Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 17: Củng cố vai trò trung tâm của ASEAN

Ngày 4/11, tại TP Đà Nẵng, hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 17 tiếp tục chương trình làm việc với hai phiên nội dung về vai trò của ASEAN và tầm quan trọng của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), cùng hai phiên đặc biệt chia sẻ góc nhìn đa chiều về tình hình khu vực.

Ông Matt Thistlethwaite - Đồng Bộ trưởng Ngoại giao và Thương mại Australia - khẳng định tầm quan trọng của UNCLOS đối với hòa bình, ổn định và giải quyết hòa bình tranh chấp quốc tế.

Ông nhấn mạnh rằng tuân thủ luật biển quốc tế là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an ninh kinh tế và thúc đẩy thịnh vượng của các quốc gia. Ngay cả khi trật tự thế giới đang có những biến động sâu sắc, Australia vẫn kiên định ủng hộ các quy tắc và thể chế quốc tế hiện hành.

Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 17 diễn ra tại TP Đà Nẵng. Ảnh: A.L.

Trong phiên mạn đàm, các đại diện ngoại giao của Liên minh châu Âu, Canada, Đức, Nhật Bản và Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của Biển Đông; khẳng định duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông là trách nhiệm chung của cộng đồng quốc tế. Các đại biểu nhất trí rằng luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS, là nền tảng và con đường khả thi duy nhất để giải quyết các vấn đề trên biển.

Các đối tác ngoài khu vực cần thực hiện trách nhiệm và cam kết thông qua những hành động cụ thể như tăng cường hiện diện, bảo vệ tự do hàng hải, đẩy mạnh ngoại giao đa phương và hợp tác quốc tế, trong đó có hợp tác về phát triển kinh tế biển xanh.

Những ý kiến tại hội thảo nhận định vai trò trung tâm của ASEAN đang bị thách thức khi đối mặt với nhiều vấn đề an ninh khu vực, trong đó có Biển Đông. ASEAN giúp đưa Biển Đông vào khuôn khổ thảo luận và hợp tác ở cấp độ khu vực. Tuy nhiên, ASEAN cũng có một số hạn chế khi đối mặt với sự gia tăng cạnh tranh của các nước lớn. Sự lôi kéo, sức ép từ các nước lớn dẫn đến khác biệt trong quan điểm và lợi ích giữa các thành viên, khiến ASEAN khó đạt được đồng thuận trong các vấn đề quan trọng.

Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng cơ chế giải quyết tranh chấp trong khuôn khổ Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Đông Nam Á (TAC) chỉ có tính chất hình thức, thiếu hiệu lực trong thực tiễn. Tuyên bố ứng xử của các bên tại Biển Đông năm 2002 (DOC) là bước tiến quan trọng nhưng thiếu cơ chế thực thi, giám sát hiệu quả. Quá trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông (COC) vẫn còn phức tạp, gặp nhiều thách thức do quan điểm của các bên liên quan khác biệt về tính chất pháp lý của văn kiện và phạm vi áp dụng.

Các đại biểu thảo luận bên lề hội thảo. Ảnh: A.L.

Thảo luận về UNCLOS, đa số đại biểu nhấn mạnh đây là “Hiến pháp của Đại dương”, thiết lập khuôn khổ pháp lý căn bản và toàn diện cho các hoạt động trên biển, đồng thời cung cấp cơ sở để ứng phó với các thách thức mới như biến đổi khí hậu, nước biển dâng.

Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra một số trường hợp cố tình lợi dụng sự phức tạp của tranh chấp Biển Đông để diễn giải, áp dụng sai lệch UNCLOS. Bên cạnh đó, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ biển và thay đổi trong điều kiện khí hậu, tự nhiên cũng đặt ra nhiều thách thức mới đối với luật pháp quốc tế.

Trong ngày thứ hai của hội thảo, các học giả đề xuất nhiều giải pháp thúc đẩy hòa bình, ổn định và trật tự pháp lý trên biển. Nhấn mạnh vai trò của cơ chế trung tâm, các học giả đề xuất ASEAN nên củng cố đoàn kết nội bộ và tăng cường sức mạnh tập thể để ứng phó với các thách thức; tăng cường hợp tác với các đối tác bên ngoài và các cơ chế đa phương khác; thúc đẩy minh bạch hóa, đối thoại, chia sẻ thông tin để xây dựng lòng tin, thiết lập các cơ chế cảnh báo sớm ngăn chặn nguy cơ xung đột.

Hồ Giáp