Hoàng Sâm, vị tướng của những thời khắc lịch sử

Đất khoa bảng nuôi chí anh hùng

Thiếu tướng Hoàng Sâm tên thật là Trần Văn Kỳ (SN 1915) quê quán làng Lệ Sơn, một làng quê giàu truyền thống khoa bảng, đứng đầu trong bát danh hương (Sơn-Hà-Cảnh-Thổ, Văn-Võ-Cổ-Kim) của tỉnh Quảng Bình (cũ).

Năm 1927, Trần Văn Kỳ theo gia đình sang Thái Lan sinh sống. Những năm 1928-1929, Nguyễn Ái Quốc hoạt động tại Thái Lan với bí danh Thầu Chín, với nhãn quan sắc bén của mình, Thầu Chín đã chọn Trần Văn Kỳ làm liên lạc. Sống gần gũi với lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, được Bác rèn luyện, dìu dắt, Trần Văn Kỳ giác ngộ cách mạng từ sớm.

Năm 1940, khi Trần Văn Kỳ sang Tĩnh Tây (Trung Quốc) theo học lớp quân sự do Quốc dân Đảng tổ chức, gặp lại Thầu Chín, lúc này Trần Văn Kỳ mới biết đó là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Cuộc hội ngộ với Bác tại Trung Quốc, được Bác đặt cho bí danh Hoàng Sâm trở thành một bước ngoặc mới đối với cuộc đời Trần Văn Kỳ, để sau này ông trở thành một trong những chỉ huy quân sự xuất sắc của cách mạng Việt Nam.

Chân dung Thiếu tướng Hoàng Sâm - Ảnh:T.Long(chụp lại)

Ông Dương Mạc Thăng (SN 1944); nguyên Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng giai đoạn 2001-2005, con trai đồng chí Dương Mạc Thạch (bí danh Xích Thắng), Chính trị viên đầu tiên của Đội VNTTGPQ kể rằng: Cái tài, cái đức của đồng chí Hoàng Sâm lớn lắm. Không chỉ được đồng bào các dân tộc Tây Bắc tin yêu mà các tướng phỉ khét tiếng như Lí Xíu, Voòng A Sáng, Voòng A Sình dọc vùng biên giới Việt-Trung nghe danh “ông Trần” đều phải kiêng nể, thán phục. Nhờ thế, nạn thổ phỉ dần hạn chế, tạo điều kiện giúp phong trào Việt Minh non trẻ vùng Lục Khu phát triển.

Ngày 22/12/1944, tại khu rừng Trần Hưng Đạo (xã Tam Kim, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng), Đội VNTTGPQ được thành lập gồm 34 chiến sĩ do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy chung, đồng chí Xích Thắng làm Chính trị viên. Đồng chí Hoàng Sâm lúc này tròn 29 tuổi được Đảng, trực tiếp là Bác Hồ và đồng chí Võ Nguyên Giáp tin tưởng giao trọng trách giữ chức Đội trưởng.

Trong Chỉ thị thành lập Đội VNTTGPQ, Bác Hồ nêu rõ: “Vì cuộc kháng chiến của ta là cuộc kháng chiến của toàn dân, cần phải động viên toàn dân, vũ trang toàn dân, cho nên trong khi tập trung lực lượng để thành lập một đội quân đầu tiên cần phải duy trì lực lượng vũ trang trong các địa phương, giúp đỡ huấn luyện, giúp đỡ vũ khí nếu có thể được, làm cho các đội này trưởng thành mãi lên. Về chiến thuật: Vận dụng lối đánh du kích, bí mật, nhanh chóng, tích cực, nay Đông mai Tây, “lai vô ảnh khứ vô tung”. Đội VNTTGPQ là đội quân đàn anh, mong cho chóng có đội quân đàn em khác. Tuy lúc đầu quy mô của nó còn nhỏ nhưng tiền đồ của nó rất vẻ vang. Nó là khởi điểm của Giải phóng quân, nó có thể đi suốt từ Bắc chí Nam, khắp đất nước Việt Nam”.

Dưới lá cờ đỏ sao vàng năm cánh, trước đội ngũ 34 chiến sĩ chỉnh tề, đồng chí Võ Nguyên Giáp đọc diễn từ: “Nhiệm vụ mà đoàn thể ủy thác cho chúng ta là một nhiệm vụ quan trọng và nặng nề... Chúng ta sẽ vạch rõ cho toàn dân con đường sống duy nhất là con đường đoàn kết để vũ trang đứng dậy. Quân giải phóng sẽ tỏ rằng mình là đội quân của dân, của nước, đi tiên phong trên con đường giải phóng dân tộc”.

Thực hiện chỉ thị của Bác Hồ: “Trong vòng một tháng phải có hoạt động để gây tin tưởng cho các chiến sĩ và gây truyền thống hành động tích cực, nhanh chóng cho bộ đội” và với quyết tâm “Trận đầu nhất định phải thắng”, dưới sự chỉ huy của đồng chí Võ Nguyên Giáp và Đội trưởng Hoàng Sâm, Đội VNTTGPQ nhanh chóng có hai chiến thắng vang dội là Phai Khắt (25/12/1944), Nà Ngần (26/12/1944), mở đầu truyền thống “Quyết chiến, quyết thắng” của Quân đội Nhân dân Việt Nam anh hùng.

“Nơi nào khó, có tướng Hoàng Sâm”

Đại tá PGS,TS Trần Ngọc Long, nguyên Viện phó Viện Lịch sử Quân sự đánh giá về tướng Hoàng Sâm: “Trong sự phát triển của cách mạng Việt Nam, nơi nào khó khăn nhất, thời điểm nào quan trọng nhất là lúc đó, ở đó có Hoàng Sâm như thời kỳ đầu thành lập Đội VNTTGPQ; đánh thắng hai trận Phai Khắt, Nà Ngần; chỉ huy Mặt trận Tây Tiến; làm Tư lệnh Mặt trận Trị-Thiên sau chiến dịch Mậu Thân 1968...”.

Khu rừng Trần Hưng Đạo, nơi thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân - Ảnh:T.Long

Theo Đại tá PGS,TS Trần Ngọc Long: Lịch sử hùng binh Tây Tiến tái hiện rõ nét nhất qua bài thơ “Tây Tiến” của nhà thơ Quang Dũng. Sau khi thành lập Trung đoàn Tây Tiến, Mặt trận Tây Tiến với khu vực biên viễn thuộc các tỉnh Bắc Trung Bộ, Tây Bắc sang Sầm Nưa (Lào) đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Chiến khu 2 do đồng chí Hoàng Sâm làm Khu trưởng, đồng chí Lê Hiến Mai là Chính ủy. Trước ngày nhận nhiệm vụ lên Mặt trận Tây Tiến, Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã gặp gỡ, trực tiếp giao nhiệm vụ cho đồng chí Hoàng Sâm.

Sau cuộc Tổng tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, chiến trường miền Nam trong đó có Mặt trận Trị-Thiên gặp rất nhiều khó khăn đòi hỏi phải cần một người đủ khả năng, bản lĩnh vào trực tiếp lãnh đạo phong trào. Một lần nữa, tướng Hoàng Sâm được Bác Hồ trực tiếp lựa chọn. Trước ngày tướng Hoàng Sâm vào chiến trường, Bác lường hết những khó khăn, nguy hiểm, thậm chí hy sinh cả tính mạng, vì thế Bác viết một lá thư tay gửi Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhắn Thiếu tướng Hoàng Sâm vào gặp Bác.

Từ những ngày gặp gỡ tại Thái Lan, qua Trung Quốc và về nước lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam, Bác Hồ luôn dành cho tướng Hoàng Sâm một tình cảm rất đặc biệt. Bà Hoàng Mộng Liên, con gái thứ hai của Thiếu tướng Hoàng Sâm kể: Năm 1948, tại buổi lễ phong tướng đầu tiên ở ATK Định Hóa, Bác Hồ tặng tướng Hoàng Sâm một chiếc đồng hồ, mặt sau ghi dòng chữ “Hồ Chí Minh tặng”. Chiếc đồng hồ đó luôn đồng hành với ông đi khắp các chiến trường. Trước khi vào Nam, ông trao lại cho vợ với lời dặn dò: “Sau này gửi cho con kỷ vật thiêng liêng của Bác Hồ. Để con cháu nhớ, học tập, noi gương”. Khi Thiếu tướng Hoàng Sâm hy sinh tại chiến trường, Bác Hồ đã chỉ thị cho Quân đội, bằng mọi giá phải đưa được tướng Hoàng Sâm ra. Lúc đến viếng, Bác Hồ đã khóc rất nhiều.

Ngô Thanh Long