Hồn bản Mường

Bằng tình yêu, tâm huyết, nhiều nghệ nhân, người dân thôn Chiềng Khạt, xã Đồng Lương vẫn nỗ lực gìn giữ và truyền nghề dệt thổ cẩm.

Thôn Chiềng Khạt, xã Đồng Lương có khoảng 240 hộ dân, chủ yếu là người Mường. Những tấm thổ cẩm không chỉ gắn bó mật thiết với đời sống người dân nơi đây mà còn tượng trưng cho sự giàu có, sung túc trong mỗi gia đình, là vật không thể thiếu trong dịp lễ trọng, việc hiếu, hỉ, tang ma. Người Mường quan niệm thổ cẩm còn là thước đo sự giàu có, ấm no, sung túc của các gia đình.

Học dệt thổ cẩm từ khi còn bé, bà Phạm Thị Lảu, 69 tuổi ở thôn Chiềng Khạt, xã Đồng Lương, đã có hơn 50 năm gắn bó với nghề này, chia sẻ: “Dệt thổ cẩm không biết có từ bao giờ, chỉ biết lớn lên chúng tôi được mẹ truyền lại. Theo phong tục của người Mường, con gái khi lấy chồng phải tự tay dệt từ 6 - 12 món đồ, gồm chăn, quần áo, khăn, gối... để vừa mặc, vừa tặng cho gia đình nhà chồng. Cũng chính vì thế mà lúc bấy giờ những cô gái Mường hầu hết đều biết dệt vải thành thạo. Trang phục truyền thống của phụ nữ Mường hội tụ tất cả sự khéo léo của người con gái Mường, từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, thêu thùa và dệt thổ cẩm”.

Lo nghề truyền thống dân tộc bị mai một, lo nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình không còn người tiếp nối, những năm qua, nhiều người già, các nghệ nhân nghề dệt trong xã đã chủ động truyền dạy lại cho những người phụ nữ trong khu. Ai có nhu cầu học, các nghệ nhân sẽ chỉ dạy tận tình nhằm khôi phục phát triển và lưu giữ nghề truyền thống từ lâu đời.

Năm 2017, bà Lê Thị Tiền cùng cán bộ hội phụ nữ thôn, xã “đi từng ngõ, gõ từng nhà”, vận động chị em tham gia tổ dệt của thôn. Mục đích của tổ dệt là hướng tới bảo tồn, kết hợp lan tỏa văn hóa truyền thống của người Mường tới bạn bè, du khách gần xa, tăng thêm sự đoàn kết và nâng cao thu nhập cho chị em. Tổ dệt thôn Chiềng Khạt thành lập ban đầu có khoảng 30 thành viên, tiếp nhận đơn đặt hàng từ doanh nghiệp để làm ra các sản phẩm theo yêu cầu.

Các thành viên tổ đều tự bỏ tiền đầu tư khung cửi, sưu tầm, học hỏi, thiết kế mẫu mã. Ngoài các mẫu họa tiết truyền thống, cổ xưa, với sự kết hợp hài hòa giữa các màu sắc chủ đạo gồm đen, đỏ, vàng, xanh... được đan xen hài hòa, tổ dệt truyền thống còn tự sáng tạo ra nhiều mẫu hoa văn khác xoay quanh những loài cây, hoa, động vật, phong cảnh, thể hiện đậm nét văn hóa của người Mường qua từng nét chỉ dệt. Thời điểm đó, Trung tâm Dạy nghề nhân đạo CraflLink (Hà Nội) cũng hỗ trợ nâng cao tay nghề, tham quan, học tập, quảng bá sản phẩm cho tổ dệt.

Tuy vậy trong bối cảnh hiện đại, sự bùng nổ của các sản phẩm công nghiệp với giá rẻ và mẫu mã đa dạng làm giảm nhu cầu đối với những sản phẩm dệt thổ cẩm truyền thống. Thế hệ trẻ do thiếu quan tâm và không được đào tạo đúng cách nên ít tiếp nối nghề dệt của cha ông.

“Trước đây khi mới thành lập, tổ dệt có gần 30 thành viên, tuy nhiên đến hiện tại chỉ còn 8 người. Chúng tôi cũng không tập trung để dệt như trước đây nữa. Bà con vẫn muốn bảo tồn nghề truyền thống của mình nên chỉ tranh thủ lúc rảnh rỗi mới ngồi dệt tại nhà. Bởi, ai cũng phải chăm lo cuộc sống, dệt chỉ là phụ thôi”, bà Lê Thị Tiền, tổ trưởng tổ dệt thôn Chiềng Khạt trải lòng.

Với cương vị là Chủ tịch Hội LHPN xã Đồng Lương, chị Lê Thị Xuân có không ít những băn khoăn và trăn trở. Chị chia sẻ: “Hiện trên địa bàn xã chỉ còn 2 tổ dệt, với khoảng 40 người, bên cạnh đó là những hộ nhỏ lẻ vẫn bên khung dệt lúc nông nhàn. Nhiều gia đình đã không duy trì được nghề, thế hệ trẻ cũng không còn mặn mà với khung cửi”.

Trước tình trạng trên, những năm qua chính quyền địa phương đã nhận ra tầm quan trọng của công tác bảo tồn, phát triển nghề dệt thổ cẩm và hiện đang triển khai nhiều giải pháp để những thanh âm dệt vải sống dậy và ngày càng rộn ràng hơn, để người dân tiếp tục dệt những “sợi nhớ, sợi thương” mang hồn dân tộc.

Theo Trưởng Phòng Kinh tế, UBND xã Đồng Lương Nguyễn Ngọc Thảo, hiện xã đang xây dựng kế hoạch giữ gìn và phát huy nghề dệt thổ cẩm gắn với phát triển du lịch. Trong nhiều giải pháp, trọng tâm sẽ là thành lập HTX dệt thổ cẩm nhằm tập hợp người dân cùng giữ nghề, tạo việc làm cho phụ nữ, mang đến thu nhập ổn định. Cùng với đó là phát huy hơn nữa vai trò của Hội LHPN xã trong tuyên truyền, vận động người dân giữ nghề, phối hợp cùng các đơn vị mở các lớp đào tạo, tập huấn nghề dệt thổ cẩm cho hội viên phụ nữ.

“Giữ nghề dệt thổ cẩm cũng là giữ gìn tinh hoa văn hóa người Mường. Xã đang tích cực khảo sát các gia đình làm nghề dệt có thể truyền dạy nghề, mở cửa đón khách tham quan, trải nghiệm, tham gia sản xuất cùng với người dân, tạo sản phẩm lưu niệm độc đáo, đẹp mắt. Cùng với đó triển khai cho bà con học tập các mô hình dệt thành công trên địa bàn tỉnh cũng như tỉnh ngoài; thực hiện việc kết nối, giới thiệu sản phẩm đến các làng nghề, khu du lịch trên địa bàn tỉnh; đẩy mạnh quảng bá sản phẩm của xã trên các nền tảng số và tại các hội chợ, triển lãm để đầu ra sản phẩm được tốt hơn, cải thiện thu nhập cho người dân và góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa của địa phương”, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Đồng Lương Hoàng Văn Thanh khẳng định.

Bài và ảnh: Anh Tuân