ICC và Israel leo thang căng thẳng pháp lý

Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) tại La Haye, Hà Lan. Ảnh: THX/TTXVN

Hôm 24/4, Tòa Phúc thẩm của ICC bất ngờ mang đến cho Israel một tin vui khi yêu cầu Tòa sơ thẩm ICC phải xem xét kỹ lưỡng hơn các phản đối của Tel Aviv về thẩm quyền tài phán của ICC, qua đó tạm thời đình trệ tiến trình truy tố các quan chức Israel. Tuy nhiên, đó mới chỉ là khởi đầu.

Sau phán quyết thuận lợi đó, Israel nhanh chóng tận dụng thời cơ đề nghị Tòa Phúc thẩm "đóng băng" các lệnh bắt giữ do Tòa sơ thẩm ban hành vào tháng 11/2024 đối với Thủ tướng Benjamin Netanyahu và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Yoav Gallant.

Giữa lúc vụ việc còn đang diễn biến phức tạp, vào ngày 17-18/5, Trưởng Công tố viên ICC Karim Khan bất ngờ xin công tác vô thời hạn do dính vào cáo buộc tấn công tình dục một nhân viên ICC (không liên quan đến vụ việc Israel).

Trong thời gian ông Karim Khan vắng mặt, thay vì chỉ định một quyền Trưởng công tố, Hội đồng các quốc gia thành viên ICC lại chỉ định hai Phó trưởng công tố cùng lúc lãnh đạo văn phòng: ông Mame Mandiaye Niang (Senegal) và bà Nazhat Shameen Khan (Fiji). Trước đó, hai người này phụ trách riêng biệt các giai đoạn điều tra hình sự và truy tố.

Ngày 21/5, trong khi ICC đệ trình văn bản phản hồi Israel, bà Shameen Khan đã ký thay Karim Khan, thể hiện rõ vai trò lãnh đạo tạm thời trong vụ việc cho đến khi ông Khan trở lại.

Một điểm gây tranh cãi là xuất thân của bà Shameen Khan từ Fiji. Theo truyền thông địa phương, bà từng bị cách chức khỏi Tòa án Tối cao Fiji do liên quan đến mâu thuẫn chính trị sau đảo chính. Sau nhiều năm vắng bóng, bà trở lại trong vai trò tại Hội đồng Nhân quyền LHQ và sau đó gia nhập ICC.
Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi về cách bà Khan sẽ xử lý vụ việc phức tạp giữa Israel và Palestine – trong bối cảnh bà từng hoạt động trong môi trường nơi pháp luật và chính trị đan xen khó tách bạch.

Dù vậy, việc bà ký tiếp tục thực hiện các lệnh bắt giữ Thủ tướng Netanyahu và cựu Bộ trưởng Gallant cho thấy: ngay cả khi ông Karim Khan nghỉ dài hạn (hoặc có thể bị cách chức), Israel vẫn chưa thoát khỏi sự giám sát chặt chẽ của ICC.

Một câu hỏi đang bỏ ngỏ là liệu các phó trưởng công tố có đưa ra cáo buộc mới đối với giới chức Israel hay chỉ duy trì vụ án hiện tại?

Theo báo Wall Street Journal, ngay trước khi rút lui, ông Karim Khan đang cân nhắc truy tố thêm Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich và Bộ trưởng An ninh Quốc gia Israel Itamar Ben Gvir vì ủng hộ chính sách định cư và bị cáo buộc cổ vũ bạo lực của các phần tử Do Thái cực đoan nhắm vào dân thường Palestine tại Bờ Tây, đặc biệt ở các thị trấn như Huwara và Jit.

Thậm chí, một số quan chức ICC còn muốn ông Khan truy tố hai bộ trưởng này từ tháng 5/2024, trước cả ông Netanyahu và ông Gallant, với lý do cộng đồng quốc tế lúc đó có sự đồng thuận mạnh mẽ hơn trong việc phản đối chính sách định cư.

Tuy nhiên, do quyền hạn của hai phó trưởng công tố không mạnh như ông Khan, cùng với việc ICC bị ảnh hưởng nặng nề bởi các biện pháp trừng phạt từ chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump (khiến hàng loạt nhân sự rời bỏ cơ quan này), bà Shameen Khan có thể sẽ tránh đưa ra thêm cáo buộc vào lúc này.

Trong thời gian tới, ICC và Israel tiếp tục đối đầu về câu hỏi liệu ICC có thẩm quyền truy tố công dân Israel hay không. Cả bên công tố và đại diện cho Palestine phải nộp báo cáo cập nhật vào ngày 27/6, trong khi Israel có thời hạn phản hồi đến ngày 11/7.

Khác với các vòng tranh luận trước kéo dài lê thê, lần này Tòa sơ thẩm ICC được cho là sẽ đưa ra quyết định trong vòng vài tháng, thay vì kéo dài cả năm như trước.

Thanh Bình (PV TTXVN tại Israel)