Học sinh vùng cao 'lướt mạng': Ai sẽ là người đồng hành?

Thầy cô, cha mẹ không cần thành chuyên gia công nghệ, nhưng phải biết con đang dùng gì, thích xem gì, gặp khó khăn gì không.

Thế nhưng, bên cạnh sự đổi thay ấy, một cánh cửa mới cũng đang mở ra với trẻ em nơi đây, đó chính là "mạng xã hội". Với học sinh vùng dân tộc thiểu số, mạng xã hội vừa là cơ hội tiếp cận tri thức, vừa là thách thức đầy rủi ro nếu thiếu người dẫn đường.

Bà Nguyễn Thị Vịnh - Chủ tịch Hội LHPN xã Trường Sơn, tỉnh Bắc Ninh

Xã Trường Sơn tập trung nhiều đồng bào dân tộc thiểu số cùng sinh sống như Nùng, Dao, Sán Dìu, Tày, Hoa… tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng. Nhưng chính điều kiện kinh tế hạn chế khiến việc tiếp cận công nghệ, đặc biệt là mạng xã hội, còn chậm và thiếu định hướng.

Học sinh dân tộc thiểu số nơi đây lần đầu tiếp xúc với Facebook, TikTok, Zalo hay YouTube thường muộn hơn bạn bè ở thành thị. Nhiều em chưa được hướng dẫn kỹ năng chọn lọc thông tin, bảo vệ bản thân, dễ bị cuốn vào nội dung độc hại, tin giả.

Bà Nguyễn Thị Vịnh - Chủ tịch Hội LHPN xã Trường Sơn của tỉnh Bắc Ninh, trăn trở: "Các em tò mò, dễ tin, nhưng lại thiếu kỹ năng tự bảo vệ. Có em không hiểu hết nội dung vì rào cản ngôn ngữ, nhưng vẫn bắt chước vì thấy nhiều 'like'. Đã có học sinh nữ lớp 7 bị kẻ xấu dụ gửi ảnh riêng tư mà không hề biết đó là hành vi xâm hại".

Theo bà Vịnh, rào cản lớn nhất không nằm ở việc thiếu thông tin, mà ở khoảng cách giữa người lớn và trẻ nhỏ, giữa người biết và người không dám hỏi. Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhiều cha mẹ ít tiếp xúc với công nghệ, nên ngại trò chuyện với con về mạng xã hội. Có người xem nhẹ, cho rằng "chỉ xem mấy clip nhảy múa thôi"; người khác lại cực đoan, coi "lên mạng là hư". Cả hai thái cực ấy đều khiến trẻ thiếu kỹ năng và khi gặp sự cố các em lại chọn im lặng.

Cô Lê Thị Hà - giáo viên trường THCS Vô Tranh, xã Trường Sơn, tỉnh Bắc Ninh

Câu chuyện của cô Lê Thị Hà - giáo viên trường THCS Vô Tranh, xã Trường Sơn, tỉnh Bắc Ninh, cô Hà đồng thời cũng là mẹ của một học sinh lớp 9 người dân tộc Sán Dìu, là minh chứng rõ ràng. Cô nhớ lại, có thời điểm con trai xin đổi mật khẩu điện thoại, ít nói hay cáu gắt. Tìm hiểu, cô phát hiện con tham gia nhóm chat bạo lực, bị rủ rê nạp tiền chơi game. "Nếu cấm đoán ngay, con sẽ giấu. Tôi chọn cách lắng nghe, phân tích nguy cơ, rồi cùng con lập bộ quy tắc an toàn" cô chia sẻ. Với cô Hà, đồng hành khác với kiểm soát: Đồng hành bắt đầu từ lắng nghe và hiểu, còn kiểm soát chỉ dừng ở áp đặt.

Từ trải nghiệm thực tế của bản thân, em Trương Minh Huân, người dân tộc Sán Dìu, hiện đang học lớp 9A4 - Trường THCS Vô Tranh, nói: "Mạng xã hội giống con dao hai lưỡi. Em học được nhiều điều, kết nối bạn bè, nhưng cũng thấy có bạn nghiện mạng, bỏ học, bị lừa. Em từng bị người lạ nhắn tin sau khi đăng ảnh. Em sợ, chặn ngay và kể với cô giáo. Cô dặn chỉ để chế độ bạn bè, không kết bạn với người lạ".

Với học sinh vùng cao, khó khăn không chỉ ở hạ tầng mạng, mà còn ở thiếu người hướng dẫn. "Nhiều bạn không có điện thoại thông minh, khi bắt đầu dùng thì không biết điều gì nên, điều gì không. Bố mẹ không rành công nghệ nên không định hướng được. Em mong có thêm các buổi tuyên truyền bằng cả tiếng dân tộc, kèm hình ảnh, video minh họa", Huân chia sẻ.

Theo bà Vịnh, cha mẹ không cần thành chuyên gia công nghệ, nhưng phải biết con đang dùng gì, thích xem gì, gặp khó khăn gì. Đừng hỏi kiểu "Con có làm gì xấu không?" mà hãy hỏi "Hôm nay con thấy gì vui?". Câu hỏi nhẹ nhàng sẽ giúp con tin tưởng và chia sẻ. Cha mẹ cũng nên thống nhất với con về thời gian, nội dung nên xem, và nhận biết dấu hiệu cảnh báo như tin nhắn lạ, yêu cầu gửi ảnh… Sự gần gũi, thấu hiểu và chủ động là hàng rào bảo vệ con tốt nhất".

Từ thực tế ấy, Hội LHPN xã Trường Sơn đã phối hợp trường học tổ chức các buổi ngoại khóa với chủ đề "Lướt mạng an toàn", "Nói không với bạo lực mạng"…; tuyên truyền qua sinh hoạt thôn bản, văn nghệ, thể thao; dùng tranh minh họa, video ngắn, câu chuyện thật; lập nhóm Zalo cho phụ huynh để chia sẻ kỹ năng và cảnh báo. Hội LHPN xã cũng kết nối gia đình - nhà trường - chính quyền khi xảy ra vụ việc. "Muốn trẻ an toàn, phải bắt đầu từ sự hiểu biết của người lớn", chị Vịnh nhấn mạnh.

Những câu chuyện ở Trường Sơn của tỉnh Bắc Ninh, cho thấy, để giáo dục học sinh, nhất là học sinh dân tộc thiểu số, sử dụng mạng xã hội an toàn, không thể chỉ dựa vào công nghệ hay một phía. Đó phải là sự chung tay giữa gia đình, nhà trường, các tổ chức đoàn thể và cả cộng đồng, những người sẵn sàng đồng hành, thay vì đứng ngoài cuộc, để giúp các em bước vào không gian mạng một cách vững vàng và tỉnh táo.

Bài, ảnh: An Khê