Hướng ưu tiên thông tin vào nhà đầu tư nhỏ lẻ

Trong bối cảnh thông tin trên mạng xã hội bùng nổ, việc lựa chọn thông tin để đầu tư an toàn, hiệu quả ngày càng trở nên phức tạp

Tính minh bạch và sự bất đối xứng thông tin vẫn còn thấp

Những thông tin liên quan đến đầu tư, đặc biệt là đầu tư trên thị trường chứng khoán (TTCK), đã bùng nổ trong thời kỳ mạng xã hội phát triển mạnh mẽ. Thông tin chính thống thường có giá trị tham khảo cao hơn, đáng tin cậy hơn và giúp nhà đầu tư có cái nhìn dài hạn, từ đó định hướng đầu tư tốt hơn. Tuy nhiên, báo chí chính thống lại không theo kịp thời gian thực, giá trị cập nhật chưa cao, trong khi biến động thị trường ngày càng gắn liền với thời gian thực và không còn bị giới hạn bởi sự chênh lệch múi giờ Đông - Tây. Ví dụ, ở Mỹ, khi TTCK đang hoạt động với vô số thông tin cả chính thống lẫn phi chính thống, thì tại Việt Nam và châu Âu lại đang trong đêm.

Thông tin phi chính thống thường được cập nhật nhanh hơn, sát với thời gian thực hơn. Tuy nhiên, mức độ chính xác, đặc biệt là các phân tích, bình luận từ nguồn không chính thức lại phụ thuộc rất nhiều vào hiểu biết thị trường và mục đích đưa tin của từng cá nhân. Nhà đầu tư thường có tâm lý tham khảo nhiều nguồn và dễ bị lôi kéo bởi những nội dung mang tính nhạy cảm, hấp dẫn. Họ tin rằng có thể phân biệt thật - giả, nhưng thực tế, những thông tin này sau khi qua nhiều tầng lớp bình luận có chủ đích dễ khiến nhà đầu tư đi chệch hướng. Do đó, không ít tổn thất trên TTCK bắt nguồn từ việc tiếp nhận thông tin sai lệch.

TS. Lê Xuân Nghĩa, Chuyên gia kinh tế

Đây là căn bệnh cố hữu của TTCK mà kinh tế học gọi là “tính bất cân xứng thông tin”. Đồng thời, trong một chừng mực nhất định, điều này cũng tạo nên sức hấp dẫn của thị trường. Trong điều kiện Việt Nam, TTCK còn nhỏ bé, số lượng mã chứng khoán hạn chế, nhiều tập đoàn lớn chưa niêm yết, lực lượng dẫn dắt thị trường cũng còn rất ít, cổ phiếu bluechip chỉ khoảng 30 mã. Vì vậy, thị trường dễ bị thao túng bởi thông tin không chính thức. Các lực lượng làm giá tiếp tục tồn tại dai dẳng, nhất là ở nhóm cổ phiếu vừa và nhỏ - nơi tiềm ẩn rủi ro đầu tư rất lớn và phi lý. Do đó, việc lựa chọn thông tin để đầu tư an toàn, hiệu quả ngày càng trở nên phức tạp.

Các mô hình kinh tế lượng đã chỉ ra rằng, rủi ro đầu tư trên TTCK Việt Nam rất khó dự đoán và gần như không thể kiểm soát.

Số hóa để tiệm cận với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế

Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam có 2 triệu doanh nghiệp tư nhân - một thách thức lớn, nhưng đồng thời cũng là yêu cầu tất yếu để hình thành TTCK có quy mô và chất lượng đủ lớn, giúp nhà đầu tư có thêm lựa chọn, qua đó giảm thiểu tình trạng lũng đoạn thông tin. Đây là điều mà Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần cụ thể hóa trong chiến lược phát triển TTCK theo hướng gia tăng cả về lượng và chất, trong đó minh bạch thông tin là yếu tố then chốt và lâu dài nhằm xây dựng một thị trường có khả năng liên kết quốc tế.

Để đạt được mục tiêu này, các ngành và địa phương phải có kế hoạch cụ thể, quyết liệt trong việc chuyển đổi hộ kinh doanh cá thể thành doanh nghiệp, bao gồm cả việc tuân thủ các tiêu chuẩn kế toán và quản trị. Đây là điểm mà Việt Nam chưa chú trọng đúng mức. Tại các quốc gia phát triển có thu nhập trung bình trở lên, tỷ lệ doanh nghiệp trên dân số đạt khoảng 10% - tức 100 người dân có 10 doanh nghiệp. Ở Mỹ là 12 doanh nghiệp/100 dân; một tỉnh của Trung Quốc có 47 triệu dân nhưng tới 6 triệu doanh nghiệp. Vì vậy, cần giải quyết tâm lý sản xuất nhỏ, né thuế, đồng thời cải thiện tính minh bạch trong thanh tra, giám sát thuế - những yếu tố khiến hàng triệu gia đình vẫn muốn duy trì hình thức hộ kinh doanh và hưởng chế độ thuế khoán.

Trong bối cảnh số hóa, các vấn đề tài chính kế toán và quản trị minh bạch trở nên dễ thực hiện hơn. Ở Việt Nam, Công ty cổ phần MISA là một trong những đơn vị tiên phong trong số hóa và quản trị thuế, đặc biệt đối với hộ kinh doanh. Tuy nhiên, thủ tục hành chính, cơ chế thanh tra, giám sát, chính sách thuế cũng cần đổi mới theo hướng số hóa và minh bạch, nhằm khuyến khích hộ gia đình thành lập doanh nghiệp với chi phí thấp, vận hành hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực khởi nghiệp công nghệ cao.

Đây là con đường duy nhất và khả thi nhất để mở rộng quy mô thị trường tài chính nói chung và TTCK nói riêng. Nói cách khác, phát triển quy mô TTCK đòi hỏi phải đơn giản hóa thủ tục, minh bạch thông tin và giảm thiểu giám sát trực tiếp. Đồng thời, cần nâng cao năng lực thể chế của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các sàn giao dịch theo hướng số hóa, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để xử lý nhanh các hồ sơ phát hành, kế toán và báo cáo thị trường hàng ngày. Đây là điều mà các định chế trên TTCK cần đi đầu và tiệm cận với các chuẩn mực, thông lệ quốc tế.

Nâng cao nhận thức về thị trường

Hệ thống truyền thông liên quan đến TTCK cũng cần đào sâu vấn đề này, đồng thời tự nâng cấp và số hóa hoạt động phân tích thị trường. Để làm được điều đó, các tòa soạn cần xây dựng cơ sở dữ liệu về thị trường - càng lớn thì ứng dụng AI càng hiệu quả, từ đó nâng cao độ minh bạch và tính chính xác.

Nếu làm được, báo chí chính thống sẽ khắc phục được nhược điểm hiện tại là thông tin chậm, khả năng cập nhật theo thời gian thực còn thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu thông tin nhạy bén của nhà đầu tư - vốn hoạt động liên tục cả ngày lẫn đêm trên mạng xã hội, bất chấp múi giờ.

Về phía nhà đầu tư - đặc biệt là nhóm nhỏ lẻ, sinh viên, người lao động trong lĩnh vực dịch vụ - thường đầu tư nhỏ vào các mã có biến động giá lớn. Nhiều người trong số này thua lỗ vì không tiếp cận được thông tin chính thức. Câu hỏi quen thuộc: “Cho em xin 3 chữ cái” - cho thấy nhà đầu tư cần tự nâng cao nhận thức về thị trường, cách thu thập thông tin và đặc biệt là khả năng quản trị rủi ro đầu tư. TTCK có hiệu ứng bầy đàn rất lớn, nhà đầu tư thường hành động theo cảm xúc và nỗi sợ hơn là dựa trên phân tích. Đây là điều mà các tổ chức, nhóm làm giá lũng đoạn thị trường lợi dụng để trục lợi, biến nhà đầu tư nhỏ lẻ thành con mồi.

Vì vậy, các cơ quan báo chí nên có chuyên mục dành riêng cho nhà đầu tư nhỏ lẻ, với các bài học đầu tư đơn giản, hướng dẫn tìm kiếm thông tin, cảnh báo ngắn gọn. Đặc biệt, cần phổ biến kiến thức cơ bản về thị trường, các phân khúc và cách quản lý tài sản cá nhân hiệu quả, nhằm giảm thiểu rủi ro trên các thị trường nhạy cảm như chứng khoán, trái phiếu, vàng và tiền kỹ thuật số.

Một số tờ báo đã có chuyên đề về nội dung này nhưng vẫn chưa đủ, vì chưa tiếp cận được đông đảo nhà đầu tư nhỏ lẻ. Cần có các tiểu mục ngắn như điểm tin, giúp nhà đầu tư nhỏ lẻ chỉ cần vài phút để nắm bắt thông tin và hình thành thói quen đọc báo hàng ngày.

Đây là cách mà nhiều tờ báo quốc tế đã áp dụng thành công, đặc biệt trong các lĩnh vực chứng khoán, vàng và tiền kỹ thuật số.

TS. Lê Xuân Nghĩa / Chuyên gia kinh tế