HTX trở thành 'chìa khóa' mở đường cho loại nông sản tỷ đô

Thời gian qua, nhiều HTX ở Vĩnh Long đã đẩy mạnh trồng dừa hữu cơ, theo mô hình VietGap, đồng thời đẩy mạnh liên kết với các doanh nghiệp để xuất khẩu. Điều này không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cho đất nước, đồng thời nâng cao vị thế sản phẩm địa phương trên thị trường quốc tế.

Dự báo xuất khẩu ngành dừa đạt 1,2 tỷ USD

Theo Hiệp hội dừa Việt Nam, 6 tháng đầu năm 2025, ngành dừa Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu 489 triệu USD, trong đó dừa nguyên trái (dừa khô và dừa tươi) chiếm 216 triệu USD (tăng 40% so với cùng kỳ năm ngoái).

Năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu dừa đạt 1,089 tỷ USD, và ngành đặt mục tiêu tăng trưởng 20% trong năm 2025, vươn lên mốc hơn 1,2 tỷ USD. Những con số này phản ánh sức bật mạnh mẽ, nhưng tiềm năng thật sự của trái dừa Việt Nam trên thị trường quốc tế còn lớn hơn nhiều lần.

Riêng tại Vĩnh Long, kim ngạch xuất khẩu dừa năm 2025 dự báo ước đạt khoảng 500 triệu USD tăng 2,9% so với năm 2024. Các sản phẩm dừa xuất khẩu chủ lực có tăng trên 10% so với cùng kỳ năm trước, trong đó cơm dừa nạo sấy tăng 14%, nước cốt dừa tăng 3,5%. Dừa tươi của tỉnh xuất khẩu ước đạt trên 35 triệu trái.

Tỉnh Bến Tre (cũ) nay thuộc tỉnh Vĩnh Long từ lâu đã được biết đến như "thủ phủ dừa" của Việt Nam.

Ông Lâm Văn Tân, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long cho biết: Chất lượng dừa của Vĩnh Long ngày càng được nâng lên và được các thương lái, doanh nghiệp thu mua đánh giá cao. Hiện nay, trong số gần 120.000 ha dừa của Vĩnh Long (chiếm gần 60% diện tích dừa cả nước), có 30.355 ha dừa công nghiệp sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ (USDA, EU, China, JAS, Kora...). Tỉnh Vĩnh Long hiện có 156 mã số vùng trồng dừa tươi và 17 mã cơ sở đóng gói dừa được cấp mã số đủ điều kiện xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.

Tại Diễn đàn “Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh leo, chuối, dứa, dừa”, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Tiến sĩ Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, nhấn mạnh: Để nâng cao năng lực xuất khẩu và giảm thiểu rủi ro phá vỡ hợp đồng, các doanh nghiệp cần liên kết thông qua HTX.

Theo ông Hải, HTX không chỉ là đầu mối kỹ thuật mà còn là đối tác chiến lược về logistics và chất lượng sản phẩm.

HTX có thể thiết lập và quản lý mã số vùng trồng, tổ chức vùng nguyên liệu và kiểm soát sản lượng-những điều kiện tiên quyết để nông sản Việt Nam bước vào các thị trường cao cấp.

Ông Hải cũng chia sẻ mô hình HTX mang trái cây loại 2 về bán trực tiếp tại các khu chung cư ở Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng. Mỗi chuyến xe 3 tấn thường bán hết chỉ trong một đến hai giờ, góp phần giải phóng hàng tồn và mở ra kênh thương mại điện tử nếu được hỗ trợ về bao bì, mẫu mã.

Giảm nghèo, làm giàu từ trái dừa

HTX Dịch vụ nông nghiệp Công Bằng Hưng Lễ, ấp Cái Da, xã Hưng Nhượng, tỉnh Vĩnh Long đang là một trong những “mũi tiên phong” trong phát triển chuỗi giá trị dừa ở địa phương. Cách đây 4 năm, HTX liên kết với Tổ chức FLO (Tổ chức phi chính phủ) trồng dừa đạt tiêu chuẩn Fairtrade (thương mại công bằng) với giá cao.

Trở thành thành viên HTX từ những ngày đầu mới thành lập, gia đình ông Đỗ Xuân Lạc đang canh tác 17 công vườn dừa đạt chuẩn Fairtrade. Nhờ được tập huấn kỹ thuật chăm sóc, cách bón phân nên gia đình ông duy trì sản xuất theo tiêu chuẩn Fairtrade để bán được giá cao hơn, thu nhập ổn định.

Được biết, khi tham gia vào chuỗi liên kết, thành viên HTX Dịch vụ nông nghiệp Công Bằng Hưng Lễ sẽ được hỗ trợ bao tiêu dừa phục vụ xuất khẩu, với giá cao hơn cả dừa hữu cơ.

Đáng chú ý, hàng năm, dựa vào đơn hàng xuất đi, sẽ có một nguồn kinh phí đáng kể được bên liên kết trích lại để HTX thực hiện các công trình phúc lợi tại địa phương, xây nhà tình thương, tặng quà cho học sinh nghèo, phát miễn phí phân bón cho các thành viên HTX…

Một điểm thu mua dừa tập trung của HTX Dịch vụ nông nghiệp Công Bằng Hưng Lễ.

Cùng với HTX Dịch vụ nông nghiệp Công Bằng Hưng Lễ, nhiều HTX cũng đang phát triển mạnh chuỗi giá trị dừa, trong đó có mô hình trồng dừa hữu cơ. Đơn cử như xã Châu Bình hiện đã chuyển đổi hơn 1.307ha dừa (chiếm hơn 50% diện tích dừa của xã) sang hình thức sản xuất hữu cơ.

Gia đình anh Ngô Văn Hội vốn trước đây là một hộ nông dân nghèo ở xã Châu Hòa. Nhờ tham gia vào chuỗi giá trị trồng dừa hữu cơ và là thành viên của HTX nông nghiệp Châu Bình, ấp Bình Đông B, xã Châu Hòa, Vĩnh Long mà cuộc sống của gia đình ngày càng khấm khá.

Sở hữu 6ha đất vườn dừa hữu cơ, thu nhập của gia đình anh Hội mỗi năm tầm 1 tỷ đồng, sau khi đã trừ chi phí. Anh Hội chia sẻ: "Với sự đồng hành của doanh nghiệp liên kết, các thành viên của HTX trong đó có tôi, đang áp dụng quy trình sản xuất hữu cơ. Toàn bộ sản phẩm được công ty bao tiêu và thu mua với giá cao".

HTX trở thành bệ đỡ quan trọng

Có thể thấy mô hình HTX đang là “bệ đỡ” quan trọng trong định hình chuỗi liên kết, nâng cao vị thế nông sản Việt.

Điển hình, tại HTX Nông nghiệp Định Thủy, xã Đồng Khởi, tỉnh Vĩnh Long, được thành lập năm 2017. Từ khi ra đời cho đến nay, HTX đã hỗ trợ nhiều nông dân trồng dừa nâng cao thu nhập và phát triển bền vững. Với hơn 300 thành viên, trong đó 85% là nông dân trồng dừa, HTX đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao giá trị ngành dừa tại địa phương.

HTX Nông nghiệp Định Thủy đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các thành viên trong việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm dừa. HTX cam kết thu mua dừa trực tiếp từ thành viên; đồng thời cung cấp phân bón hữu cơ với giá ưu đãi.

HTX đã ký kết hợp đồng với Công ty TNHH Chế biến dừa Lương Quới để tiêu thụ các sản phẩm cơm dừa trắng với giá 9 ngàn đồng/kg. Các sản phẩm phụ khác như nước dừa, gáo, vỏ và xơ dừa cũng được các doanh nghiệp và cơ sở khác thu mua để phục vụ sản xuất. Trung bình mỗi ngày, công nhân tại HTX sơ chế từ 8 - 9 ngàn trái dừa, cho ra từ 2 - 3 tấn cơm dừa trắng. Hiện tại, doanh thu hàng tháng của HTX đạt khoảng 700 triệu đồng.

HTX khuyến khích các thành viên áp dụng mô hình trồng dừa theo hướng hữu cơ, không sử dụng các chất hóa học tổng hợp. Các loại phân chuồng được sử dụng thay cho phân vô cơ để bảo vệ môi trường và tăng cường tuổi thọ của cây dừa. Ông Trần Văn Luông, thành viên HTX chia sẻ: “Từ khi tham gia HTX, tôi nhận thấy nhiều lợi ích như được hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc vườn dừa và đảm bảo đầu ra cho sản phẩm. HTX mua dừa đúng giá thị trường, nên tôi rất yên tâm sản xuất”.

Để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành dừa, HTX còn chú trọng đến công tác đào tạo và tập huấn an toàn lao động cho các thành viên. Gần đây, HTX đã phối hợp với Liên minh HTX tỉnh và một số trường trung cấp nghề tổ chức các lớp tập huấn về an toàn vệ sinh lao động, giúp các thành viên hiểu rõ về các biện pháp phòng ngừa tai nạn và bảo vệ sức khỏe trong quá trình sản xuất.

HTX Nông nghiệp Định Thủy đã và đang đóng góp quan trọng vào việc phát triển bền vững ngành dừa tại địa phương. Những nỗ lực trong việc xây dựng chuỗi giá trị và áp dụng mô hình sản xuất theo hướng hữu cơ không chỉ giúp tăng thu nhập cho nông dân mà còn bảo vệ môi trường, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả mô hình trồng dừa hữu cơ xuất khẩu, rất cần sự đồng bộ trong chính sách về giống, công nghệ, chế biến sâu và quản lý thị trường – những khâu yếu cần được tháo gỡ để nông nghiệp Việt Nam bước vào cuộc chơi lớn một cách vững vàng.

Tháng 7/2025, Hiệp hội dừa Việt Nam ban hành kế hoạch phối hợp Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) triển khai chương trình “Xây dựng chuỗi cung ứng nguyên liệu dừa” nhằm ổn định vùng nguyên liệu, nâng cao giá trị sản phẩm và thúc đẩy phát triển bền vững ngành dừa.

Giai đoạn thí điểm diễn ra tại Đồng Tháp, Vĩnh Long và Cần Thơ từ tháng 9 đến 12/2025 với khoảng 2.700 hộ dân và 90 doanh nghiệp, HTX tham gia. Sau tổng kết vào tháng 1/2026, mô hình sẽ được nhân rộng ra 16 tỉnh, thành có diện tích trồng dừa, góp phần ổn định sinh kế nông dân, giảm rủi ro tín dụng đen và nâng tầm thương hiệu dừa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thành Vinh