Hướng đi mới của kinh tế Trung Quốc

Nếu vận hành trơn tru, “AI+” dự báo có thể tạo ra làn sóng tăng năng suất mới và nâng vị thế công nghệ Trung Quốc. (Nguồn: Ảnh tạo bởi AI)

Sau Hội nghị Trung ương 4 khóa XX (tháng 10/2025), Bắc Kinh đã thông qua Kiến nghị cho Quy hoạch 5 năm lần thứ 15, dự kiến công bố đầy đủ tại kỳ họp Lưỡng hội tháng 3/2026. Giới quan sát cho rằng nếu Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 giúp nâng tầm kinh tế và khoa học - kỹ thuật, tạo nền tảng cho mục tiêu 100 năm thứ hai, thì Quy hoạch lần thứ 15 đánh dấu bước chuyển sang mô hình tăng trưởng mới, tập trung vào ba trụ cột: Tự chủ công nghệ, đưa “AI+” thành chiến lược quốc gia và thúc đẩy tiêu dùng nội địa.

Tự chủ công nghệ

Quy hoạch 5 năm lần thứ 15 xác định việc nhanh chóng đạt được tự lực tự cường về khoa học công nghệ trình độ cao là mục tiêu phát triển cốt lõi. Trong kiến nghị, với 46 lần nhắc tới cụm từ “khoa học công nghệ” và 61 lần từ “đổi mới”, Bắc Kinh nhấn mạnh mục tiêu đạt “tự chủ” trong các công nghệ trọng điểm, từ nghiên cứu cơ bản đến ứng dụng công nghiệp, đồng thời phấn đấu giành vị trí dẫn đầu trong một số lĩnh vực chiến lược.

Ông Michael Hirson, Trưởng bộ phận nghiên cứu Trung Quốc của Công ty tư vấn 22V Research (Mỹ), cho rằng hai mục tiêu trên có mối liên hệ chặt chẽ. Những mục tiêu này là sự tiếp nối, cũng như củng cố Quy hoạch 5 năm lần thứ 14, nhằm bổ sung những mắt xích yếu kém đã xuất hiện trong cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc những năm gần đây.

Như vậy, với quy hoạch mới, Bắc Kinh không chỉ coi công nghiệp là động lực tăng trưởng chính mà còn là lựa chọn tất yếu, khi Trung Quốc tiếp tục đối diện với cạnh tranh gay gắt từ Mỹ. Năm năm qua, cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc về khoa học công nghệ chưa bao giờ “nguội”, mà còn là chủ đề gây tranh cãi nhất trên bàn đàm phán. Washington đang sử dụng quân bài hạn chế xuất khẩu khoa học công nghệ cao, trong khi Bắc Kinh đối phó bằng quân bài mặc cả ở lĩnh vực vật liệu cơ bản (đất hiếm).

Chuyên gia Wang Dan, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu Trung Quốc của tập đoàn Eurasia nhận định, thái độ của Bắc Kinh đối với công nghệ đã thay đổi, chuyển từ ứng phó thụ động sang hành động chủ động. Theo đó, để đạt mục tiêu chiếm lĩnh vị trí dẫn đầu trong một số lĩnh vực chiến lược, các biện pháp chính sách được đề xuất đi theo nhiều hướng: Từ hỗ trợ mạnh cho các ngành lõi, tăng kiểm soát xuất khẩu, khai thác triệt để lợi thế đất hiếm và mở rộng chính sách thị thực để thu hút nhân tài về khoa học công nghệ cao.

Chiến lược “AI+”

Điểm khác biệt đáng kể giữa Quy hoạch 5 năm lần thứ 15 và lần thứ 14 là Bắc Kinh đã chính thức xác định rõ chiến lược “trí tuệ nhân tạo/AI+” và đặt ngang hàng với các trụ cột phát triển truyền thống. Chiến lược này được kỳ vọng vừa tạo ra những cải cách ngành nghề mới, đồng thời củng cố năng lực cạnh tranh toàn cầu.

Điều 14 của Kiến nghị nêu rõ việc triển khai mạnh mẽ, toàn diện chiến lược “AI+”, xem trí tuệ nhân tạo là động lực mới cho đổi mới khoa học - công nghệ và nâng hiệu quả các ngành kinh tế. AI sẽ được tích hợp sâu vào sản xuất, dịch vụ, văn hóa, an sinh và quản trị xã hội. Mục đích là đưa Trung Quốc nắm lợi thế dẫn đầu về ứng dụng AI và tạo sức lan tỏa sang toàn bộ nền kinh tế.

Chiến lược “Internet+” từng làm bùng nổ hệ sinh thái công nghệ Trung Quốc trong Quy hoạch 5 năm lần thứ 13 (từ năm 2016), tạo ra những gã khổng lồ về khoa học công nghệ toàn cầu như Alibaba, Tencent… và làm chủ các lĩnh vực mới như thương mại điện tử, thanh toán di động… Chiến lược “AI+” có vẻ như đang tìm cách đi theo con đường này, khi Bắc Kinh muốn AI lan tỏa vào mọi lĩnh vực từ nghiên cứu khoa học, sản xuất, đào tạo, dịch vụ đến quản lý xã hội. Nếu vận hành trơn tru, “AI+” được dự báo có thể tạo ra một làn sóng tăng năng suất mới và nâng vị thế công nghệ Trung Quốc.

Trên thực tế, từ việc Washington siết chặt quy định, buộc Nvidia ngừng xuất khẩu các dòng chip tiên tiến sang Trung Quốc, đến bước đột phá bất ngờ của DeepSeek trong năm 2025, đều phản ánh sự tiến bộ “đáng gờm” của Bắc Kinh về AI. Những tín hiệu này cũng báo hiệu, AI nhiều khả năng trở thành động lực tăng trưởng mới trong 5 năm tới, đồng thời là lĩnh vực trọng yếu trong cuộc “so găng” công nghệ toàn cầu.

Ưu tiên thúc đẩy nhu cầu

Lần đầu tiên trong một quy hoạch 5 năm của Trung Quốc, mục tiêu “nâng cao mức tiêu dùng của người dân” được đặt ở vị trí ưu tiên hàng đầu và được nâng lên mức cao nhất từ trước đến nay, đánh dấu bước chuyển chính sách, từ thúc đẩy đầu tư sang thúc đẩy nhu cầu.

Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế chậm kéo dài, trong “cỗ xe tam mã” (gồm đầu tư, tiêu dùng và xuất khẩu) khi ngoại thương đối mặt nhiều rủi ro, đầu tư chưa thoát cảnh ảm đạm, tiêu dùng sẽ là động lực then chốt còn lại để giữ nhịp tăng trưởng. Theo số liệu năm 2024, chi tiêu tiêu dùng của Trung Quốc mới đóng góp 40% GDP, thấp hơn rất nhiều so với mức 68% của Mỹ, cho thấy còn nhiều dư địa tăng trưởng.

Nhà phân tích Michael Hirson nhận định, việc Bắc Kinh đưa tiêu dùng lên vị trí ưu tiên hàng đầu là một tín hiệu tích cực. Từ góc độ lạc quan, điều đó cho thấy giới hoạch định chính sách bắt đầu nhìn nhận đúng vai trò của nhu cầu nội địa, trụ cột tạo sức đề kháng cho nền kinh tế. Một nền kinh tế không thể chỉ dựa vào nguồn cung mà còn cần sự hỗ trợ từ cầu, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng thương mại có thể bất kỳ lúc nào bóp nghẹt đầu ra truyền thống.

Về tổng thể, giới phân tích quốc tế nhận định, Quy hoạch 5 năm lần thứ 15 của Trung Quốc thể hiện tầm nhìn được tính toán kỹ lưỡng: Củng cố tự chủ công nghệ, thúc đẩy AI thành động cơ tăng trưởng mới và tái cân bằng nền kinh tế theo hướng tiêu dùng nội địa. Đây là ba kế hoạch lớn có tính liên kết, phản ánh những bài học mà Trung Quốc rút ra từ thập kỷ biến động vừa qua.

Tất nhiên, con đường phía trước không hề bằng phẳng. Tự chủ công nghệ cần nguồn lực khổng lồ và sự kiên định chính sách. AI đòi hỏi quản trị nhà nước tinh tế hơn bao giờ hết. Và mục tiêu gia tăng tiêu dùng chỉ khả thi khi thu nhập người dân thực sự cải thiện.

Minh Anh