Hoàn thiện chính sách pháp luật về trợ giúp pháp lý: Bài 2: Mở rộng phạm vi, lĩnh vực điều chỉnh

Đa dạng hóa hình thức trợ giúp pháp lý

Về đối tượng trợ giúp pháp lý, Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 quy định 14 nhóm người được hưởng dịch vụ nhưng chưa bao quát toàn diện các diện người cần được trợ giúp pháp lý để bảo đảm tính thống nhất với các Luật chuyên ngành mới ban hành như Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 và Luật Tư pháp người chưa thành niên năm 2024.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý kiến nghị, cần nghiên cứu bổ sung thêm một số đối tượng có khó khăn, có nhu cầu trợ giúp pháp lý nhưng không có đủ điều kiện theo quy định hiện hành, chẳng hạn như hộ mới thoát nghèo hoặc người khuyết tật nặng nhưng không có giấy tờ chứng minh khó khăn về tài chính, nhằm bảo đảm tính toàn diện và thống nhất của hệ thống pháp luật.

Về lĩnh vực trợ giúp pháp lý, Khoản 1 Điều 27 Luật Trợ giúp pháp lý quy định cứng rằng trợ giúp pháp lý được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật, trừ lĩnh vực kinh doanh thương mại. Đại diện Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý cho rằng, quy định này chưa linh hoạt, gây khó khăn cho những người thuộc diện hộ nghèo có nguyện vọng được tư vấn để đầu tư kinh doanh, vay vốn làm ăn nhằm thoát nghèo. Do đó, cần cân nhắc nghiên cứu sửa đổi quy định này theo hướng linh hoạt hơn, tạo điều kiện cho người thuộc diện trợ giúp pháp lý được hỗ trợ trong quá trình khởi nghiệp, vay vốn, phát triển kinh tế để thoát nghèo.

Sửa đổi Luật Trợ giúp pháp lý, tạo cơ sở cho việc thực hiện công tác phối hợp trợ giúp pháp lý. Ảnh: Diệu Anh

Ngoài ra, về hình thức trợ giúp pháp lý, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 hiện chỉ ghi nhận 3 hình thức là tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật và đại diện ngoài tố tụng. Trên thực tế, còn có các hình thức trợ giúp pháp lý khác đã và đang được thực hiện có hiệu quả nhưng chưa được Luật ghi nhận, ví dụ như hòa giải cơ sở hoặc thông tin pháp luật. Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đề xuất cần nghiên cứu ghi nhận và hợp pháp hóa các hình thức này để đa dạng hóa các kênh tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí cho người dân.

Bảo đảm phù hợp với thực tiễn

Việc Đảng và Nhà nước chủ trương cải cách bộ máy nhà nước, thực hiện chính quyền địa phương hai cấp (bỏ cấp huyện) kể từ ngày 1/7/2025 cũng đặt ra những thách thức lớn đối với tổ chức bộ máy trợ giúp pháp lý.

Khoản 2 Điều 11 Luật Trợ giúp pháp lý quy định việc thành lập Chi nhánh Trợ giúp pháp lý gắn liền với địa bàn cấp huyện, đặc biệt là vùng khó khăn. Quy định này được Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 TP. Hải Phòng nhận định là không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay.

Để giải quyết khoảng trống pháp lý này, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đề xuất cần sửa đổi Điều 11 của Luật Trợ giúp pháp lý theo hướng quy định linh hoạt hơn về việc thành lập Trung tâm và Chi nhánh, căn cứ vào việc sắp xếp đơn vị hành chính địa phương, nhằm bảo đảm người dân được tiếp cận dịch vụ một cách thuận lợi nhất.

Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 thành phố Hải Phòng cũng kiến nghị cần nghiên cứu mô hình tổ chức trợ giúp pháp lý tương thích với mô hình Tòa án khu vực, Viện kiểm sát khu vực để bảo đảm việc bào chữa hay bảo vệ quyền lợi cho người được trợ giúp pháp lý trong các vụ án.

Về trách nhiệm quản lý nhà nước ở cơ sở, Luật Trợ giúp pháp lý hiện chưa quy định cụ thể trách nhiệm của UBND cấp xã trong công tác trợ giúp pháp lý, điều này chưa phù hợp với yêu cầu tăng cường vai trò của chính quyền cơ sở khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đề xuất cần bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm của UBND cấp xã, ví dụ như giới thiệu, hỗ trợ người dân tiếp cận trợ giúp pháp lý, tổ chức tuyên truyền và phối hợp với Trung tâm Trợ giúp pháp lý.

Thanh Điểu