Hiện là thời điểm rất phù hợp để áp thuế với đồ uống có đường

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam.

Thưa bà, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng bệnh không lây nhiễm nặng nề, trong đó, đồ uống có đường được xác định là nguyên nhân của hàng loạt bệnh tật. Vậy theo bà, Việt Nam cần phải triển khai những biện pháp nào đủ mạnh để góp phần giảm thiểu gánh nặng trên?

Tỷ lệ người mắc bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam đang ngày càng gia tăng và tình trạng thừa cân, béo phì cũng gia tăng đáng báo động với con số 15,6% (năm 2015) đã tăng lên 19,6% (năm 2021). Đáng lo ngại, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em và thanh thiếu niên (từ 5–19 tuổi) đã tăng gấp hơn 2 lần, từ 8,5% (năm 2010) lên 19% (năm 2020).

Có nhiều bằng chứng cho thấy những người thường xuyên dùng đồ uống có đường phải đối mặt với mức tăng cao nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, bệnh tim, đột quỵ và ung thư. Thói quen này có liên quan đến tình trạng tăng cân và béo phì ở trẻ em và người lớn, là những yếu tố nguy cơ chính gây ra nhiều bệnh; đặc biệt không tốt cho sức khỏe cho trẻ em.

Mức tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã tăng nhanh trong 15 năm qua. Năm 2023, người dân Việt Nam sử dụng đồ uống có đường tăng gấp 4 lần so với năm 2009. Trung bình, mỗi người ở Việt Nam uống gần 70 lít đồ uống có đường/năm, tương đương 1,3 lít/tuần.

Vì vậy, WHO khuyến nghị việc áp thuế đối với đồ uống có đường nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Biện pháp này phát huy hiệu quả đặc biệt trong việc giúp thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi giá cả.

Trên thế giới, đã có khoảng 110 quốc gia đánh thuế với đồ uống có đường. Kinh nghiệm cho thấy đây là “giải pháp cùng thắng”, vừa giúp cải thiện sức khỏe và giảm chi phí y tế, vừa tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.

WHO cũng khuyến nghị, cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về sử dụng đồ uống có đường. Đơn cử, hiện nay, ít người biết được rằng, một lon 330 ml nước ngọt có ga có thể chứa tới 10 thìa cà phê hoặc 40 g đường.

Việc đánh thuế đối với đồ uống có đường và nâng cao nhận thức của cộng đồng về chế độ ăn uống lành mạnh, cùng với các biện pháp khác để giảm các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, uống rượu, rất phù hợp với mục tiêu giảm gánh nặng của các bệnh không lây nhiễm của Việt Nam.

WHO cũng hoan nghênh Kết luận 176-TB/VPTW ra đời kịp thời, tâm huyết; đặc biệt là phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm về nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phòng chống dịch bệnh và một cuộc sống lành mạnh, bao gồm ăn uống lành mạnh và nói không với rượu bia, thuốc lá.

Theo bà, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường ở Việt Nam nên thực hiện vào thời điểm nào là phù hợp?

Hiện nay là thời điểm phù hợp để đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường. Bởi, so với các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam đang bị chậm hơn. Quốc hội cũng đang xem xét sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, đây là cơ hội tuyệt vời để áp thuế với đồ uống có đường.

Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực đối với trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành, và toàn xã hội.

Ở một số quốc gia, ngành công nghiệp đồ uống vẫn muốn ngăn chặn hoặc trì hoãn việc áp thuế với đồ uống có đường với các lập luận rằng điều này sẽ gây ra tổn thất kinh tế.

Tuy nhiên, bằng chứng trên toàn cầu cho thấy, điều này không đúng. Trên thực tế, khi áp thuế với đồ uống có đường; người tiêu dùng sẽ chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe hơn. Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới.

Vì vậy, WHO kêu gọi các Đại biểu Quốc hội và những nhà hoạch định chính sách ở Việt Nam cần ra quyết định hành động ngay bây giờ.

Theo bà, Việt Nam có nên trích riêng một phần thuế đối với rượu, thuốc lá và đồ uống có đường, để tạo nguồn thu mới sử dụng miễn phí cho việc khám sức khỏe định kỳ hàng năm không, thưa bà?

Chúng tôi nhiệt liệt hoan nghênh về việc Việt Nam sẽ từng bước tiến tới khám sức khỏe miễn phí hàng năm cho người dân từ năm 2030, để phát hiện sớm bệnh, giảm chi phí điều trị và nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Việt Nam có nhiều lựa chọn khác nhau để tài trợ cho việc này, bao gồm cả việc dành riêng doanh thu từ thuế thuốc lá, rượu bia, hoặc thuế với đồ uống có đường, nếu các hình thức này sớm được áp dụng.

Kinh nghiệm trên thế giới cho thấy, việc dành riêng một phần thuế có thể giúp thúc đẩy và duy trì các ưu tiên y tế quốc gia; tuy nhiên có thể thiếu tính linh hoạt. Vì vậy, các quốc gia cần phải cân nhắc những ưu và nhược điểm của việc trích riêng doanh thu để tài trợ cho các sáng kiến y tế cụ thể.

Tạ Nguyên/Báo Tin tức và Dân tộc