Hệ thống công viên trữ nước cho TP HCM

Những năm gần đây, sự kết hợp giữa triều cường và các trận mưa cực đoan đã khiến nhiều tuyến đường trung tâm, khu dân cư và khu công nghiệp ở TP HCM bị ngập kéo dài. Sau khi hợp nhất cùng Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, bài toán ngập càng trở nên phức tạp hơn. Trong bối cảnh đó, thành phố cần chuyển từ tư duy "chống" sang "sống cùng".

Nhìn ra thế giới

Ý tưởng "sống cùng với nước" đã được nhiều thành phố tiên phong trên thế giới áp dụng thông qua mô hình công viên - quảng trường trữ nước (sponge parks/water plazas) với 2 chế độ hoạt động: bình thường là nơi vui chơi, thể thao và sinh hoạt cộng đồng; khi mưa lớn hoặc triều cường, chúng trở thành bể chứa nước tạm thời, tuân thủ nguyên tắc "chậm - giữ - thấm - xả".

Một ví dụ tiêu biểu là quảng trường Benthemplein ở Rotterdam (Hà Lan) với 3 hồ chứa có độ sâu khác nhau, giữ nước mưa từ cả khu vực lân cận. Khi khô ráo, đây là sân thể thao và nơi sinh hoạt cho thanh thiếu niên; khi mưa, nước được dẫn qua rãnh thép xuống hồ chứa, vừa giảm ngập vừa tạo trải nghiệm thị giác độc đáo.

Ở Singapore, chương trình "Nước chủ động - đẹp - sạch" (Active, Beautiful, Clean Waters - ABC Waters Programme) đã biến kênh bê-tông Bishan - Ang Mo Kio thành công viên sinh thái với sông uốn lượn và bãi ngập, kết hợp chức năng chống ngập và không gian cộng đồng.

Thủ đô Copenhagen (Đan Mạch) triển khai kế hoạch quản lý mưa cực đoan (Cloudburst Management Plan), biến đường phố và công viên thành hệ thống thoát nước mặt có kiểm soát, kết hợp bể ngầm ở những vị trí cần thiết, giúp thành phố ứng phó hiệu quả với mưa lớn.

Thành phố Seoul (Hàn Quốc) đã khôi phục dòng suối Cheonggyecheon dài 5,8 km, thay thế đường cao tốc bằng công viên ven sông, vừa giảm ngập, vừa cải thiện chất lượng không khí và vi khí hậu.

Ngay cả các siêu đô thị cũng kết hợp giải pháp công trình ngầm quy mô lớn, như Tokyo (Nhật Bản) với hệ thống kênh xả lũ ngầm dài 6,3 km và bể điều tiết khổng lồ dưới lòng đất có khả năng xả 200 m³/s, bảo vệ hàng triệu dân khỏi lũ lụt.

Tại Trung Quốc, mô hình "Thành phố bọt biển" được triển khai từ năm 2014, kết hợp hạ tầng xanh và xám để hấp thụ và tái sử dụng tới 70%-80% lượng nước mưa đô thị.

Sự kết hợp giữa triều cường và các trận mưa cực đoan khiến nhiều tuyến đường ở TP HCM bị ngập kéo dài.Ảnh: ÁI MY

Tạo dựng bản sắc đô thị mới

Những kinh nghiệm quốc tế nêu trên cho thấy giải pháp "sống cùng với nước" không chỉ giúp giảm ngập mà còn nâng cao chất lượng sống, gia tăng giá trị bất động sản, cải thiện vi khí hậu và tạo dựng bản sắc đô thị mới. Với TP HCM, việc triển khai các dự án thí điểm quy mô vừa và nhỏ, chi phí hợp lý, tác động nhanh và dễ đo lường sẽ là bước đi phù hợp.

Tại phường An Khánh, thành phố có thể xây dựng một quảng trường ven sông cải tạo theo mô hình Benthemplein, gồm 3 bậc trũng có tổng sức chứa từ 5.000 đến 10.000 m³ nước. Khi khô, đây là sân thể thao và không gian tổ chức sự kiện; khi mưa lớn, toàn bộ khu vực trở thành hồ chứa tạm thời, giúp giảm ngập cho các tuyến ven sông Sài Gòn.

Ở phường Thủ Đức, có thể cải tạo sân thể thao trong trường học hoặc công viên bằng cách hạ thấp nền khoảng 0,5 m để tạo hồ trữ mưa mô-đun, lấy cảm hứng từ kế hoạch Cloudburst của Copenhagen. Hệ thống van một chiều sẽ ngăn triều cường, bảo đảm an toàn cho khu vực xung quanh.

Tại phường Bình Dương, nơi tập trung nhiều khu công nghiệp, có thể thí điểm các "vườn mưa" dọc trục thoát nước chính, gồm rãnh sinh học, hồ lắng và cây chịu úng. Đây chính là tinh thần của mô hình "Thành phố bọt biển" khi kết hợp hạ tầng xanh và xám để giữ nước tại chỗ, lọc nước trước khi chảy xuống hạ lưu, giảm áp lực ngập cho TP HCM.

Ở phường Vũng Tàu và phường Phước Thắng, giải pháp khả thi là phát triển công viên ven biển ngập định kỳ, kết hợp rừng ngập mặn và đê mềm sinh thái. Bài học từ Cheonggyecheon cho thấy phục hồi sông ngòi và tích hợp cảnh quan không chỉ chống ngập mà còn nâng cao giá trị môi trường và du lịch. Với Vũng Tàu, điều này vừa bảo vệ bờ biển trước triều cường, vừa tạo ra các tuyến công viên xanh ven biển hấp dẫn khách du lịch.

Ngoài ra, các bãi đỗ xe đô thị cũng có thể thiết kế linh hoạt theo cơ chế "hai chế độ". Khu vực trung tâm bãi được làm trũng hơn, dành cho xe đỗ ngắn hạn; khi mưa lớn, nơi này biến thành hồ chứa nước tạm thời, thoát hết trong vòng 30-90 phút nhờ lớp vật liệu thấm và hệ thống bơm kết nối. Giải pháp này từng được thử nghiệm tại một số khu đô thị ở Rotterdam và chứng minh tính khả thi, miễn là đi kèm cảm biến mực nước và biển báo điện tử cảnh báo chủ xe kịp thời.

Tóm lại, cách tiếp cận này không chỉ giúp chống ngập hiệu quả mà còn mang lại nhiều lợi ích khác như cải thiện vi khí hậu, gia tăng mảng xanh, nâng cao giá trị bất động sản và tạo ra những không gian cộng đồng đáng sống.

TS VŨ THỊ HỒNG NHUNG - TS PHAN THANH CHUNG (Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam)