Hoàn thiện chính sách pháp luật về trợ giúp pháp lý: Bài cuối: 'Chìa khóa' nâng cao chất lượng dịch vụ

Nâng cao chất lượng vụ việc, siết chặt tiêu chí đánh giá

Nguồn lực thực hiện trợ giúp pháp lý đang đứng trước nhiều khó khăn. Mặc dù số lượng người thực hiện trợ giúp pháp lý tính đến cuối năm 2024 đã đạt khoảng 1.440 người, trong đó, có 712 trợ giúp viên pháp lý và 706 luật sư, nhưng việc đáp ứng kịp thời các nhu cầu trợ giúp pháp lý ngày càng đa dạng và phức tạp của người dân vẫn là một thách thức.

Số lượng trợ giúp viên pháp lý ở một số địa phương còn mỏng, số luật sư tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý còn ít. Hơn nữa, địa bàn được sử dụng cộng tác viên trợ giúp pháp lý hiện tại bị hạn chế chỉ ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Nhân viên Trung tâm Trợ giúp pháp lý tỉnh Lâm Đồng cấp phát tài liệu pháp luật cho người dân ở vùng cao. Ảnh: Ninh Chinh

Cơ chế, chính sách hiện hành về trợ giúp pháp lý chưa thật sự tạo động lực mạnh mẽ cho người thực hiện. Theo Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Lâm Đồng, điều kiện làm việc, chế độ đãi ngộ, đánh giá, khen thưởng, bảo vệ nghề nghiệp còn một số bất cập, chưa tương xứng với tính chất đặc thù của nghề. Do đó, cần sớm nghiên cứu sửa đổi, bổ sung pháp luật theo hướng tăng tính khuyến khích, tạo động lực, đồng thời xây dựng cơ chế đánh giá, khen thưởng, bảo vệ người thực hiện trợ giúp pháp lý để đội ngũ này yên tâm cống hiến lâu dài.

Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Lai Châu cũng kiến nghị xây dựng chính sách đãi ngộ hợp lý, xem xét áp dụng chế độ phụ cấp đặc thù đối với trợ giúp viên pháp lý công tác tại các địa bàn khó khăn.

Để giải quyết vấn đề nguồn lực, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đề xuất cần nghiên cứu sửa đổi các quy định để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thu hút người thực hiện trợ giúp pháp lý. Cụ thể, cần mở rộng địa bàn sử dụng cộng tác viên trợ giúp pháp lý không chỉ giới hạn ở vùng đặc biệt khó khăn.

Đồng thời, do trình độ đào tạo và tính chất công việc của trợ giúp viên pháp lý hiện nay tương đương với luật sư, cần nghiên cứu cơ chế cho phép chuyển tiếp trợ giúp viên pháp lý thành luật sư khi đáp ứng đủ tiêu chuẩn cần thiết và ngược lại, cũng như nghiên cứu cơ chế cho phép tuyển dụng luật sư có chuyên môn tốt, có kinh nghiệm vào làm trợ giúp viên pháp lý.

Chuyển đổi số - bước đột phá trong hiện đại hóa trợ giúp pháp lý

Nâng cao chất lượng trợ giúp pháp lý là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được đặt ra. Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý kiến nghị cần đổi mới phương thức quản lý, giám sát và đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý bảo đảm thực chất, hiệu quả.

Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Lạng Sơn cũng đề xuất hoàn thiện, hướng dẫn tiêu chí đánh giá chất lượng, hiệu quả công tác trợ giúp pháp lý theo hướng dễ áp dụng và phản ánh đúng, khách quan chất lượng dịch vụ. Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong trợ giúp pháp lý là yêu cầu cấp thiết để hiện đại hóa hệ thống. Hiện nay, Bộ Tư pháp đã vận hành Hệ thống quản lý trợ giúp pháp lý từ năm 2019 và đã kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

Tuy nhiên, để chuyển đổi số đi vào chiều sâu, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý nhấn mạnh, cần quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan trong việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển Hệ thống "Trợ giúp pháp lý số", hồ sơ điện tử và dịch vụ trực tuyến toàn trình. Việc này đòi hỏi hoàn thiện thể chế pháp luật, quy định rõ ràng về quy trình thực hiện trợ giúp pháp lý trực tuyến, cơ chế xác thực danh tính người yêu cầu trợ giúp pháp lý thông qua Hệ thống định danh điện tử VNeID, và giá trị pháp lý của tài liệu, hồ sơ được lập và ký kết trong môi trường mạng.

Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Lạng Sơn cũng kiến nghị sửa đổi Thông tư số 08/2017/TT-BTP để cho phép khai thác, sử dụng thông tin trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư là một hình thức chứng minh đối tượng được trợ giúp pháp lý, nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính.

Nhằm tăng cường khả năng tiếp cận công lý kịp thời, Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Lạng Sơn cho rằng, cần sửa đổi Bộ luật Tố tụng Hình sự theo hướng mở rộng án chỉ định cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý bị buộc tội, giúp người dân không cần phải mất thời gian, thủ tục yêu cầu trợ giúp pháp lý, tạo thuận lợi cho việc tiếp cận dịch vụ kịp thời, hiệu quả, tránh bỏ sót.

Hoàn thiện chính sách pháp luật về trợ giúp pháp lý không chỉ là việc sửa đổi một đạo luật, mà là bước đi chiến lược trong hành trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Từ tháo gỡ "điểm nghẽn" thể chế, mở rộng phạm vi thụ hưởng đến hiện đại hóa hệ thống và tiếp sức nguồn lực con người, mọi đổi mới đều hướng đến mục tiêu: bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho mọi người dân, nhất là người yếu thế. Đồng thời, mở ra một giai đoạn phát triển mới - chuyên nghiệp hơn, nhân văn hơn và số hóa toàn diện, hướng tới hệ thống trợ giúp pháp lý hiện đại, hiệu quả, bền vững đến năm 2045.

Thanh Điểu