Hộ kinh doanh và lộ trình bãi bỏ thuế khoán

Từ ngày 1.6 này, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế. Qua ngày 1.7, Luật Bảo hiểm xã hội 2024 có hiệu lực. Chủ hộ kinh doanh phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc. Qua đầu năm 2026, bãi bỏ hoàn toàn thuế khoán, các hộ kinh doanh chuyển sang kê khai làm cơ sở tính thuế. Như vậy, hộ kinh doanh cũng chỉ còn gần 6 tháng để tập thói quen tách bạch tài chính cá nhân và tài chính kinh doanh, ghi chép sổ sách hoặc sử dụng phần mềm quản lý bán hàng, quản lý kho.

Bên cạnh mục tiêu tăng thu ngân sách, lộ trình bỏ thuế khoán còn thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi sang mô hình công ty, nhằm đạt mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào 2030. Theo bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc Khối tư vấn phát triển bền vững MCG Management Consulting*, hộ kinh doanh có thể chia thành ba nhóm.

Nhóm thứ nhất là bán lẻ, gồm tiệm tạp hóa, cửa hàng quần áo, thiết bị điện nước, vật liệu xây dựng,… Dải doanh thu hằng năm khá rộng, biến động từ vài trăm triệu đồng có thể lên đến hằng chục tỉ đồng. Tuy nhiên, không phải hộ kinh doanh nào cũng phù hợp chuyển đổi lên công ty, chẳng hạn những tiệm tạp hóa trong hẻm doanh thu dưới 1 tỉ đồng/năm thường có biên lợi nhuận khá thấp. Mặc dù vậy, hộ kinh doanh cần quan tâm nhiều hơn đến câu chuyện truy xuất nguồn gốc hàng hóa. “Câu chuyện tiểu thương đóng cửa hàng loạt, không phải vì thuế, mà là nguồn gốc hàng hóa”, bà Cẩm Chi nhận định.

Khác với bán lẻ, ngành hàng dịch vụ ăn uống (F&B) phức tạp hơn bởi khâu chế biến, dẫn đến truy xuất nguồn gốc khó hơn. Ảnh mang tính minh họa. Ảnh: Trà My

Khi xác định lại doanh thu với cơ quan thuế, những hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm phải mang theo sao kê tài khoản cả năm 2024 và 5 tháng đầu năm 2025. Nếu chuyển lên doanh nghiệp, nhóm bán lẻ nên đăng ký loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên. Với loại hình này, tiền lương là chi phí hợp lý, được khấu trừ trước khi xác định lợi nhuận để thực hiện nghĩa vụ thuế. Lợi nhuận được chia phải đóng thuế thu nhập cá nhân.

Khác với bán lẻ, ngành hàng dịch vụ ăn uống (F&B) phức tạp hơn bởi khâu chế biến, dẫn đến truy xuất nguồn gốc khó hơn. Theo quy định, hộ kinh doanh chỉ được mướn một địa điểm. Muốn nhượng quyền thương hiệu (franchise), chủ tiệm phải nhờ người khác đứng tên đăng ký hộ kinh doanh tại địa điểm kinh doanh, tiềm ẩn rủi ro xảy ra tranh chấp thương hiệu khi “cơm không lành, canh không ngọt”.

Đây cũng là lý do mà bà Cẩm Chi khuyến nghị loại hình doanh nghiệp công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên trong trường hợp hộ kinh doanh F&B chuyển đổi lên công ty. Lưu ý rằng nếu chủ doanh nghiệp cũng là giám đốc công ty thì tiền lương không được hạch toán vào chi phí hợp lý.

Ngành F&B có đặc thù thuê lao động. Chủ hộ kinh doanh bắt buộc đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động có hợp đồng lao động từ trên 1 tháng từ 1.7 tới đây.

Nhóm thứ ba là hộ kinh doanh nông sản. Hàng hóa được sơ chế hoặc chế biến sâu trước khi đưa ra thị trường đòi hỏi đầu tư máy móc, thiết bị. Chuyển đổi lên doanh nghiệp, máy móc thiết bị này có thể trở thành vốn góp vào loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn từ hai thành viên trở lên. Những người tham gia góp vốn sẽ lập biên bản xác nhận giá trị còn lại của tài sản đã qua sử dụng để không bị đánh thuế chuyển nhượng phần vốn góp. Riêng những tài sản định danh (chẳng hạn như ôtô) sẽ tốn thêm lệ phí trước bạ.

Hộ kinh doanh nông sản không có hóa đơn đầu vào khi thu mua hàng hóa từ người sản xuất trực tiếp là nông hộ. Chi phí không được khấu trừ khiến nhóm này không mặn mà chuyển đổi lên công ty. Tuy nhiên, với việc áp dụng bộ Tiêu chuẩn Việt Nam mới, hộ kinh doanh chỉ được đăng ký một số hạng mục cơ bản so với loại hình doanh nghiệp, bà Cẩm Chi nói.

Lên công ty nhưng nhà cung cấp không thay đổi, vẫn là những nông hộ sản xuất trực tiếp. Yêu cầu xuất hóa đơn từ phía người mua gây áp lực nông hộ bán hàng thông qua hợp tác xã, góp phần giảm tình trạng “bẻ kèo”.

Khuê Anh

________________

* Bà Nguyễn Cẩm Chi là diễn giả trình bày tại Hội thảo “Lên công ty” và “Thay đổi thuế khoán”: Những điều hộ kinh doanh cần biết do Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, Trung tâm BSA phối hợp cùng VCCI TP.HCM tổ chức.