Hồng Kông và 'phép thử' trung tâm tài chính quốc tế của Trung Quốc

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, các thay đổi về chính trị và pháp lý - đặc biệt sau Luật An ninh Quốc gia - đã làm dấy lên nhiều lo ngại về tính độc lập và niềm tin của nhà đầu tư quốc tế. Trước bối cảnh đó, Bắc Kinh liên tục đưa ra các cam kết “duy trì và củng cố vai trò tài chính của Hồng Kông”, cùng thông điệp “mở cửa tài chính có trật tự” nhằm trấn an cộng đồng quốc tế.

Sự độc lập pháp quyền kết hợp với tính minh bạch đã đưa Hồng Kông trở thành trung tâm tài chính có uy tín ở khu vực. Nguồn: Globaltime.cn

Hồng Kông theo chiều dài lịch sử - Hệ thống pháp quyền kiểu Anh và nền kinh tế “dựa trên luật lệ”

Một trong những yếu tố cốt lõi tạo nên sức mạnh của Hồng Kông là hệ thống pháp luật Common Law kiểu Anh - nơi quyền sở hữu, hợp đồng và tranh chấp được bảo vệ bằng hệ thống tư pháp tương đối độc lập. Đây là nền tảng cho một nền kinh tế mà nhà đầu tư quốc tế có thể dự đoán được, tức “rule-based economy” (Cheung et al., 2017; FSDC, 2023). Sự độc lập pháp quyền kết hợp với tính minh bạch đã đưa Hồng Kông trở thành trung tâm tài chính có uy tín ở khu vực. Tuy nhiên, một khi các chính sách của đại lục làm gia tăng nguy cơ hạn chế tự do kinh tế và can thiệp vào tư pháp, niềm tin của nhà đầu tư bị thử thách, làm suy yếu vị thế quốc tế của thành phố này.

Các lo ngại của giới tài chính và đầu tư quốc tế

Mới đây, Phó thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong khẳng định Bắc Kinh sẽ tiếp tục hỗ trợ vai trò của Hồng Kông như một trung tâm tài chính quốc tế, đồng thời thúc đẩy “mở cửa tài chính có trật tự” - bao gồm tạo thêm không gian cho các ngân hàng và quỹ ngoại tham gia thị trường đại lục thông qua Hồng Kông (Reuters, 2025). Cùng lúc, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC) và giới chức tài chính trung ương tái khẳng định thông điệp “mở cửa tài chính, phòng ngừa rủi ro” và hỗ trợ Hồng Kông phát triển sâu hơn vai trò trung tâm tài chính quốc tế. Những tín hiệu này phần nào củng cố kỳ vọng về khả năng nới lỏng khung pháp lý đối với các định chế tài chính ngoại quốc, dù giới đầu tư vẫn đang dõi theo các bước thực thi cụ thể hơn. Thực tế cho thấy, họ vẫn có nhiều lo ngại.

Một lo ngại tiêu biểu của giới tài chính và đầu tư quốc tế là việc Bắc Kinh vừa ký hiệp ước thiết lập “Trung tâm hòa giải quốc tế” (International Mediation Centre) tại Hồng Kông vào giữa năm 2025, được giới thiệu là sáng kiến nhằm củng cố vai trò trọng tài quốc tế của thành phố và tạo cơ chế giải quyết tranh chấp “hiện đại, minh bạch”. Tuy nhiên, thực tế cho thấy cơ quan này trực thuộc Bộ Tư pháp Trung Quốc, các trọng tài viên và quy trình xét xử đều chịu sự giám sát của Bắc Kinh, thay vì tuân theo luật Common Law và thông lệ quốc tế vốn là nền tảng niềm tin của giới tài chính (Reuters, 2025). Sự kiện này khiến nhiều tổ chức luật và hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài bày tỏ quan ngại: thay vì củng cố vị thế pháp lý độc lập của Hồng Kông, chính quyền trung ương lại đưa thêm một cơ chế hành chính mang tính đại lục hóa, làm xói mòn ranh giới “một quốc gia, hai chế độ” mà Bắc Kinh vẫn cam kết duy trì.

Một trường hợp khác cũng gây rất nhiều chú ý là chính sách kiểm soát dữ liệu và thông tin tài chính xuyên biên giới mà Bắc Kinh bắt đầu mở rộng sang Hồng Kông từ giữa năm 2024. Dù Trung Quốc tuyên bố đây là biện pháp “đảm bảo an ninh dữ liệu và ổn định hệ thống tài chính”, nhưng nhiều tập đoàn kiểm toán và ngân hàng nước ngoài cho biết họ gặp khó khăn khi truy cập hoặc chuyển dữ liệu tài chính ra ngoài lãnh thổ Hồng Kông, đặc biệt trong các báo cáo kiểm toán liên quan đến các doanh nghiệp niêm yết tại đại lục.

Sự siết chặt này đi ngược với cam kết “mở cửa tài chính có trật tự” mà giới chức Bắc Kinh liên tục nhấn mạnh. Đối với nhà đầu tư quốc tế, đây là tín hiệu cho thấy rủi ro thể chế và sự thu hẹp không gian minh bạch - hai yếu tố có thể làm suy yếu vai trò của Hồng Kông như một trung tâm tài chính dựa trên chuẩn mực pháp lý toàn cầu.

Kết luận

Hồng Kông vẫn có cơ sở để duy trì vai trò trung tâm tài chính quốc tế, nhờ những lợi thế mà ít nơi trong khu vực có thể sánh được: nền pháp quyền theo hệ thống Common Law, khung thể chế thị trường vốn tự do, và vị trí chiến lược nằm giữa thế giới phương Tây và Trung Quốc đại lục. Trong hơn hai thập niên qua, thành phố này không chỉ là kênh dẫn vốn mà còn là nơi kiểm định khả năng hội nhập của nền kinh tế Trung Quốc vào hệ thống tài chính toàn cầu.

Tuy nhiên, tương lai của Hồng Kông đang phụ thuộc nhiều hơn bao giờ hết vào cách Bắc Kinh xử lý mối quan hệ giữa kiểm soát chính trị và tự do thị trường. Những cam kết gần đây của giới lãnh đạo tài chính Trung Quốc - đặc biệt là Phó thủ tướng Hà Lập Phong và PBoC - phản ánh nỗ lực duy trì niềm tin của cộng đồng quốc tế vào tính ổn định của Hồng Kông, đồng thời cho thấy ý định của Bắc Kinh sử dụng Hồng Kông như “cửa sổ thể chế” để tiếp tục tiến trình mở cửa tài chính có kiểm soát. Các thông điệp về “mở cửa tài chính, phòng ngừa rủi ro” cho thấy Trung Quốc đang tìm cách chứng minh rằng một trung tâm tài chính quốc tế có thể tồn tại bên trong khuôn khổ chính trị của mình, nếu được vận hành minh bạch và hiệu quả.

Song, thách thức cốt lõi nằm ở chỗ: liệu các cam kết này có đi kèm với việc củng cố pháp quyền, bảo vệ quyền sở hữu và duy trì tính độc lập của tư pháp - những nền tảng mà cộng đồng tài chính quốc tế xem là điều kiện tiên quyết của một trung tâm tài chính quốc tế. Nếu Hồng Kông tiếp tục bị thu hẹp không gian pháp lý và chính trị, nó chỉ có thể duy trì chức năng “trung tâm tài chính của Trung Quốc”, nhưng khó giữ vững được vị thế của một “trung tâm tài chính quốc tế” thực sự của thế giới.

Do đó, “Trung tâm tài chính quốc tế” Hồng Kông hôm nay không chỉ là một phần trong chiến lược kinh tế đối ngoại của Trung Quốc, mà còn là “phép thử thể chế” quan trọng bậc nhất đối với tham vọng toàn cầu của Bắc Kinh. Kết quả của phép thử này - thành công hay thất bại - sẽ định hình cách thế giới nhìn nhận về khả năng kết hợp giữa kiểm soát nhà nước và tự do thị trường trong mô hình Trung Quốc ở hai thập niên sắp tới, khi mà dư địa thời gian của “một quốc gia hai chế độ” sẽ ngày càng thu hẹp hơn theo vòng xoay ngày càng nhanh hơn của bánh xe lịch sử.

(*) Đại học Kinh tế TPHCM

PGS. Trương Quang Thông (*)