Hòa Bình: Phát triển tiềm năng du lịch cộng đồng trong vùng đồng bào dân tộc tại huyện Mai Châu

Để du lịch cộng đồng gắn với đời sống đồng bào dân tộc thiểu số tại huyện Mai Châu

Mai Châu là huyện vùng cao của tỉnh Hòa Bình có diện tích tự nhiên là 56.982,79 ha. Toàn huyện có 15 xã, 01 thị trấn với 116 xóm, bản; dân số trên 56 nghìn người, có nhiều dân tộc cùng sinh sống, trong đó có 7 dân tộc chính gồm: Thái, Kinh, Mường, Mông, Dao, Tày, Hoa, dân tộc Thái chiếm trên 60%.

Bản Lác, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình là nơi hình thành và phát triển du lịch cộng đồng đầu tiên tại Việt Nam từ những năm 1990

Bản Lác - Huyện Mai Châu đã và đang trở thành điểm đến đa dạng, đặc sắc với những sản phẩm du lịch hấp dẫn, thu hút du khách. Một trong những sản phẩm du lịch độc đáo, đang từng bước tạo nên thương hiệu riêng biệt cho ngành Du lịch tỉnh đó là du lịch cộng đồng gắn với đời sống đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Bởi, loại hình du lịch cộng đồng này không chỉ được xem như “thỏi nam châm” thu hút du khách đến khám phá, trải nghiệm tại tỉnh Hòa Bình mà còn là “át chủ bài” tạo sinh kế bền vững, giúp đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi nơi đây thoát nghèo, vươn lên làm giàu.

Ông Hà Công Tím, chủ nhà nghỉ số 7 Bản Lác, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình

Ông Hà Công Tím, chủ nhà nghỉ số 7 Bản Lác, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình cho biết: “Để xây dựng thành công “Làng văn hóa du lịch cộng đồng”, cấp ủy, chính quyền địa phương luôn coi trọng tuyên truyền, vận động và cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước vào quy ước, hương ước của bản. Mọi người trong bản đều có trách nhiệm nhắc nhở lẫn nhau trong thực hiện nếp sống văn hóa, giao tiếp lịch thiệp, giữ gìn tình làng, nghĩa xóm thuận hòa, đầm ấm. Kiên quyết không để cho tệ nạn xã hội xâm nhập vào cộng đồng, ổn định an ninh trật tự, làm tốt công tác vệ sinh môi trường, tạo ấn tượng đẹp trong lòng du khách”.

Nhà nghỉ cộng đồng số 7 tại Bản Lác

Hiệu quả từ mô hình du lịch cộng đồng đã và đang được nhân rộng ở huyện Mai Châu. Tính đến tháng 6 năm 2025, trên địa bàn huyện Mai Châu có 203 cơ sở lưu trú, trong đó: 04 khu nghỉ dưỡng, 08 khách sạn đạt tiêu chuẩn 01 đến 03 sao, 33 cơ sở nhà nghỉ, 158 nhà nghỉ cộng đồng.

Bên cạnh dịch vụ đón tiếp khách ngủ, nghỉ, các hộ dân trong bản vẫn duy trì cấy lúa, trồng hoa màu, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái

Tính đến tháng 6 năm 2025, trên địa bàn huyện Mai Châu có 203 cơ sở lưu trú, trong đó: 04 khu nghỉ dưỡng, 08 khách sạn đạt tiêu chuẩn 01 đến 03 sao, 33 cơ sở nhà nghỉ, 158 nhà nghỉ cộng đồng

Du lịch cộng đồng tại huyện Mai Châu nói chung và các huyện khác nói riêng, hiện nay đã lan rộng và triển khai thành công ở nhiều địa phương trên toàn tỉnh Hòa Bình, nhất là các bản vùng cao nơi đồng bào dân tộc Mường, Kinh, Thái, Tày, Dao và Mông sinh sống.

Mô hình du lịch cộng đồng tại bản Lác, huyện Mai Châu qua gần 30 năm xây dựng và phát triển hiện vẫn là điểm đến du lịch cộng đồng hấp dẫn bậc nhất được nhiều khách trong nước, quốc tế lựa chọn, đặc biệt vào dịp cuối tuần, lễ, Tết

Làm du lịch cộng đồng không có nghĩa là chuyển đổi ngành nghề mới mà dựa trên nền tảng nguồn tài nguyên phong phú, kết hợp giữa nông nghiệp và du lịch, tăng thu nhập, cải thiện sinh kế cho người dân. Mô hình du lịch cộng đồng tại bản Lác, huyện Mai Châu qua gần 30 năm xây dựng và phát triển hiện vẫn là điểm đến du lịch cộng đồng hấp dẫn bậc nhất được nhiều khách trong nước, quốc tế lựa chọn, đặc biệt vào dịp cuối tuần, lễ, Tết. Bên cạnh dịch vụ đón tiếp khách ngủ, nghỉ, các hộ dân trong bản vẫn duy trì cấy lúa, trồng hoa màu, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái. Đây chính là những yếu tố thu hút du khách đến thăm quan, trải nghiệm.

Khôi phục và phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống là một trong những thế mạnh ở đâ

Bản Lác đang thực hiện dự án trồng bông dệt vải, trồng dâu nuôi tằm, mỗi năm thu trên 1,5 tấn kén đã góp phần tạo ra những sản phẩm thổ cẩm sặc sỡ sắc màu với họa tiết, hoa văn đa dạng, được du khách ưu chuộng

Ông Hà Công Tím, chủ nhà nghỉ số 7 Bản Lác, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình cho biết thêm, “Để thu hút đông khách du lịch đến thăm, bản Lác đặc biệt coi trọng việc bảo tồn và phát huy những nét văn hóa đặc trưng. Khôi phục và phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống là một trong những thế mạnh ở đây. Bản đang thực hiện dự án trồng bông dệt vải, trồng dâu nuôi tằm, mỗi năm thu trên 1,5 tấn kén đã góp phần tạo ra những sản phẩm thổ cẩm sặc sỡ sắc màu với họa tiết, hoa văn đa dạng, được du khách ưu chuộng. Và một trong những “bí quyết” níu chân du khách chính là hình ảnh những chàng trai, cô gái Thái duyên dáng, dịu dàng trong những bộ trang phục dân tộc biểu diễn các hoạt động văn hóa dân gian giúp du khách cảm nhận được hơi ấm trong tình đất, tình người của người dân nơi đây. Chính từ nét riêng trong hoạt động văn hóa du lịch cộng đồng mà bản Lác đã nổi tiếng với du khách thập phương.

Các mặt hàng thổ cẩm được bà con tại Bản Lác bày bán cho du khách mua làm quà

Trong 6 tháng đầu năm 2025, huyện Mai Châu đã đón 471.640 lượt khách đến tham quan du lịch trong đó, khách quốc tế là 187.528 lượt người, khách nội địa là 284.112 lượt người. Tổng doanh thu từ du lịch ước đạt 565.968 triệu đồng.

Du khách đang thưởng thức ẩm thực tại Nhà nghỉ số 7 Bản Lác – Mai Châu

Du khách đến nghỉ tại homestay và thưởng thức ẩm thực tại Nhà nghỉ số 7 Bản Lác – Mai Châu

Theo Bà Hà Thị Liễu - Phó trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Mai Châu huyện, địa bàn có nhiều dân tộc cùng sinh sống, trong đó người Thái chiếm trên 60% dân số. Mai Châu đã được công nhận Khu du lịch cấp tỉnh. Kinh tế du lịch là thế mạnh của huyện với trên 200 cơ sở lưu trú, bao gồm các khu nghỉ dưỡng cao cấp, khách sạn tiêu chuẩn 1 – 3 sao và hệ thống nhà nghỉ cộng đồng. Chuyên trang đặt phòng nổi tiếng Booking.com công bố giải thưởng thường niên Traveller Review Award tôn vinh Mai Châu là một trong 10 điểm đến thân thiện nhất Việt Nam năm 2023. Đến nay, huyện có 8 điểm du lịch cộng đồng, trong đó 6 điểm du lịch cộng đồng người Thái thuộc thị trấn Mai Châu và các xã Chiềng Châu, Nà Phòn, Mai Hịch, Xăm Khòe; 2 điểm du lịch cộng đồng người Mông thuộc 2 xã Hang Kia, Pà Cò. Một số địa danh du lịch văn hóa nơi đây không chỉ được du khách trong nước mà đông đảo khách quốc tế yêu thích, như các bản: Lác, Bước, Pom Coọng, Hang Kia.

Bà Quách Thị Kiều, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hòa Bình cho biết: Loại hình du lịch cộng đồng được tỉnh Hòa Bình chú trọng phát triển dựa trên cơ sở bản tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc. Bên cạnh các điểm du lịch cộng đồng của đồng bào Mường, Thái, một số bản người Dao, Mông đang xây dựng mô hình mang đến cho du khách những khám phá, trải nghiệm bản sắc văn hóa các tộc người đa dạng. Cùng với đó, du lịch cộng đồng từng bước đổi mới tư duy, cải thiện sinh kế bền vững cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số. Ngoài các điểm đến tập trung trên Khu du lịch Mai Châu và các xã vùng miền núi của huyện Lạc Sơn, Tân Lạc, Cao Phong, mô hình du lịch cộng đồng được nhân rộng ở các xã trên Khu du lịch hồ Hòa Bình, như: bản Ngòi, xã Suối Hoa (Tân Lạc); bản Sưng, xã Cao Sơn (Đà Bắc); bản Tiện, xã Thung Nai (Cao Phong). Du lịch cộng đồng của tỉnh Hòa Bình hoạt động hiệu quả và phát triển tương đối nhanh với trên 20 xóm, bản du lịch cộng đồng các dân tộc Mường, Thái, Dao, Mông, gần 200 homestay tham gia hoạt động kinh doanh lưu trú và các dịch vụ phục vụ du lịch khác.

Chị Tim con gái ông Hà Công Tím – Chủ nhà nghỉ số 7 Bản Lác - Mai Châu

Chị Tim con gái ông Hà Công Tím - Chủ nhà nghỉ số 7 Bản Lác - Mai Châu, là một trong những hộ tiên phong thực hiện mô hình du lịch lưu trú nhà dân, mong muốn giới thiệu, quảng bá tới những du khách yêu thích văn hóa Mông được trải nghiệm cuộc sống sinh hoạt, phong tục tập quán bình dị, gần gũi của cộng đồng người Mông trong mỗi gia đình.

Du khách được khám phá về các giá trị văn hóa, tập quán sinh hoạt, sản xuất của người dân bản địa tại Bản Lác, Mai Châu

Du khách Nguyễn Thúy Hà ở Mỹ Đình - Hà Nội chia sẻ, “đến với Mai Châu, du khách được khám phá về các giá trị văn hóa, tập quán sinh hoạt, sản xuất của người dân bản địa tại Bản Lác, Mai Châu. Với mô hình lưu trú tại nhà dân, được trải nghiệm cuộc sống đời thường, thông qua các hoạt động cùng gia đình, các cuộc chuyện trò, tương tác thú vị với người dân nơi đây”.

Bà Hà Thị Liễu - Phó trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Mai Châu cho biết thêm, để du lịch cộng đồng phát triển mạnh và có đóng góp tích cực trong hoạt động du lịch huyện Mai Châu, việc tìm ra các giải pháp để khắc phục những mặt hạn chế hiện tại cũng như củng cố và phát huy hơn nữa những thế mạnh sẵn có là điều hết sức cần thiết. Một trong những điều đầu tiên cần quan tâm đó là sự kết nối giữa ba chủ thể trong du lịch cộng đồng là chính quyền địa phương - người dân - các đơn vị tổ chức du lịch. Cần xác định rõ ràng nhiệm vụ và lợi ích của ba chủ thể trên trong việc tham gia khai thác, tổ chức quản lý loại hình du lịch này. Cần chú trọng xây dựng và hoàn thiện cơ sở vật chất kỹ thuật (Nhà nghỉ, bến bãi, trang thiết bị khác phục vụ cho du lịch…), quy hoạch các tuyến điểm du lịch cộng đồng sao cho hợp lý, tránh sự trùng lặp, không tạo được sức hút đối với du khách. Điều đầu tiên hấp dẫn và thu hút du khách lựa chọn hình thức du lịch cộng đồng là việc họ được trải nghiệm một không gian sống mới mang đậm dấu ấn của văn hóa bản địa, không chỉ vãn cảnh nghỉ ngơi mà còn được tham gia lao động sản xuất, ăn các món ăn đặc sắc do chính người dân địa phương nấu nướng với gia vị đặc trưng…

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi và kết quả đã đạt được, cũng còn một số khó khăn như: kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch trên địa bàn huyện Mai Châu đã được đầu tư và cải thiện đáng kể song vẫn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Du lịch Mai Châu đã có bước phát triển tích cực nhưng chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế. Công tác quản lý Nhà nước về du lịch chưa phát huy hiệu quả cao; thiếu các sản phẩm dịch vụ du lịch hấp dẫn để kéo dài thời gian lưu trú và chi tiêu của du khách, tổng thu từ hoạt động du lịch đạt thấp; số lượng nhà đầu tư đến với Mai Châu chưa nhiều, thiếu các nhà đầu tư chiến lược; công tác quảng bá hình ảnh, xây dựng thương hiệu, tổ chức liên kết khai thác các tour, tuyến du lịch và chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế; bản sắc văn hóa các dân tộc vẫn có nguy cơ bị mai một, một số điểm du lịch cộng đồng đang bị mất đi kiến trúc truyền thống; chưa phát huy được giá trị di tích để khai thác phát triển du lịch; nguồn nhân lực, cơ chế chính sách xã hội hóa về du lịch còn thiếu và chưa kịp thời.

Dịch vụ cho du khách thuê xe tham quan du lịch tại Bản Lác, Mai Châu

Sản phẩm du lịch Mai Châu chủ yếu vẫn là du lịch cộng đồng, ngoài việc phục vụ ăn, ngủ, xem văn nghệ, trải nghiệm cuộc sống với người dân địa phương, chưa có dịch vụ vui chơi giải trí chất lượng cao và các dịch vụ bổ trợ nên nguồn thu từ hoạt động du lịch chưa cao; chưa có cơ chế ưu đãi thu hút đầu tư và quỹ đất cho đầu tư phát triển du lịch không nhiều nên khó thu hút các nhà đầu tư chiến lược; thiếu kinh phí cho công tác tuyên truyền quảng bá, xây dựng thương hiệu, đào tạo nguồn nhân lực du lịch; việc người dân tự xây nhà nghỉ, nhà hàng, nhà ở và các công trình phụ trợ bằng bê tông tại một số điểm du lịch cộng đồng làm mất đi vẻ đẹp hoang sơ và ảnh hưởng đến không gian văn hóa truyền thống của các dân tộc.

Chợ Văn Hóa Bản Lác – Mai Châu

Bà Hà Thị Liễu - Phó trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Mai Châu cũng chia sẻ thêm: “Trong thời gian tới, để duy trì và phát huy những thành quả đó, huyện Mai Châu tiếp tục chỉ đạo thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện khóa XXVI huy động mọi nguồn lực, đầu tư xây dựng huyện Mai Châu thành Khu du lịch trọng điểm của tỉnh, là điểm đến du lịch hấp dẫn, thân thiện và an toàn. Phấn đấu: Tốc độ tăng trưởng sản xuất bình quân là 13,7%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt từ 65 triệu đồng trở lên, lượt khách du lịch tăng bình quân 9,7%/năm, doanh thu từ du lịch tăng bình quân 11,5%/năm. Quan tâm hỗ trợ các hộ kinh doanh homestay trong việc vay vốn ngân hàng để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, mở lớp tập huấn nâng cao kỹ năng làm du lịch, tăng cường công tác xúc tiến quảng bá du lịch”.

UBND tỉnh Hòa Bình cũng đã ban hành Đề án “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới tỉnh Hòa Bình đến năm 2030”

Bảo vệ và khai thác nguồn tài nguyên du lịch hợp lý, bảo tồn giá trị văn hóa, đảm bảo được tính bền vững của việc phát triển du lịch cộng đồng. Tạo nguồn nhân lực địa phương. Vốn đầu tư là vấn đề cần thiết, quyết định tất cả các hoạt động quản lý, hỗ trợ, đào tạo, thanh kiểm tra. Một trong những điều quan trọng trong phát triển loại hình du lịch này đó là việc nâng cao ý thức cộng đồng. Để hình ảnh du lịch của huyện Mai Châu được nhiều người biết đến cần có các hoạt động quảng cáo và xúc tiến hiệu quả.

Du lịch cộng đồng - hướng đi chiến lược tạo nguồn thu bền vững tại Hòa Bình

Là một tỉnh miền núi phía Tây Bắc Việt Nam, Hòa Bình từ lâu đã nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, văn hóa đa dạng của các dân tộc thiểu số như: Mường, Thái, Mông, Dao… cùng với nguồn tài nguyên từ hồ thủy điện Hòa Bình. Từ đó, du lịch cộng đồng đã trở thành một hướng đi chiến lược, tạo nguồn thu kinh tế bền vững cho người dân và địa phương.

Lễ hội Khai hạ - huyệnTân Lạc, tỉnh Hòa Bình 2025

Tỉnh Hòa Bình là khu vực có tiềm năng phát triển du lịch với địa hình núi cao, rừng rậm, cảnh quan đẹp, thảm thực vật và quần thể động vật phong phú. Nơi đây là quê hương của nền văn hóa Hòa Bình với gần 100 hang động đã được phát hiện, sở hữu những điều kiện lý tưởng để phát triển du lịch cộng đồng khi nơi đây là quê hương của nền “Văn hóa Hòa Bình” - một di sản khảo cổ nổi tiếng, cùng với sử thi “Đẻ đất, đẻ nước” của dân tộc Mường. Cùng với đó là các lễ hội truyền thống nổi tiếng như Lễ hội Chùa Tiên (Lạc Thủy), Lễ hội Khai hạ (Tân Lạc), Lễ hội Gầu Tào (Mai Châu). Các loại hình văn hóa khác như dệt thổ cẩm truyền thống, múa sạp và ẩm thực, đặc biệt là cơm lam, cá nướng sông Đà… Đây có thể coi là những “tài sản” văn hóa quý giá để thu hút du khách khám phá, trải nghiệm.

Cơm lam Hòa Bình

Cá nướng sông Đà đặc sản Hòa Bình

Bên cạnh đó, cảnh quan thiên nhiên tỉnh Hòa Bình mang vẻ đẹp hoang sơ và thanh bình với hồ Hòa Bình, các khu bảo tồn thiên nhiên như Ngọc Sơn - Ngổ Luông (Tân Lạc - Lạc Sơn), Pù Canh (Đà Bắc), suối nước nóng Kim Bôi. Những địa điểm này rất phù hợp cho du lịch nghỉ dưỡng kết hợp với các hoạt động cộng đồng như chèo thuyền, leo núi, hoặc tham gia sinh hoạt cùng người dân bản địa.

Du lịch cộng đồng ở Hòa Bình không chỉ là “thỏi nam châm” thu hút du khách mà còn là “chìa khóa” để phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, và bảo tồn văn hóa. Với tiềm năng sẵn có và những nỗ lực hiện tại, Hòa Bình hoàn toàn có thể trở thành điểm đến hàng đầu về du lịch cộng đồng tại Việt Nam.

UBND tỉnh Hòa Bình cũng đã ban hành Đề án “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới tỉnh Hòa Bình đến năm 2030” đặt mục tiêu đến năm 2030 xây dựng cơ sở vật chất cho 290 hộ du lịch cộng đồng, đón hơn 1,65 triệu lượt khách, và đóng góp 19,5% tổng thu từ du lịch.

Trên cơ sở quy hoạch các khu, điểm du lịch cộng đồng, tỉnh Hòa Bình đã chỉ đạo các địa phương và những người dân trực tiếp làm du lịch tham gia vào kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng. Chính quyền địa phương đầu tư hạ tầng, như xây dựng đường kết nối các bản làng với nhau; phát triển hệ thống bưu chính - viễn thông; bảo tồn các làng nghề truyền thống, bảo tồn văn hóa… Người dân được tham gia các khóa tập huấn, nâng cao trình độ nghiệp vụ, ngoại ngữ để ứng dụng vào việc đón tiếp, phục vụ du khách.

Tín đồ du lịch thường chọn đến Hồ Hòa Bình vào khoảng thời gian từ tháng 5 – 10 khi nước hồ xanh trong, khí hậu mát mẻ

Đến nay, Hòa Bình đã xây dựng được mạng lưới các bản du lịch cộng đồng ở một số huyện trọng điểm như Mai Châu, Đà Bắc, Khu du lịch Hồ Hòa Bình. Toàn tỉnh có trên 20 làng du lịch có hoạt động du lịch cộng đồng với trên 150 nhà nghỉ cộng đồng.

Hòa Bình ghi nhận tín hiệu khởi sắc trong hoạt động du lịch những tháng đầu năm 2025, đó là kết quả của việc triển khai mạnh mẽ chiến dịch truyền thông quảng bá du lịch trong năm.

Theo thông tin từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình, 6 tháng đầu năm 2025, toàn tỉnh đã đón được 1.150.000 lượt khách du lịch. Con số này đạt 57,5% kế hoạch cả năm. Mục tiêu cả năm 2025 của du lịch Hòa Bình là đón 4,9 triệu lượt khách. Những con số tích cực này phản ánh sự phục hồi mạnh mẽ của ngành du lịch tỉnh trong bối cảnh đẩy mạnh quảng bá, chuyển đổi số và khai thác hiệu quả thế mạnh về văn hóa - thiên nhiên.

Sự hấp dẫn của du lịch Hòa Bình đến từ sự đa dạng trong sản phẩm và trải nghiệm. Khách đến với Hòa Bình thường lựa chọn các loại hình như du lịch cộng đồng, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch làng nghề thủ công truyền thống, thể thao, giải trí, chăm sóc sức khỏe. Đây là cơ sở quan trọng để tỉnh tiếp tục định hướng phát triển các sản phẩm đặc trưng, xây dựng thương hiệu gắn với bản sắc văn hóa dân tộc.

Sự cộng hưởng từ thiên nhiên, văn hóa và sự đầu tư nâng tầm sản phẩm đã giúp Hòa Bình trở thành đại diện duy nhất của Việt Nam được một tạp chí uy tín của Mỹ bình chọn là điểm đến hấp dẫn nhất thế giới năm 2024. Đây là động lực để ngành du lịch tỉnh tiếp tục bứt phá, hướng đến mục tiêu năm 2025 đón 4,9 triệu lượt khách và đạt doanh thu 5.400 tỷ đồng.

Mộc Miên