Hiểu để phòng tránh hiểm họa thiên nhiên

Hình ảnh lốc xoáy được người dân ghi nhận tại Đồng bằng Bắc Bộ ngày 29/9. (Ảnh: BÁO TIỀN PHONG)

Hiểu rõ cơ chế hình thành lốc xoáy và chủ động các biện pháp phòng tránh là điều cần thiết để giảm đến mức thấp nhất những rủi ro và thiệt hại do thiên tai gây ra.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Thành, Bộ môn Thủy văn và biến đổi khí hậu, Trường đại học Thủy lợi, lốc xoáy (còn gọi là vòi rồng) là một cột khí xoáy cực mạnh thường được hình thành từ những ổ mây dông lớn. Khi dòng khí nóng ẩm từ mặt đất chuyển động lên gặp không khí lạnh từ trên cao giáng xuống, chúng va chạm và tạo ra những xoáy gió.

Nếu trong khu vực đó tồn tại dòng gió chệch hướng ở các tầng cao, thấp khác nhau (hiện tượng “cắt gió theo chiều đứng”), xoáy nhỏ ban đầu sẽ bị nghiêng, chuyển động mạnh hơn, tạo nên cột khí hình phễu nối từ mây xuống mặt đất. Một cơn bão lớn hoặc vùng rìa hoàn lưu bão là “môi trường lý tưởng” để hình thành lốc xoáy.

Những trận lốc xoáy xảy ra ở các tỉnh phía bắc trong bão Bualoi vừa qua là thí dụ: Hoàn lưu phía bắc tâm bão mạnh và rộng hơn so với hoàn lưu phía nam, phần rìa phía bắc nằm ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ chịu tác động của khối không khí lạnh hơn đã làm quá trình đối lưu trở nên dữ dội, hình thành các cơn giông mạnh kèm lốc xoáy.

Bên cạnh đó, không phải lúc nào lốc xoáy cũng cần đến bão để hình thành. Nó có thể xuất hiện độc lập trong những đám mây giông mạnh vào mùa hè, nhất là khi xảy ra giao tranh giữa các khối không khí nóng - lạnh lúc giao mùa.

Về mặt bản chất, hiện tượng lốc xoáy cũng là một cơn bão nhưng ở quy mô rất nhỏ, nhỏ hơn bão rất nhiều, cả về mặt kích thước, không gian (từ vài chục tới vài trăm mét), thời gian tồn tại (từ vài phút tới vài chục phút) cho nên radar và vệ tinh gần như không thể phát hiện được.

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia hiện nay chỉ thường cảnh báo trong các cơn giông có khả năng xảy ra lốc xoáy. Mặc dù phạm vi nhỏ hơn rất nhiều so với một cơn bão, cường độ gió trong một cơn lốc xoáy có thể đạt tới mức rất cao.

Trên thế giới, Cơ quan Thời tiết quốc gia Hoa Kỳ (NWS) bắt đầu sử dụng thang Fujita cải tiến (từ EF0 đến EF5) từ năm 2007 để đánh giá mức độ tàn phá của lốc xoáy. EF0 thường chỉ làm tốc mái, gãy cành cây, còn cấp cao nhất EF5 có tốc độ gió hơn 323 km/giờ, có thể phá hủy nhà cửa, cuốn bay ô-tô.

Kỷ lục về sức gió mạnh nhất từng được ghi nhận tại Mỹ hiện thuộc về cơn lốc xoáy Bridge Creek-Moore năm 1999 tại bang Oklahoma, với tốc độ lên tới 517 km/giờ. Ở Việt Nam, lốc xoáy được xếp thành hai loại cấp độ rủi ro thiên tai: Lốc trên phạm vi nhỏ (cấp một), lốc trên phạm vi rộng (cấp hai).

Lốc xoáy nguy hiểm không chỉ vì sức tàn phá mà còn bởi tính khó dự báo. Khoảng thời gian từ khi lốc xoáy hình thành đến khi đạt cực đại rất ngắn, khiến cho việc cảnh báo và tránh trú trở nên khó khăn.

Để phòng, tránh giông lốc, các chuyên gia khí tượng thủy văn khuyến cáo, người dân cần thường xuyên theo dõi thông tin dự báo thời tiết. Quan sát các biểu hiện xảy ra lốc xoáy, khi thấy dấu hiệu cơn dông như mây đen, không khí lạnh và gió mạnh thì tìm nơi trú ẩn hoặc ở trong nhà không nên ra ngoài trời.

Nếu đang ở ngoài trời bất ngờ gặp lốc xoáy, cần tìm ngay nơi tránh trú an toàn tại các công trình kiên cố, có kết cấu bê-tông, hoặc nơi đất trũng thấp, nằm sát xuống đường, trú vào cống hay nhảy xuống hố, tránh xa cây lớn, cột điện, vật dễ đổ.

Đội mũ cứng, mũ bảo hiểm để tránh bị va đập. Không trú ẩn trong xe ô-tô vì lốc mạnh có thể cuốn phăng cả xe nặng nhiều tấn hoặc làm vật bay va đập gây thương tích. Không trú ẩn ở những nhà mái vòm lớn, nhà để xe, lều tạm…

Khi phát hiện lốc xoáy, tuyệt đối không chạy cùng hướng đi của cơn giông lốc, vì tốc độ di chuyển của lốc nhanh hơn rất nhiều lần so với con người. Thay vào đó, cần chạy chếch sang hai bên, theo hướng vuông góc với đường đi của lốc, để nhanh chóng thoát khỏi khu vực nguy hiểm.

Trong trường hợp đang ở trong nhà, cần đóng chặt các cửa, tránh xa cửa sổ và cửa chính, tìm chỗ trú ẩn an toàn như dưới gầm bàn, gầm giường hoặc các vị trí chắc chắn. Nơi an toàn nhất là tầng hầm và tầng trệt của công trình kiến trúc bằng bê-tông.

QUANG HUY