Hoàn thiện khung pháp lý cho thanh toán biên mậu trong bối cảnh hội nhập

Chính sự đặc thù nêu trên khiến hoạt động chịu sự điều chỉnh của những quy định pháp lý riêng, đồng thời mang lại lợi thế nhất định như chi phí thấp, linh hoạt trong sử dụng đồng bản tệ hoặc ngoại tệ, góp phần tạo thuận lợi cho thương mại vùng giáp ranh.

Để hoạt động được thông suốt, nhiều điều kiện nền tảng phải được bảo đảm. Hệ thống hạ tầng thanh toán và giao thông giữ vai trò quyết định, bởi nó tạo ra sự trơn tru trong luồng hàng hóa và dòng tiền. Cùng với đó là hệ thống pháp lý rõ ràng, được củng cố bằng các văn bản và thỏa thuận song phương. Sự phối hợp chặt chẽ giữa ngân hàng thương mại, trung gian thanh toán và cơ quan quản lý nhà nước cũng là yếu tố then chốt, giúp các giao dịch vừa an toàn vừa hiệu quả. Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, việc ứng dụng công nghệ thông tin và tự động hóa ngày càng trở thành yêu cầu tất yếu, không chỉ nâng cao tốc độ xử lý mà còn tăng cường khả năng kiểm soát rủi ro.

Thực tế, Việt Nam đã xây dựng khung pháp lý cho thanh toán biên mậu phù hợp với từng quốc gia láng giềng. Với Trung Quốc, đồng Việt Nam và Nhân dân tệ được chấp nhận trong giao dịch; với Campuchia, việc thanh toán có thể diễn ra bằng đồng Riel, VND hoặc ngoại tệ tự do chuyển đổi; còn với Lào, sự linh hoạt được mở rộng khi VND, LAK và ngoại tệ đều có thể sử dụng. Đi kèm với đó, cơ chế cung ứng dịch vụ ngân hàng cũng được thiết kế phù hợp với từng đối tác, tạo ra hành lang pháp lý rõ ràng để các giao dịch diễn ra thuận lợi.

PGS.TS Phạm Thị Hoàng Anh chỉ ra xu thế phát triển của thanh toán biên mậu

Một xu hướng đáng chú ý là sự phát triển của các phương thức thanh toán mới, đặc biệt là QR code và thanh toán bằng đồng bản tệ. Đầu năm 2025, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Ngân hàng Trung ương Lào đã chính thức khởi động khung hợp tác thanh toán nội tệ kết nối qua QR code. Trước đó, Việt Nam và Trung Quốc cũng có nhiều bước tiến, từ việc NAPAS ký biên bản ghi nhớ với UnionPay International năm 2024 đến thỏa thuận hợp tác giữa ICBC, UnionPay, NAPAS và Vietcombank vào năm 2025. Campuchia hiện đang thúc đẩy sử dụng đồng Riel trong các hoạt động kinh tế thông qua QR code liên thông với Việt Nam và Lào. Tầm nhìn rộng hơn, sáng kiến ASEAN Integrated QR Code Payment System đã mở ra một không gian kết nối thanh toán khu vực, giúp VietQR, Lao QR và KHQR có thể “gặp nhau” trên cùng một nền tảng.

Dẫu vậy, thanh toán biên mậu không tránh khỏi những rủi ro. Sự phụ thuộc vào tình hình kinh tế các quốc gia láng giềng, biến động tỷ giá hay nguy cơ rửa tiền xuyên biên giới đều là những thách thức đáng lo ngại. Một vấn đề khác thường gặp là việc chuyển tiền trái phép thông qua chứng từ giả hoặc chậm trễ trong khai báo hải quan. Những lỗ hổng này, nếu không được kiểm soát, có thể gây tác động tiêu cực đến an ninh tiền tệ quốc gia.

Trước thực trạng đó, PGS.TS Phạm Thị Hoàng Anh nhấn mạnh cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế vận hành phù hợp với thời đại số. Điều này bao gồm việc chấp nhận QR code đa hướng với tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ, bảo đảm nhận diện rõ ràng giữa “chuyển tiền” và “thanh toán”; xây dựng trung tâm điều phối có thể do Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam NAPAS chủ trì để đóng vai trò “cầu nối” kỹ thuật giữa các quốc gia; đồng thời đẩy mạnh thanh tra, giám sát hoạt động ngân hàng – fintech, nhằm xử lý sự cố nhanh chóng và bảo đảm an toàn cho mọi giao dịch. Xa hơn, một nhóm công tác chung ở cấp ASEAN hoặc trong khuôn khổ tam giác Campuchia - Lào - Việt Nam sẽ tạo nên cơ chế phối hợp thường trực, giúp thanh toán biên mậu trở thành động lực thực sự cho liên kết kinh tế khu vực.

Thanh toán biên mậu vì thế không chỉ là câu chuyện của những giao dịch nhỏ lẻ vùng biên giới, mà còn gắn liền với tiến trình hội nhập và phát triển kinh tế số. Muốn khai thác hiệu quả, điều kiện tiên quyết vẫn là sự hoàn thiện khung pháp lý, hạ tầng kỹ thuật và cơ chế hợp tác xuyên biên giới, để hoạt động này vừa thúc đẩy thương mại, vừa bảo đảm an toàn, bền vững cho nền kinh tế.

Hồng Quang