Hiểu về thuế là yếu tố sống còn của doanh nghiệp

Thương mại điện tử phát triển nhanh kéo theo nhiều rủi ro về thuế

Tuân thủ pháp luật thuế thôi chưa đủ

Trong thực tiễn quản lý thuế thời gian qua, nhiều doanh nghiệp vẫn còn tâm lý cho rằng, chỉ cần tuân thủ đúng quy định thuế (đầy đủ hóa đơn, chứng từ; khai và nộp thuế đúng hạn) thì cơ quan thuế không thể loại chi phí. Tuy nhiên, thực tế công tác thanh tra thuế trước đây và kiểm tra thuế hiện nay tại nhiều địa phương cho thấy, chi phí của doanh nghiệp muốn được tính vào chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp thì không chỉ tuân thủ pháp luật thuế, mà phải đồng thời tuân thủ pháp luật của các lĩnh vực liên quan.

Chi phí doanh nghiệp được chấp nhận hay không không chỉ đánh giá theo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính, mà còn dựa trên tính hợp pháp tổng thể của nghiệp vụ kinh tế.

Ông Lê Văn Hải , Phó Ban Pháp chế, Cục Thuế, Bộ Tài chính

Một số trường hợp thực tế cơ quan thuế đã loại chi phí, điển hình như hóa đơn chi phí xây dựng, nhưng thời điểm phát sinh trước khi có giấy phép xây dựng hợp pháp; chi phí khuyến mại, nhưng doanh nghiệp không thực hiện thủ tục thông báo tới Sở Công thương theo Luật Thương mại; chi tiền làm thêm vượt quá 300 giờ/năm theo Bộ luật Lao động…

Nhiều lĩnh vực pháp luật khác cũng có thể khiến chi phí bị loại. Thực tế, qua công tác thanh tra, kiểm tra thuế cho thấy, phạm vi rủi ro không chỉ dừng ở xây dựng - lao động - khuyến mại, mà còn phát sinh ở nhiều lĩnh vực như môi trường (các khoản chi xử lý chất thải, nhưng cơ sở hoạt động chưa có giấy phép môi trường), quảng cáo/truyền thông (chi quảng cáo biển bảng ngoài trời, nhưng không xin cấp phép vị trí quảng cáo), phòng cháy chữa cháy (chi phí cải tạo, trang bị phòng cháy chữa cháy, nhưng chưa được cơ quan phòng cháy chữa cháy nghiệm thu theo quy định), quyền tác giả/sở hữu trí tuệ (chi phí sử dụng hình ảnh, nhạc nền, nhân vật, logo…, nhưng không có văn bản chuyển quyền hợp pháp)…

Bên cạnh đó, đối với ngành nghề có điều kiện như chi phí phát sinh để cung cấp dịch vụ thuộc ngành nghề có điều kiện, nhưng doanh nghiệp không có giấy phép ngành nghề tương ứng; giao dịch điện tử (chi phí mua phần mềm, nền tảng, cloud, app nước ngoài…, nhưng thanh toán không qua kênh hợp pháp theo quy định ngoại hối); đầu tư (chi phí thực hiện dự án trước khi điều chỉnh giấy chứng nhận đăng ký đầu tư); ngoại hối (chi thanh toán cho bên nước ngoài, nhưng thanh toán sai quy định ngoại hối)... Tất cả những quy định liên quan này nếu không tuân thủ thì doanh nghiệp sẽ có nguy cơ rủi ro về thuế dẫn đến bị phạt.

Rủi ro đối với giao dịch thương mại điện tử

Năm 2025, rủi ro lớn nhất không nằm ở doanh nghiệp truyền thống, mà ở các mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng công nghệ, ứng dụng (app), thanh toán ví - thanh toán quốc tế.

Việc thương mại điện tử phát triển nhanh kéo theo nhiều rủi ro về thuế mà doanh nghiệp phải đặc biệt lưu ý. Bởi hiện nay, để chống thất thu ngân sách, cơ quan thuế một mặt áp dụng quản lý theo rủi ro, mặt khác tăng cường khai thác dữ liệu từ ngân hàng, sàn thương mại điện tử, mạng xã hội và các nền tảng thanh toán…

Do đặc thù giao dịch thương mại điện tử diễn ra qua ví điện tử và cổng thanh toán quốc tế, doanh thu dễ bị bỏ sót hoặc kê khai thiếu, nhất là các khoản thu từ bán hàng online, livestream, dịch vụ số, quảng cáo hay thanh toán từ các nền tảng quốc tế. Các khoản chi mua dịch vụ xuyên biên giới như quảng cáo Google, Facebook, thuê phần mềm, thuê KOL/KOC ở nước ngoài… nếu không kê khai thuế nhà thầu hoặc không có chứng từ hợp lệ thì rất dễ bị loại khi quyết toán.

Việc sử dụng ví điện tử, tài khoản cá nhân hoặc nhiều kênh thanh toán cũng làm tăng rủi ro chênh lệch dữ liệu giữa doanh số thực tế và số kê khai, trong khi trong quá trình lập hóa đơn điện tử, doanh nghiệp lại thường phát sinh lỗi như lập không đúng thời điểm, sai thuế suất hoặc không lập hóa đơn cho doanh thu nhận qua nền tảng nước ngoài.

Ngoài ra, các mô hình kinh doanh xuyên biên giới dễ dẫn đến rủi ro xác định sai nơi phát sinh thu nhập, không khai thuế nhập khẩu hoặc bị đánh giá là trốn thuế khi dùng nhiều tài khoản và kho ảo. Khi dữ liệu từ các nền tảng được đối chiếu với hồ sơ khai thuế, mọi sai lệch đều có thể khiến doanh nghiệp bị xếp vào nhóm rủi ro cao, dẫn tới nguy cơ bị kiểm tra, thanh tra chuyên sâu.

Bên cạnh đó, các khoản chi thuê app/nền tảng AI/game engine/công cụ phân tích dữ liệu từ các nhà cung cấp nước ngoài… nếu không thực hiện đúng thủ tục thuế nhà thầu, ngoại hối, hợp đồng, chứng từ thanh toán quốc tế… thì rất dễ bị loại, thậm chí bị xử lý theo hướng né tránh thuế xuyên biên giới. Mọi chi phí cross-border không thể xử lý kiểu “có invoice là xong” như trước.

Có thể nói, doanh nghiệp tuân thủ thuế thôi là chưa đủ. Thuế chỉ là khâu cuối của nghiệp vụ kinh tế. Muốn chi phí được chấp nhận, bản chất nghiệp vụ phải hợp pháp ngay từ ban đầu. Do vậy, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống kiểm soát tuân thủ đa pháp luật ngay từ giai đoạn thiết kế giao dịch, ký hợp đồng, thực hiện chương trình chi, mua dịch vụ… để tránh rủi ro bị truy thu, phạt và tranh chấp pháp lý sau này.

Trong bối cảnh Việt Nam chuyển sang mô hình quản lý thuế theo rủi ro, minh bạch và số hóa, doanh nghiệp càng phải coi tuân thủ đa pháp luật là nền tảng để phát triển bền vững.

Khi hồ sơ thuế được chuẩn hóa, doanh nghiệp sẽ giảm đáng kể nguy cơ bị truy thu, xử phạt, đồng thời tiết kiệm chi phí và nguồn lực dành cho việc giải trình hay khắc phục sai sót. Sự minh bạch này giúp nâng cao uy tín tài chính, tạo lợi thế trong mắt nhà đầu tư, đối tác và các tổ chức tín dụng, qua đó mở ra cơ hội tiếp cận vốn dễ dàng hơn. Doanh nghiệp cũng thuận lợi hơn trong việc tham gia các gói thầu, liên doanh - liên kết, bởi tuân thủ thuế là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá năng lực và độ tin cậy.

Bên cạnh đó, việc chấp hành đúng pháp luật thuế giúp doanh nghiệp theo dõi dòng tiền chính xác, phục vụ tốt cho hoạch định chiến lược, kiểm soát chi phí và tối ưu hóa hoạt động. Đây cũng là nền tảng để doanh nghiệp đủ điều kiện thụ hưởng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ từ Nhà nước, đặc biệt trong chuyển đổi số và cải cách thủ tục hành chính.

Về nội bộ, tuân thủ thuế thúc đẩy doanh nghiệp xây dựng hệ thống quản trị tài chính minh bạch, giảm rủi ro gian lận, gia tăng trách nhiệm giải trình và nâng cao chất lượng quản lý. Quan trọng hơn, sự tuân thủ của từng doanh nghiệp góp phần tạo dựng môi trường kinh doanh công bằng, lành mạnh, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng cao của nền kinh tế số.

Lê Văn Hải / Phó Ban Pháp chế, Cục Thuế, Bộ Tài chính