Hợp tác xã vườn giống dược liệu ở Yên Bái: Chuẩn hóa giống, mở rộng vùng trồng bền vững

Phát triển dược liệu theo mô hình chuỗi giá trị

Yên Bái đặt mục tiêu đưa diện tích cây dược liệu lên 5.000 ha, với các chủng loại ưu thế như ba kích, đinh lăng, địa liền, giảo cổ lam, ích mẫu, quế, sả, cà gai leo, sơn tra… Hiện tại, sản lượng gieo trồng đã đạt gần 3.960 ha với khoảng 10.870 tấn dược liệu, ngoài ra còn có khoảng 98 ha khai thác tự nhiên, khoảng 130 tấn.

Các vùng dược liệu lớn như quế (82.700 ha, sản lượng vỏ hàng năm trên 20.000 tấn) và sơn tra (10.000 ha, sản lượng 5.000 tấn) tập trung tại Trạm Tấu và Mù Cang Chải.

HTX Viễn Sơn tại huyện Văn Yên là điển hình tiêu biểu. Với vườn ươm nhỏ tại thôn Bóng Bưởi (xã Xuân Ái), HTX triển khai sản xuất 15–20 loại cây giống dược liệu như đương quy, cà gai leo, hà thủ ô đỏ, cát sâm, khôi nhung, kim ngân hoa… và đã phát triển thêm sản phẩm cao cà gai leo

Ban đầu HTX chỉ tiêu thụ khoảng 10.000 cây giống/năm, nhưng đến nay đã mở rộng lên 1,5 triệu – 1,5 triệu cây giống mỗi năm, doanh thu đạt khoảng 1,5–2 tỷ đồng, lợi nhuận khoảng 600 triệu đồng, đồng thời tạo việc làm cho hơn 20 thành viên với thu nhập từ 8–10 triệu đồng/tháng.

Bắt đầu từ một ý tưởng khởi nghiệp trẻ, HTX Viễn Sơn trải qua nhiều thử thách trong giai đoạn đầu. Giám đốc Phạm Văn Hậu cùng hai cộng sự đã từng lỗ gần 200 triệu đồng vì cây giống chết hàng loạt. Nhưng với quyết tâm học hỏi và nỗ lực không ngừng, đến năm 2018, tổ hợp tác của họ mở rộng vườn ươm lên 1.000 m² và bán ra thị trường hơn 1 triệu cây giống các loại, doanh thu đạt 800 triệu đồng – lãi gần 200 triệu đồng.

Năm 2019, ba nhà khởi nghiệp quyết định thành lập chính thức HTX sản xuất Dược liệu Viễn Sơn, có 15 thành viên, vốn điều lệ khoảng 1 tỷ đồng. Trong năm đầu, HTX dự kiến sản xuất 2 triệu cây giống, doanh thu đạt 1,5 tỷ đồng và lợi nhuận khoảng 400 triệu đồng

HTX Viễn Sơn đóng vai trò trung tâm sản xuất và cung ứng đa dạng loại giống cây dược liệu, từ đương quy, cà gai leo, hà thủ ô đỏ, cát sâm, khôi nhung, kim ngân hoa vàng đến các sản phẩm cao chiết như cao cà gai leo. Họ cũng kết hợp cung cấp kỹ thuật trồng, chăm sóc và sơ chế đạt chuẩn GACP-WHO, đồng thời định hướng xây dựng chuỗi liên kết trồng – chế biến – tiêu thụ bền vững.

Nhiều chính sách hỗ trợ phát triển dược liệu

Mô hình thành công tiếp theo phải kể đến là HTX Lũng Lô (huyện Văn Chấn) tận dụng vùng đèo Lũng Lô để trồng 15 ha dược liệu gồm đương quy, hoài sơn, sâm bố chính... HTX đánh giá dược liệu như hoài sơn có thể thu sau 1 năm, đương quy sau 2 năm, sâm khoảng sau 5 năm

Tỉnh Yên Bái đã xây dựng cơ chế hỗ trợ toàn diện như đào tạo quản trị, tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vay vốn, xúc tiến thương mại. Tỉnh hiện có 94% số xã có ít nhất một hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả.

Các HTX dược liệu được hỗ trợ thiết lập vùng nguyên liệu quy mô lớn, tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị. Một số dự án được hỗ trợ đến 3 tỷ đồng như ở Trạm Tấu

Tỉnh Yên Bái đặc biệt chú trọng xây dựng cơ chế hỗ trợ liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, kết hợp đào tạo nguồn nhân lực và phát triển vùng nguyên liệu quy mô lớn cho hợp tác xã nông nghiệp.

Hỗ trợ gồm vay vốn ưu đãi và hỗ trợ xây dựng phương án kinh doanh, quản trị hợp tác xã; Hỗ trợ quảng bá sản phẩm, xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ.

Tổ chức đào tạo và tập huấn: trong 2 năm qua, đã có hơn 2.000 lượt cán bộ quản lý hợp tác xã tham dự các lớp sơ cấp, chuyên đề, tọa đàm. Khoảng 200 hợp tác xã được hỗ trợ 100% chi phí đào tạo quản lý, chuyên môn kỹ thuật, bao gồm học phí, tài liệu và cả ăn ở (1,5 lần mức lương tối thiểu vùng/người/tháng).

Theo Nghị quyết 69/2020/NQ-HĐND, tỉnh Yên Bái có các chính sách hỗ trợ cụ thể dành cho dự án liên kết theo chuỗi giá trị và phát triển vùng nguyên liệu, áp dụng cho hợp tác xã và hộ gia đình.

Dự án phải được phê duyệt và hoạt động theo chuỗi giá trị, có hợp đồng liên kết rõ ràng và áp dụng kỹ thuật sản xuất tiêu chuẩn (ví dụ GACP-WHO), đồng thời tham gia chương trình OCOP.

Hợp tác xã có thể được hưởng hỗ trợ tài chính để hoàn thiện mô hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm, theo mức thực tế đầu tư

Hỗ trợ xây dựng hạ tầng chế biến, bảo quản như nhà xưởng, kho, hệ thống xử lý chất thải, đường nội bộ... mức hỗ trợ tối đa 2.000 triệu đồng/dự án

Hỗ trợ thiết kế mẫu sản phẩm, tem nhãn, bao bì, chứng nhận OCOP và tham gia xúc tiến thương mại mức tối đa 200 triệu đồng/dự án, với tổng mức hỗ trợ toàn diện không vượt quá 2.300 triệu đồng/dự án

Mô hình hợp tác xã vườn giống dược liệu ở Yên Bái, tiêu biểu như HTX Viễn Sơn và Lũng Lô, đã chứng minh hiệu quả trong việc chuẩn hóa giống, xây dựng vùng trồng tập trung và kết nối thị trường. Với chính sách hỗ trợ hợp tác xã của tỉnh, năng lực sản xuất, tiêu thụ có thể được mở rộng mạnh mẽ. Nếu duy trì mô hình này theo hướng chuyên nghiệp, gắn kết, Yên Bái có cơ hội trở thành trung tâm cung ứng dược liệu chất lượng cao theo chuỗi bền vững.

Bài viết thực hiện theo Chương trình mục tiêu quốc gia về người nghèo và phong trào thi đua "Cả nước vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau".

Hoài Thương