Hóa giải thách thức để hình thành hệ sinh thái quốc gia về đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp

Tiềm năng lớn nhưng thách thức không nhỏ

Nhìn vào bức tranh khởi nghiệp của Việt Nam, có thể thấy những dấu ấn tích cực. Theo Bộ Tài chính, đến năm 2024, cả nước có khoảng 3.800 startup, trong đó gần 200 được đánh giá là tiềm năng, thu hút dòng vốn đầu tư đáng kể. Giai đoạn 2020-2024, trung bình mỗi năm, startup Việt nhận được 1,2-1,5 tỷ USD từ các quỹ trong và ngoài nước. Những con số này cho thấy khởi nghiệp sáng tạo đã trở thành lĩnh vực có sức hút mạnh mẽ, đưa Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn chỉ sau Singapore và Indonesia trong khu vực Đông Nam Á.

Tuy nhiên, song hành với sự phát triển nhanh là tỷ lệ thất bại đáng báo động. Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng hơn 70% startup không thể vượt qua giai đoạn 3–5 năm đầu tiên. Lý do chủ yếu đến từ việc thiếu vốn dài hạn, môi trường pháp lý chưa theo kịp thực tiễn và khả năng thương mại hóa sản phẩm còn hạn chế. Nếu không có hệ sinh thái hỗ trợ đủ mạnh, nhiều ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo sẽ chỉ dừng lại trên giấy, không thể phát triển thành doanh nghiệp bền vững.

Từ phía doanh nghiệp, đại diện một startup công nghệ giáo dục trực tuyến chia sẻ câu chuyện thực tế: sản phẩm được học sinh, sinh viên đón nhận, nhưng việc gọi vốn lại vô cùng khó khăn. Các nhà đầu tư quốc tế thường e ngại tính minh bạch của môi trường pháp lý trong nước, còn thị trường nội địa lại hạn chế về sức mua. Startup này thừa nhận rằng nếu không có sự hỗ trợ từ các trung tâm đổi mới sáng tạo, khả năng duy trì hoạt động sẽ rất mong manh. Điều này phản ánh tình cảnh chung: tiềm năng nhiều, nhưng rủi ro cũng không ít.

Ở góc nhìn quốc tế, đại diện Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản cho biết, nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm Nhật Bản quan tâm tới startup Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực fintech, edtech và healthtech. Tuy nhiên, rào cản nằm ở yêu cầu khắt khe về minh bạch tài chính, quyền sở hữu trí tuệ và năng lực quản trị. Nếu các startup chưa chuẩn bị kỹ lưỡng, cơ hội hợp tác sẽ dễ dàng vuột mất. Điều đó cho thấy, để khởi nghiệp Việt vươn tầm quốc tế, sự chuẩn hóa và chuyên nghiệp hóa là điều kiện không thể thiếu.

Cần giải pháp đồng bộ để hình thành hệ sinh thái quốc gia

Để biến tiềm năng thành động lực thực sự, Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp đồng bộ, nơi Nhà nước, doanh nghiệp và nhà đầu tư cùng đóng vai trò quan trọng.

Trước hết, việc hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế thử nghiệm (sandbox) là nhiệm vụ cấp bách. Các lĩnh vực mới như tài chính, y tế, giáo dục cần được tạo điều kiện thử nghiệm trong môi trường pháp lý linh hoạt. Điều này sẽ khuyến khích sáng tạo, đồng thời giảm rủi ro cho cả startup và nhà đầu tư. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ cần được củng cố để bảo vệ ý tưởng sáng tạo, tránh tình trạng sao chép làm nản lòng doanh nhân trẻ.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ tài chính và phát triển thị trường vốn cho startup phải được coi trọng. Hiện nay, phần lớn vốn đầu tư cho startup Việt đến từ các quỹ quốc tế. Điều này cho thấy sự hấp dẫn của thị trường, nhưng cũng phản ánh sự phụ thuộc lớn. Để khắc phục, Việt Nam cần khuyến khích hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước, đồng thời thiết kế các gói tín dụng ưu đãi dành riêng cho khởi nghiệp. Một thị trường mua bán - sáp nhập (M&A) minh bạch cũng cần được xây dựng, tạo điều kiện cho nhà đầu tư có lối thoát rõ ràng, từ đó thúc đẩy dòng vốn mới.

Một trụ cột khác là hạ tầng và trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp. Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), với diện tích hơn 20.000 m², đã trở thành đầu mối hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp. Tuy nhiên, để tạo hiệu ứng lan tỏa, mô hình này cần được nhân rộng ra các vùng kinh tế trọng điểm. NIC và các trung tâm địa phương không chỉ là nơi cung cấp không gian làm việc, mà còn là nơi kết nối vốn, tư vấn pháp lý và xúc tiến thương mại.

Song song với đó, phát triển nguồn nhân lực khởi nghiệp cũng là nhiệm vụ quan trọng. Đại diện một startup giáo dục trực tuyến cho rằng, nhiều nhà sáng lập có ý tưởng hay nhưng thiếu kiến thức quản trị, tài chính và gọi vốn. Vì vậy, việc đưa tinh thần khởi nghiệp vào chương trình đào tạo tại các trường đại học, đồng thời tổ chức các khóa huấn luyện ngắn hạn về kỹ năng quản trị, sẽ giúp doanh nghiệp trẻ chuẩn bị tốt hơn cho hành trình dài hạn.

Ngoài ra, hội nhập và kết nối quốc tế sẽ là cánh cửa để startup Việt bứt phá. Đại diện Thương vụ tại Nhật Bản khẳng định, nếu đáp ứng yêu cầu minh bạch và chuẩn quốc tế, startup Việt hoàn toàn có thể nhận được dòng vốn lớn từ các quỹ đầu tư nước ngoài. Hơn thế, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam tham gia cũng mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn, từ châu Âu đến Bắc Mỹ và châu Á - Thái Bình Dương.

Trần Hương