Hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, bảo đảm công bằng xã hội

Tạo điều kiện thuận lợi để thực thi các quyền của người tiêu dùng

Trao đổi với Báo Pháp luật Việt Nam, bà Trần Thị Phương Liên cho biết, ngày 22/1/2019, Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 30-CT/TW “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và trách nhiệm quản lý của Nhà nước đối với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng”.

Một trong những nhiệm vụ, giải pháp được nêu trong Chỉ thị, đó là: “Nâng cao kiến thức, kỹ năng tiêu dùng cho toàn xã hội và tạo điều kiện thuận lợi để thực thi hiệu quả các quyền của người tiêu dùng, nhất là đối với đối tượng người tiêu dùng yếu thế (trẻ em, học sinh, người già, phụ nữ có thai và nuôi con nhỏ, công nhân nghèo, khu vực nông thôn, miền núi, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa...)”. Ngày 26/5/2020, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 82/NQ-CP, về chương trình hành động của Chính phủ để triển khai thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW, cùng với nhiều giải pháp nhằm mục tiêu xây dựng môi trường tiêu dùng an toàn, bền vững, góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương.

Bà Trần Thị Phương Liên nhận định: Việt Nam đã có những bước phát triển đáng kể trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nói chung, người tiêu dùng dễ bị tổn thương nói riêng.

Trong các văn bản như Luật Phòng, chống thiên tai năm 2013, Luật Người cao tuổi 2019, Luật Trẻ em 2016, Luật Người khuyết tật 2010, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023… đã có những quy định cụ thể, góp phần đẩy mạnh công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương.

Theo đó, tại khoản 1 Điều 8 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (năm 2023) định nghĩa: “Người tiêu dùng dễ bị tổn thương là người tiêu dùng có khả năng chịu nhiều tác động bất lợi về tiếp cận thông tin, sức khỏe, tài sản, giải quyết tranh chấp tại thời điểm mua hoặc sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ...”.

Như vậy, về bản chất, người tiêu dùng dễ bị tổn thương có những đặc điểm và hoàn cảnh yếu thế hơn so với người tiêu dùng thông thường khác nên thực tế có thể khiến họ trở thành nạn nhân của các giao dịch không công bằng. Hơn thế, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 cũng đã nêu rõ 7 nhóm đối tượng người tiêu dùng được xác định là “dễ bị tổn thương”, giúp người tiêu dùng nhận diện mình có thuộc nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương hay không. Các tổ chức, cá nhân kinh doanh dựa vào đó để xây dựng chính sách phù hợp cho từng nhóm người tiêu dùng.

Công tác tư vấn, giải quyết phản ánh, kiến nghị của người tiêu dùng cũng đã được quan tâm và thực hiện hiệu quả trong thời gian qua. Nhiều cơ quan, tổ chức kinh doanh thể hiện sự quan tâm đến đối tượng người tiêu dùng dễ bị tổn thương, bằng việc thiết lập các ưu tiên, như dịch vụ vận chuyển hành khách bằng đường hàng không ưu tiên làm thủ tục, có lối đi riêng cho nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương (thương binh, người tàn tật, phụ nữ có thai, trẻ em dưới 2 tuổi...); một số tổ chức, cá nhân kinh doanh dịch vụ thiết kế phòng nghỉ, phòng cho con bú dành riêng cho phụ nữ đang nuôi con nhỏ dưới 36 tháng tuổi, hoặc cử những người có kinh nghiệm tiếp xúc, hỗ trợ trang thiết bị cho người khuyết tật…

“Sự quan tâm của cơ quan nhà nước, các tổ chức, cá nhân kinh doanh và toàn xã hội đối với nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương đã phần nào giúp họ hạn chế mặc cảm về tâm lý, thể chất, tham gia vào các giao dịch tiêu dùng với các quyền lợi được bảo đảm hơn”, bà Trần Thị Phương Liên nói.

Tuy nhiên, bà Liên cũng chỉ ra rằng, trong hệ thống pháp luật của Việt Nam hiện nay, việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương vẫn còn một số bất cập. Điển hình như người tiêu dùng dễ bị tổn thương gặp khó khăn trong việc nhận diện mình thuộc nhóm đối tượng này; hệ thống pháp luật hiện hành còn thiếu những quy định cụ thể, rõ ràng để bảo vệ nhóm đối tượng người tiêu dùng dễ bị tổn thương…

Cần thực hiện hiệu quả một số giải pháp

Bà Trần Thị Phương Liên nhấn mạnh, trong bối cảnh hiện nay, việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương là một vấn đề quan trọng, nhưng cũng đang gặp nhiều thách thức, cần có những giải pháp đồng bộ, hiệu quả trong xây dựng chính sách, hoàn thiện hệ thống pháp luật, thiết lập cơ chế giám sát, quản lý để bảo vệ hiệu quả quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương, góp phần bảo đảm công bằng của xã hội, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững đất nước.

Theo đó, để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng nói chung và người tiêu dùng dễ bị tổn thương trong bối cảnh phát triển nền kinh tế số và toàn cầu hóa thương mại hiện nay, cần thực hiện hiệu quả một số giải pháp.

Một là, trong các văn bản pháp luật cần quy định rõ hơn về khái niệm, đặc điểm nhận diện từng đối tượng thuộc nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương. Ngoài những đặc điểm đã nêu trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023, cần đề cập thêm yếu tố hoàn cảnh tác động đến tâm lý cá nhân (mang tính thời điểm) của người tiêu dùng trong một số trường hợp đặc biệt. Đồng thời, nên mở rộng thêm đối tượng ngoài danh sách 7 nhóm đã được liệt kê trong Luật này.

Hai là, bổ sung các quy định cụ thể về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh với người tiêu dùng dễ bị tổn thương, nhất là trong việc tiếp nhận, giải quyết tranh chấp với người tiêu dùng. Ban hành các quy định về bảo vệ người tiêu dùng dễ bị tổn thương trong các lĩnh vực đặc thù như tài chính, y tế, giáo dục… Tạo điều kiện thuận lợi để các tổ chức, cá nhân kinh doanh xây dựng và phát triển các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường, đồng thời phù hợp với người tiêu dùng dễ bị tổn thương.

Ba là, tăng cường cơ chế hỗ trợ và bảo vệ người tiêu dùng dễ bị tổn thương thông qua các kênh hỗ trợ pháp lý và tài chính, như: tư vấn pháp luật miễn phí, hỗ trợ khởi kiện, quỹ hỗ trợ người tiêu dùng dễ bị tổn thương… Đẩy mạnh công tác tuyên truyền để người tiêu dùng nắm bắt được thông tin, sẵn sàng tiếp nhận sự hỗ trợ. Khuyến khích và hỗ trợ kinh phí cho các tổ chức xã hội tham gia vào hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương. Tăng cường nguồn lực cho các cơ quan quản lý nhà nước, nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ trong công tác bảo vệ người tiêu dùng.

Bốn là, thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ việc tuân thủ pháp luật của các tổ chức, cá nhân kinh doanh. Thực tế cho thấy, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương không chỉ dừng lại ở việc giải quyết các khiếu nại sau khi quyền lợi bị xâm phạm, mà cần phải được bảo đảm ngay từ giai đoạn đầu, nhằm ngăn chặn nguy cơ xâm phạm xảy ra. Việc ngăn chặn hậu quả từ đầu sẽ giúp giảm thiểu tối đa các vấn đề phát sinh. Vì vậy, việc thực thi và tuân thủ Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng từ phía tổ chức, cá nhân kinh doanh đóng vai trò quan trọng. Bên cạnh đó, để cơ chế giám sát đạt hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội và tổ chức, cá nhân kinh doanh.

Năm là, đẩy mạnh công tác truyền thông để xã hội cùng chung tay bảo vệ người tiêu dùng nói chung, người tiêu dùng dễ bị tổn thương nói riêng. Mặt khác, để bản thân người tiêu dùng dễ bị tổn thương biết được quyền lợi của mình, vận dụng hiệu quả các quy định của pháp luật. Sử dụng phong phú, linh hoạt các kênh truyền thông, bảo đảm mọi đối tượng người tiêu dùng dễ bị tổn thương đều có thể tiếp cận thông tin.

Bên cạnh đó, cần tăng cường truyền thông tới cộng đồng doanh nghiệp, huy động sự tham gia của các hiệp hội doanh nghiệp đối với công tác này, qua đó nâng cao nhận thức của tổ chức, cá nhân kinh doanh về trách nhiệm và cách ứng xử của mình trước người tiêu dùng dễ bị tổn thương.

Hà Dung (ghi)