Hệ thống thuế đơn giản, hộ kinh doanh sẽ tự lên doanh nghiệp

Cần cải cách mạnh mẽ các quy định về thuế thật đơn giản để hộ kinh doanh yên tâm chuyển lên DN.

PHÓNG VIÊN: - Theo ông đâu là lý do nhiều hộ kinh doanh chưa muốn chuyển lên thành DN?

PGS.TS NGUYỄN HỮU HUÂN: - Không ít hộ kinh doanh hiện nay chưa muốn chuyển lên thành DN vì nhiều lý do. Trước hết, khi còn là hộ kinh doanh họ đóng thuế khoán thấp và đơn giản hơn, thậm chí nhiều hộ kinh doanh không tính đủ doanh thu nên tiết kiệm được nhiều chi phí.

Còn khi chuyển thành DN, họ sẽ phải kê khai theo doanh thu thực, chịu thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập DN, đồng thời phát sinh nhiều chi phí khác như thuê kế toán, lập báo cáo tài chính, báo cáo thuế hàng quý, hàng năm… khiến tổng chi phí vận hành tăng mạnh.

Bên cạnh đó, những rủi ro pháp lý liên quan đến thuế cũng khiến không ít hộ kinh doanh e ngại. Bởi khi vận hành theo mô hình DN, nhiều quy định thuế rất phức tạp.

Ngay cả người nghiên cứu về thuế, tài chính cũng có thể sai sót, thì hộ kinh doanh phần nhiều trình độ học vấn không cao càng dễ gặp rủi ro. Đôi khi một sai sót nhỏ cũng có thể dẫn đến phạt hành chính hàng trăm triệu đồng, khiến họ sợ hãi và nản lòng.

Ngoài ra, quản trị DN vốn không đơn giản, và không phải chủ hộ kinh doanh nào cũng có khát vọng chuyển mình thành DN. Chưa hết, thành lập DN rồi, giả như làm ăn không được muốn đóng cửa cũng rất gian nan.

Vì thủ tục phá sản, đóng cửa DN hiện nay cũng rất rắc rối. DN lỗ cũng phải quyết toán thuế mới được đóng, mà không có hồ sơ hợp lệ không thể chấm dứt hoạt động, bị treo mã số thuế, ảnh hưởng lớn đến người làm ăn.

- Nhưng thưa ông, Nghị quyết 198 của Quốc hội có nói về hỗ trợ cho DN nhỏ và vừa rất lớn?

- Đúng là điểm đáng chú ý theo Nghị quyết 198 của Quốc hội, DN nhỏ và vừa sẽ được miễn thuế thu nhập DN trong 3 năm, kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký DN lần đầu. Quy định này nhằm thể chế hóa chủ trương tại Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Theo tôi đây là một chính sách tích cực, nhưng chưa thực sự tạo động lực mạnh mẽ.

- Vậy ngoài cải cách thể chế, trong đó quan trọng nhất là thuế như ông nói thì cần những chính sách như thế nào để thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển lên DN, góp phần hoàn thành mục tiêu 2 triệu DN vào năm 2030?

- Để khuyến khích, thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển mình thành DN, theo tôi ngoài chính sách miễn thuế thu nhập DN trong 3 năm đầu thành lập, cần có hệ sinh thái hỗ trợ DN vừa và nhỏ.

Ngoài các vấn đề về vốn, công nghệ, cần các chương trình đào tạo cho DN về kỹ năng quản trị, hội nhập, đào tạo tư duy chiến lược, kỹ năng của nhà lãnh đạo. Chúng ta muốn có một nền kinh tế hùng mạnh cần có những “chiến binh” tinh nhuệ.

Song như tôi đã chia sẻ, không phải hộ kinh doanh nào cũng mong muốn trở thành DN, có khát vọng làm ăn lớn. Chính vì thế trước khi bàn về số lượng thì hãy quan tâm đến chất lượng nhiều hơn.

Bởi chỉ khi chúng ta có những DN làm ăn hiệu quả, có lợi nhuận cao, chúng ta sẽ có lợi thế kinh tế về quy mô. Đừng khuyến khích chuyển đổi quá nhiều, quá nhanh nếu chưa có sự chuẩn bị và bản thân hộ kinh doanh chưa sẵn sàng.

Nếu chúng ta có nhiều DN nhưng họ chưa có chuẩn bị kỹ, dễ dẫn đến những sự cạnh tranh không lành mạnh, DN yếu kém bị đào thải, gây lãng phí nguồn lực. Theo tôi cần nuôi dưỡng tinh thần yêu nước, phát triển DN vì lợi ích lâu dài chứ không chỉ vì lợi nhuận ngắn hạn.

Cần tạo niềm tin cho hộ kinh doanh, DN khi tiếp cận các chương trình hỗ trợ, đặc biệt về vốn. Bởi trong thực tế thời gian qua không ít những trường hợp DN phải chật vật hoàn thiện hồ sơ để tiếp cận các khoản vay theo các chương trình hỗ trợ của Nhà nước. Điều này khiến không ít DN nản lòng.

- Ông có nhắc đến những phức tạp và rủi ro pháp lý liên quan đến vấn đề thuế, vậy theo ông nên có những cải cách như thế nào để giải quyết vấn đề này?

- Điều cần thiết là cải cách hệ thống thuế, đơn giản hóa các thủ tục và xây dựng nền tảng công nghệ (platform), để hộ kinh doanh có thể tự thao tác đơn giản, hạn chế sai sót, thí dụ như app khai thuế tự động cho hộ kinh doanh nhỏ.

Thực ra hộ kinh doanh không ngại đóng thuế nhiều hơn, nhưng cái họ ngại là sự phức tạp và những sai sót do thiếu hiểu biết. Vì thế hệ thống phải đơn giản, minh bạch, có công nghệ hỗ trợ, tránh sai sót và rủi ro pháp lý không đáng có. Khi họ an tâm vận hành, không sợ sai, không sợ phạt, họ mới chủ động chuyển đổi. Điều này ngành thuế hoàn toàn có thể làm được.

Cũng phải nói thêm, theo lộ trình của Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân từ năm 2026, hộ kinh doanh sẽ chấm dứt cơ chế thuế khoán, thay bằng tự kê khai, nộp thuế theo doanh thu thực tế, điều này sẽ góp phần làm giảm thất thu thuế, nâng cao tính minh bạch và công bằng trong thu thuế.

Song nếu không có những cải cách mạnh mẽ trong ngành thuế, cũng như những cải cách mạnh mẽ về thể chế, thì khó để thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển mình lên DN.

- Xin cảm ơn ông.

THANH DUNG (thực hiện)