Hỗ trợ y tế, tâm lý và pháp lý cho nạn nhân bị mua bán

Tuyên truyền, nâng cao nhận thức phòng, chống mua bán người tại cộng đồng vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Trong hành trình thoát khỏi vòng nguy hiểm của tội phạm mua bán người, nạn nhân không chỉ cần được giải cứu mà còn cần được chăm sóc và đồng hành để có thể phục hồi và bắt đầu lại cuộc sống. Vì thế, việc thiết lập một hệ thống chăm sóc toàn diện, trong đó các dịch vụ y tế, tâm lý và pháp lý trở thành những trụ cột nền tảng, là điều kiện bắt buộc để bảo đảm quá trình phục hồi diễn ra an toàn và có định hướng.

Ngay sau khi trở về, nhiều nạn nhân gặp phải các vấn đề về sức khỏe thể chất do thời gian dài bị bóc lột, đối xử tệ bạc hoặc không được chăm sóc y tế. Các cơ sở y tế tuyến cơ sở, trung tâm bảo trợ và tuyến trên có trách nhiệm khám chữa bệnh, theo dõi sức khỏe, tư vấn dinh dưỡng, điều trị bệnh truyền nhiễm hoặc các tổn thương lâu dài. Đây là bước đầu quan trọng giúp nạn nhân phục hồi thể chất, tạo nền tảng để họ có đủ năng lực tham gia vào các can thiệp khác.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh rằng chăm sóc y tế không chỉ mang ý nghĩa chữa bệnh: “Việc được chăm sóc sức khỏe kịp thời giúp nạn nhân lấy lại cảm giác an toàn, được quan tâm và tôn trọng. Đây là yếu tố quan trọng để họ sẵn sàng tham gia các hỗ trợ tiếp theo".

Nếu như chăm sóc y tế giúp nạn nhân hồi phục cơ thể thì hỗ trợ tâm lý lại đóng vai trò then chốt trong việc chữa lành phần “tinh thần” bị tổn thương. Không ít nạn nhân sau khi trở về rơi vào trạng thái hoảng loạn, mất ngủ, sợ hãi, nghi ngờ mọi người xung quanh hoặc thậm chí có suy nghĩ tiêu cực.

Các nhà tâm lý học, nhân viên công tác xã hội và cán bộ tư vấn sử dụng nhiều hình thức trị liệu khác nhau như trị liệu cá nhân, trị liệu nhóm, liệu pháp nhận thức hành vi… nhằm giúp nạn nhân nhận diện cảm xúc, khôi phục sự an toàn nội tâm và lấy lại niềm tin vào cuộc sống.

Cùng với chăm sóc y tế và tâm lý, hỗ trợ pháp lý giữ vai trò không thể thiếu. Theo Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn, nếu không được hỗ trợ tâm lý bài bản, nạn nhân có thể mang theo sang chấn suốt đời. Điều đó không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân họ mà còn tác động tiêu cực đến gia đình và cộng đồng.

Trong thực tế, đa số nạn nhân không nắm rõ quyền của mình, ngại tố cáo hoặc không hiểu quy trình pháp luật, khiến họ dễ bị tổn thương lần nữa hoặc không được hưởng các chính sách bảo vệ của Nhà nước. Luật sư, cán bộ tư pháp, cộng tác viên pháp lý tại địa phương hướng dẫn nạn nhân cách làm hồ sơ, tham gia tố tụng, yêu cầu bảo vệ, làm lại giấy tờ tùy thân, đồng thời tư vấn về quyền lợi khi được hưởng trợ giúp, bảo vệ hay tái hòa nhập. Sự đồng hành này giúp nạn nhân không còn cô đơn trước những thủ tục phức tạp, đồng thời tạo niềm tin rằng pháp luật luôn đứng về phía họ.

Để các dịch vụ này vận hành hiệu quả, đội ngũ chuyên gia giữ vai trò then chốt. Nhà tâm lý học, luật sư, nhân viên công tác xã hội và cán bộ tư vấn là những người trực tiếp gần nạn nhân nhất, lắng nghe, nhận diện vấn đề và xây dựng kế hoạch hỗ trợ cá nhân hóa cho từng trường hợp.

Mỗi nạn nhân là một câu chuyện khác nhau, nên mọi can thiệp đều cần sự tinh tế, kỹ năng nghề nghiệp và đạo đức nghề cao. Họ không chỉ chữa lành tổn thương mà còn trao cho nạn nhân kỹ năng tự bảo vệ, kỹ năng giao tiếp và sự tự tin để bước tiếp trên con đường hòa nhập.

Ở cấp độ vĩ mô, cơ quan nhà nước giữ vai trò điều phối, chuẩn hóa dịch vụ và bảo đảm tính đồng bộ trong quá trình can thiệp. Các quy trình tiếp nhận, đánh giá mức độ tổn thương, phân loại nhu cầu và triển khai dịch vụ đã được chuẩn hóa nhằm hạn chế tình trạng bỏ sót nạn nhân, trùng lặp hỗ trợ hoặc can thiệp không phù hợp. Việc nạn nhân được tiếp cận đầy đủ các quyền lợi theo quy định pháp luật, từ trợ cấp, bảo vệ đến hỗ trợ hòa nhập, chính là minh chứng cho hiệu quả của hệ thống này.

Bên cạnh nhà nước và đội ngũ chuyên ngành, cộng đồng địa phương cũng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Sự đón nhận của hàng xóm, sự cảm thông của tổ dân phố, sự đồng hành của hội phụ nữ, đoàn thanh niên, các nhóm thiện nguyện tạo ra môi trường an toàn, giảm bớt kỳ thị, một trong những rào cản lớn nhất khiến nạn nhân cảm thấy tự ti, sợ hãi và ngại trở lại cuộc sống bình thường. Khi cộng đồng trở thành “lá chắn mềm”, nạn nhân có thể phục hồi nhanh hơn và hòa nhập tự nhiên hơn.

Điểm mạnh của hệ thống chăm sóc toàn diện nằm ở sự gắn kết chặt chẽ giữa các dịch vụ. Chăm sóc sức khỏe giúp nạn nhân đủ sức tham gia trị liệu tâm lý; trị liệu tâm lý giúp họ hiểu và bảo vệ mình khi bước vào các quy trình pháp lý; và tư vấn pháp lý lại giúp họ biết cách yêu cầu quyền lợi và tránh rơi vào nguy hiểm. Khi ba trụ cột này được vận hành đồng thời và hài hòa, nạn nhân không chỉ được bảo vệ trước nguy cơ bị tổn thương lần nữa mà còn được trao cơ hội thật sự để xây dựng cuộc sống mới.

Trong bối cảnh tội phạm mua bán người vẫn diễn biến phức tạp, việc đầu tư cho hệ thống hỗ trợ y tế, tâm lý và pháp lý không chỉ là nghĩa vụ mà còn là biểu hiện của trách nhiệm nhân văn đối với những người yếu thế. Mỗi nạn nhân được chữa lành là một cuộc đời được cứu vớt, là một bằng chứng cho thấy xã hội luôn biết đồng hành và bảo vệ những người cần được chở che nhất.

HẢI NGÔ