Hội Văn học Nghệ thuật trước yêu cầu đổi mới toàn diện

Hoạt động văn học - nghệ thuật được xã hội hóa, tạo nên không gian triển lãm thu hút công chúng tại Khu nghỉ dưỡng Ana Mandara Dalat Resort

Bộc lộ nhiều hạn chế

Trước sự phát triển nhanh của thị trường sáng tạo và công nghệ số, các hội VHNT đứng trước yêu cầu cấp thiết phải đổi mới toàn diện: từ tư duy, mô hình tổ chức đến quản lý và phương thức hoạt động, nhằm tránh nguy cơ hành chính hóa, hình thức hóa và tụt hậu.

Hiện nay, nhiều hội VHNT vẫn vận hành nặng tính hành chính, bao cấp, khiến tổ chức thiếu linh hoạt và kém hiệu quả. Tư cách pháp lý chưa rõ ràng khi vừa hoạt động theo Điều lệ, Luật về hội, vừa chịu sự chi phối của cơ quan hành chính, tạo nên mô hình “nửa nhà nước, nửa xã hội”, thiếu tự chủ và chưa thể hiện đúng bản chất của một tổ chức xã hội - nghề nghiệp độc lập.

Về tài chính, phần lớn các hội vẫn phụ thuộc vào ngân sách nhà nước theo dạng cấp phát hành chính, dễ dẫn đến tâm lý “xin - cho”, làm giảm động lực sáng tạo, làm mờ đi trách nhiệm giải trình trước công chúng.

Không chỉ vậy, ở nhiều nơi, tổ chức và hoạt động của Hội VHNT còn mang tính hình thức, chậm đổi mới. Quy trình xét giải, bầu chọn, hỗ trợ hội viên thiếu minh bạch, chưa gắn với tiêu chí tài năng và hiệu quả nghề nghiệp. Nhiều địa phương, hội dần trở thành nơi sinh hoạt hành chính thay vì môi trường nghề nghiệp thực thụ để nuôi dưỡng sáng tạo, hỗ trợ nghệ sĩ, thảo luận học thuật, phát triển sự nghiệp và kết nối thị trường...

Chuyên nghiệp hóa, tự chủ hóa

Theo chia sẻ của PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội tại Hội nghị định hướng phát triển VHNT trong kỷ nguyên mới vừa diễn ra tại TP Hồ Chí Minh: Muốn thích nghi với thời đại mới, Hội VHNT cần một cuộc đổi mới tư duy quản lý toàn diện - từ hành chính hóa sang chuyên nghiệp hóa và tự chủ hóa.

Trọng tâm của cuộc đổi mới này bắt đầu từ việc xác lập lại tính chất, vị trí pháp lý và vai trò xã hội - nghề nghiệp của hội trong hệ sinh thái sáng tạo. Hội cần được nhìn nhận đúng là tổ chức xã hội - nghề nghiệp độc lập, hoạt động theo nguyên tắc tự quản, tự chịu trách nhiệm, phục vụ lợi ích của hội viên và đóng góp cho cộng đồng - chứ không phải là “cánh tay nối dài” của cơ quan quản lý.

Trước hết, cần hoàn thiện hành lang pháp lý, xác định rõ Hội VHNT là tổ chức xã hội - nghề nghiệp hoạt động theo Luật về hội, không phải đơn vị sự nghiệp hay công cụ hành chính. Khi đó, hội sẽ được tự chủ về tài chính, nhân sự, chương trình hành động và phải minh bạch, chịu trách nhiệm trước hội viên và cộng đồng. Thứ hai, cần chuyển từ cấp phát cố định sang cơ chế “đặt hàng nhiệm vụ”. Hội có chương trình sáng tác, đào tạo, quảng bá hay phản biện giá trị sẽ được hỗ trợ tương xứng, qua đó tạo động lực đổi mới, cạnh tranh lành mạnh và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Trình diễn thời trang trên cung đường nghệ thuật Đà Lạt

Ngoài ra, Hội VHNT cần được tái thiết thành trung tâm phát triển nghề nghiệp cho nghệ sĩ, cung cấp dịch vụ hiện đại như: tư vấn bản quyền, hỗ trợ pháp lý, truyền thông, đào tạo kỹ năng công nghệ sáng tạo, quản lý tác phẩm số, kết nối thị trường quốc tế và bảo vệ quyền lợi văn nghệ sĩ trước vi phạm bản quyền, xâm phạm nhân phẩm. Cần đổi mới hoạt động của hội theo hướng mở, kết nối và minh bạch.

Việc bầu chọn, xét giải, đánh giá thành tích phải công khai, có tham gia của cộng đồng qua nền tảng số và tham vấn xã hội. Hội cũng cần tạo điều kiện để nghệ sĩ trẻ, nghệ sĩ độc lập tiếp cận đào tạo, hỗ trợ nghề nghiệp, cơ hội trình diễn và hợp tác trong môi trường cởi mở, không phân biệt.

Vào hệ sinh thái sáng tạo

Hướng đến tương lai, Hội VHNT cần được xây dựng như một mô hình “Hội thế hệ mới” - năng động, sáng tạo, có tầm nhìn quốc tế và đóng vai trò trung tâm trong hệ sinh thái văn hóa - nghệ thuật của địa phương và quốc gia. Mô hình này xác lập lại vai trò của hội không chỉ là nơi tập hợp nghệ sĩ, mà còn là: “Cố vấn chiến lược” cho nghệ sĩ trong thời đại số; “Vườn ươm nghệ thuật” cho tài năng trẻ và nghệ sĩ độc lập; “Đối tác sáng tạo” của doanh nghiệp, tổ chức xã hội và chính quyền; “Người phát ngôn văn hóa” đại diện cho cộng đồng nghệ sĩ trên các diễn đàn phản biện và hoạch định chính sách.

Đồng thời, hội cần tham gia trực tiếp vào phát triển công nghiệp văn hóa ở địa phương: từ tham mưu chính sách, tổ chức lễ hội, kích cầu sáng tạo, đến quảng bá du lịch và xây dựng thương hiệu vùng miền.

Nếu thực hiện được những chuyển đổi này, Hội VHNT sẽ trở thành một tổ chức hiện đại, truyền cảm hứng, đồng hành với văn nghệ sĩ và góp phần kiến tạo tương lai cho nền VHNT Việt Nam.

Quỳnh Uyển .