/12 nói rằng Mỹ sẽ không ngay lập tức theo bước Israel trong việc công nhận Somaliland.

Thanh Bình (P/v TTXVN tại Trung Đông)