Hiện tượng người ra tù chia sẻ quá khứ trở nên nổi tiếng gây tranh cãi ở Trung Quốc

Luo - từng ngồi tù vì lừa đảo và buôn ma túy - giờ đây nổi tiếng trên mạng với cuộc sống ở thôn quê sau khi ra tù. Ảnh cắt từ Douyin

Xiao - một cựu nhân viên ngân hàng 42 tuổi từng bị kết tội tham ô vào năm 2017 - ra tù vào tháng 8 sau gần một thập kỷ ngồi tù. Vào thời điểm đó, Xiao không có tiền, không việc làm và gần như không biết thế giới bên ngoài có thể đã thay đổi như thế nào.

Tuy nhiên, sau đó, anh ta đã sớm tìm cho mình con đường quay trở lại xã hội: Trở thành một nhà làm nội dung có sức ảnh hưởng (influencer) của Trung Quốc.

Tên đầy đủ của Xiao chưa bao giờ được tiết lộ nhưng anh là một phần của làn sóng những người từng phạm tội hoàn lương bằng cách đưa bản thân trở nên nổi tiếng trên mạng xã hội, biến những câu chuyện trong tù của họ thành nội dung lan truyền.

Hàng nghìn người dùng trên Douyin, phiên bản TikTok của Trung Quốc, đã tham gia các buổi livestream (phát trực tiếp) của Xiao. Tại những buổi phát sóng này, Xiao chia sẻ những trải nghiệm của mình khi còn ở trong tù.

Tài khoản của anh trên trang web tăng nhanh chóng và chỉ trong vài ngày, Xiao đã xây dựng được lượng người theo dõi hơn 37.000 trước khi tài khoản bị xóa.

"Khi tôi được thả, tôi chẳng có gì cả", Xiao nói trong một buổi phát trực tiếp vào ngày 26/8, sau 20 ngày hoàn thành án tù.

“Trong 8 năm, ngày nào tôi cũng ngồi trước máy khâu. Ngoài việc ăn uống và đi vệ sinh, tôi không rời khỏi nơi làm việc một lần nào”, Xiao kể về những công việc hàng ngày trong tù.

Chia sẻ quá khứ hay “tôn vinh” tội phạm?

Vì lừa khách hàng đầu tư vào các sản phẩm quản lý tài sản giả mạo trị giá hơn 2,7 tỷ nhân dân tệ (376 triệu USD) trong thời gian làm việc tại Ngân hàng China Minsheng, Xiao đã bị kết án tù 9 năm và phạt 90.000 nhân dân tệ.

Sau khi gây chú ý và bị Douyin kiểm tra, tài khoản của Xiao đã bị đóng, tất cả các bài đăng và video phát trực tiếp trước đây đều bị xóa. Ngày 26/8, nền tảng này cho biết tài khoản của Xiao đã được chính thức xem xét và bị phát hiện đã lợi dụng thời gian ngồi tù để gây sự chú ý, vi phạm các quy tắc của nền tảng. Sau đó, Xiao cũng bị cấm mở lại tài khoản trên nền tảng này.

Không có quy định rõ ràng nào cấm những người từng ngồi tù sử dụng mạng xã hội hoặc nền tảng thương mại điện tử, nhưng sự hiện diện ngày càng tăng của họ đã vấp phải sự phản đối kịch liệt, với việc các phương tiện truyền thông nhà nước chỉ trích một số người vì "tôn vinh" tội ác của họ để thu hút lượt truy cập và sự chú ý.

Trong một bài bình luận được đăng vào ngày 27/8, tờ Nhân dân Nhật báo cho biết một số cựu tù nhân đã lợi dụng quá khứ phạm tội của họ làm nội dung, thu hút sự chú ý, điều này tôn vinh hành vi bất hợp pháp và khai thác sự tò mò để có được lưu lượng truy cập Internet.

Bài báo cho biết thêm rằng những hành động như vậy cũng vượt qua ranh giới pháp lý và làm suy yếu trật tự công cộng.

"Điều này không chỉ có thể gây ra tác hại thứ cấp cho nạn nhân mà còn truyền tải thông điệp sai lầm rằng danh tiếng tiêu cực vẫn là danh tiếng cho xã hội”, bài báo nhấn mạnh.

Tuy nhiên, báo cáo thừa nhận rằng không phải tất cả những người có ảnh hưởng là người từng phạm tội đều hành động với ý định xấu.

Bài báo cho biết những người chia sẻ kỹ năng nghề nghiệp hoặc kinh nghiệm kinh doanh của họ đáng được khích lệ.

Tuy nhiên, những người biến tiền án tiền sự thành trò giải trí hoặc thương hiệu, có nguy cơ bị kiểm duyệt và trừng phạt.

Bài bình luận cho biết: "Sự tự lập thực sự và tái hòa nhập xã hội không đạt được bằng cách kiếm tiền từ lưu lượng truy cập từ tiếp thị hồ sơ tội phạm, mà thông qua lao động hợp pháp và trung thực".

Một trường hợp đáng chú ý khác là tên trộm xe đạp Zhou Liqi. Zhou trở nên nổi tiếng vào năm 2012 sau một cuộc phỏng vấn với cảnh sát, đưa ra lý do vì sao anh ta đi trộm cắp.

Khi được hỏi tại sao anh ta chọn không làm việc, Zhou trả lời: "Tôi không thể làm việc được... Tôi không biết cách điều hành một doanh nghiệp, vì vậy tôi chỉ có thể tự nuôi sống bản thân bằng con đường trộm cắp”.

Ra tù năm 2020, Zhou đã từ chối lời đề nghị từ các công ty quảng cáo trực tuyến muốn ký hợp đồng với anh với tư cách là người có sức ảnh hưởng.

Cùng năm đó, Hiệp hội Biểu diễn Nghệ thuật Trung Quốc, thuộc Bộ Văn hóa và Du lịch, tuyên bố rằng bất kỳ công ty nào hợp tác với Zhou sẽ bị đưa vào danh sách đen. "Các công ty phớt lờ chuẩn mực đạo đức của ngành và phá vỡ hệ sinh thái lành mạnh sẽ bị đưa vào danh sách đen", hiệp hội cho biết.

Hối lỗi hay lợi dụng?

Các chuyên gia chỉ ra rằng sự nổi tiếng ngày càng tăng của những người có sức ảnh hưởng từng là tù nhân rơi vào vùng xám về mặt pháp lý và đạo đức.

Mặc dù một số nội dung có thể được coi là nỗ lực tái hòa nhập, nhưng nó cũng làm dấy lên lo ngại về đạo đức.

Ví dụ, một người có tiền sử tội phạm bạo lực chuyển sang phát trực tiếp thời trang sẽ đặt ra những câu hỏi và lo ngại về tác động tiềm tàng đối với nạn nhân.

"Người xem có thể đặt câu hỏi tại sao những người từng phạm tội này lại có cuộc sống tốt hơn nạn nhân của họ và hậu quả mà điều này có thể gây ra cho họ. Những người sáng tạo nội dung này thực sự có thể đang gây ra tổn hại lại đến các nạn nhân", Cheng Mingming, giáo sư tại Đại học Curtin ở Perth, nhận định.

Hiện tượng những người có sức ảnh hưởng từng là người phạm tội không phải là mới ở Trung Quốc. Tuy nhiên, những câu chuyện trong tù vẫn có sức hấp dẫn và được khai thác để thỏa mãn trí tò mò của công chúng. Điều này càng làm tăng thêm sức hấp dẫn của những người có sức ảnh hưởng trực tuyến là cựu tù nhân, những người được cho là có thể “vén màn thế giới bí mật”.

“Do những khó khăn mà những người từng ngồi tù phải đối mặt trong việc tái hòa nhập xã hội và tìm kiếm việc làm, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người chuyển sang nghề này”, Xu Jian, phó giáo sư chuyên nghiên cứu văn hóa người nổi tiếng và người có sức ảnh hưởng tại Đại học Deakin ở Victoria, Australia, cho biết.

Trong khi đó, Giáo sư Cheng cho rằng khán giả thường bị thu hút bởi những “câu chuyện chuyển mình” cá nhân.

“Họ quan tâm đến việc những tù nhân này đã thay đổi như thế nào và họ sẽ thay đổi bản thân ra sao. Họ muốn xem những câu chuyện về những con người thật”, ông giải thích.

Luo, tên đầy đủ chưa bao giờ được tiết lộ, từng ngồi tù vì tội lừa đảo và buôn bán ma túy. Giờ đây, anh ta làm mới bản thân trên Douyin với những video về cuộc sống hậu nhà tù - chăn nuôi gia súc ở vùng nông thôn Tứ Xuyên.

Những video của anh, đặc biệt là những video có sự góp mặt của một con bê cái một tuổi mà anh đặt tên là Niuniu, tiếp tục thu hút hàng triệu lượt thích và bình luận ủng hộ từ cư dân mạng.

"Tôi sẽ không giết mổ, bán hay đánh đập Niuniu. Tôi sẽ ở bên nó suốt đời", Luo chia sẻ trong một bài đăng với tài khoản có hơn 240.000 người theo dõi trên Douyin.

Ah Wang, một tài khoản Douyin ở tỉnh Phúc Kiến, chia sẻ những trở ngại mà anh phải đối mặt, chẳng hạn như tìm việc làm sau khi ra tù. Anh không tiết lộ tội ác mình đã gây ra.

"Tái hòa nhập với xã hội rất khó khăn đối với chúng tôi, nhưng tôi sẽ không bỏ cuộc," anh nói trong một bài đăng, đồng thời lưu ý rằng anh đã không còn nhớ nổi mình đã bị từ chối vô số công việc.

Bảo Hà/Báo Tin tức và Dân tộc