Hệ quả việc tắc nghẽn viện trợ tại Gaza

Sự chênh lệch nghiêm trọng ấy đã biến câu chuyện viện trợ thành tâm điểm tranh luận quốc tế, phơi bày những rào cản an ninh, thủ tục kiểm soát và căng thẳng chính trị đang siết chặt con đường cứu sinh vào Gaza.

Trẻ em Palestine xếp hàng dài chờ nhận thức ăn tại trại tị nạn Jabalia ở dải Gaza. Ảnh: Mahmoud Issa/Anadolu

Tình trạng tắc nghẽn viện trợ tại Gaza đang trở thành một trong những vấn đề nhân đạo nghiêm trọng nhất của năm 2025. Dù nhiều vòng đàm phán đã đạt được thỏa thuận ngừng bắn tạm thời, thực tế trên mặt đất cho thấy dòng viện trợ vẫn không thể tiếp cận Gaza với tốc độ và quy mô mà LHQ coi là tối thiểu để duy trì sự sống cho hàng triệu người.

Khi lương thực khan hiếm, nước sạch cạn kiệt và các bệnh viện bị quá tải, mỗi chiếc xe viện trợ đi vào Gaza mang ý nghĩa vượt xa khối lượng hàng hóa mà nó chuyên chở; nó đại diện cho cơ hội duy nhất giúp dân thường cầm cự qua từng ngày.

Theo Văn phòng Điều phối nhân đạo LHQ (OCHA), Gaza cần trung bình 500 xe viện trợ mỗi ngày để đáp ứng nhu cầu tối thiểu về thực phẩm, thuốc men, nước sạch và nhiên liệu. Con số này được tính toán dựa trên mức độ phá hủy của cơ sở hạ tầng, số lượng người phải sơ tán và tình trạng thiếu hụt kéo dài trong nhiều tháng. Tuy nhiên, lượng xe thực tế được phép đi vào Gaza kể từ cuối tháng 10 đến hết tháng 11/2025 chỉ dao động từ 60-120 chiếc/ngày, tùy từng thời điểm và nhiều ngày thậm chí thấp hơn.

Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng tắc nghẽn là quy trình kiểm tra an ninh nghiêm ngặt tại các cửa khẩu Rafah và Kerem Shalom. Israel yêu cầu toàn bộ xe viện trợ phải trải qua kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo không có vật liệu có thể bị sử dụng cho mục đích quân sự. Điều này khiến thời gian kiểm tra kéo dài từ vài tiếng đến vài ngày cho một xe hàng.

Tại khu vực Rafah, các đoàn xe thường xuyên phải xếp hàng dài nhiều cây số, tài xế ngủ ngay trên cabin trong lúc chờ được phép thông quan. Không ít chuyến hàng chứa thuốc đặc trị và thiết bị y tế nhạy cảm đã bị hư hại do thời gian chờ đợi kéo dài, làm giảm hiệu quả của hoạt động cứu trợ.

Ở phía Gaza, hạ tầng tiếp nhận viện trợ bị tàn phá nặng nề sau nhiều tháng giao tranh. Nhiều tuyến đường bị hư hại hoặc bị chặn bởi đống đổ nát. Các kho lưu trữ bị phá hủy khiến việc bảo quản hàng hóa trở nên khó khăn, đặc biệt với thực phẩm tươi và thuốc men cần điều kiện nhiệt độ ổn định.

Việc thiếu nhiên liệu càng làm trầm trọng thêm tình hình, bởi không có đủ xăng dầu để vận hành xe tải, máy phát điện hay hệ thống lọc nước. Nhiều bệnh viện lớn tại Gaza dẫn thông báo họ không còn đủ nhiên liệu để duy trì các khu điều trị tích cực, buộc phải lựa chọn ưu tiên bệnh nhân cấp cứu, trong khi các trường hợp nặng khác không thể chăm sóc đầy đủ.

LHQ và các tổ chức nhân đạo quốc tế đã nhiều lần cảnh báo rằng nếu dòng viện trợ tiếp tục bị tắc nghẽn, Gaza sẽ đối mặt với nguy cơ thảm họa nhân đạo trên diện rộng. Tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em đang tăng nhanh, đặc biệt tại các khu vực phía Bắc nơi xung đột từng diễn ra dữ dội nhất.

Các báo cáo hiện trường cho biết, nhiều gia đình chỉ ăn một bữa mỗi ngày và một số khu tạm trú phải chia khẩu phần bánh mì hoặc nước uống để cầm cự. Khủng hoảng nước sạch là đe dọa lớn nhất: khi hệ thống khử mặn, bơm nước và xử lý nước thải không thể hoạt động vì thiếu điện, người dân phải dựa vào các nguồn nước không đảm bảo vệ sinh, dẫn đến nguy cơ bùng phát dịch bệnh đường tiêu hóa.

Vấn đề viện trợ cũng phản ánh một thực tế phức tạp của chiến tranh hiện đại: viện trợ nhân đạo có nguy cơ bị “vũ khí hóa”, trở thành một phần của bàn cờ chiến lược. Các bên tham chiến lo ngại rằng, việc nới lỏng kiểm soát có thể khiến vật tư dân sự bị chuyển hướng sang phục vụ mục đích quân sự. Trong khi đó, các tổ chức cứu trợ nhấn mạnh rằng kiểm soát an ninh quá chặt chẽ khiến mục tiêu nhân đạo bị suy yếu và hệ quả trực tiếp là dân thường phải trả giá.

Sự đối lập giữa hai quan điểm này kéo dài qua nhiều hội nghị quốc tế, nhưng chưa có một cơ chế thống nhất để dung hòa. UNRWA, cơ quan chịu trách nhiệm chính về phân phối viện trợ trong Gaza, đang phải gánh vác áp lực đặc biệt lớn.

Tính đến thời điểm hiện tại, hơn 190 nhân viên của cơ quan này đã thiệt mạng trong xung đột, con số thương vong nhân đạo cao nhất trong lịch sử hoạt động của Liên hợp quốc. Sự mất mát này không chỉ gây ảnh hưởng tinh thần đến đội ngũ cứu trợ, mà còn làm giảm năng lực phân phối trên thực địa. Khi cơ cấu quản lý địa phương bị tê liệt, UNRWA và các tổ chức nhân đạo khác phải hoạt động trong môi trường rủi ro, với nhân sự mỏng, kho bãi hạn chế và sự thiếu hụt thiết bị an toàn.

Trong bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế đã đưa ra nhiều lời kêu gọi mạnh mẽ hơn về việc mở rộng hành lang nhân đạo. Các quốc gia châu Âu và Trung Đông đề xuất thiết lập các điểm trung chuyển quy mô lớn tại Biển Đỏ hoặc Jordan, sau đó vận chuyển hàng hóa bằng đường bộ vào Gaza theo lộ trình ít rủi ro hơn.

Một số chuyên gia cho rằng cần triển khai cơ chế giám sát quốc tế độc lập tại cửa khẩu để đảm bảo quy trình kiểm tra an ninh minh bạch và nhất quán. Tuy nhiên, các giải pháp này đòi hỏi sự đồng thuận của các bên liên quan, điều không dễ đạt được trong bối cảnh xung đột kéo dài với nhiều toan tính chính trị.

Từ góc nhìn pháp lý, vấn đề tiếp cận nhân đạo tại Gaza đặt ra câu hỏi về tính hiệu lực của luật nhân đạo quốc tế. Các Công ước Geneva quy định rõ rằng, dân thường phải được bảo vệ và viện trợ nhân đạo không được cản trở một cách tùy tiện. Nhưng việc thực thi các nguyên tắc này phụ thuộc vào sự hợp tác của các bên tham chiến.

Khi chiến sự vẫn diễn biến phức tạp, mỗi bên lại có cách hiểu và áp dụng khác nhau đối với các nghĩa vụ pháp lý, khiến cơ chế bảo vệ dân thường khó đảm bảo tính thống nhất. Đây chính là lý do khiến nhiều nhà phân tích nhận định, Gaza đang là phép thử quan trọng đối với hệ thống bảo vệ nhân đạo toàn cầu.

Dù vậy, trong hàng loạt thách thức, vẫn có những nỗ lực của các tổ chức nhân đạo nhằm duy trì dòng viện trợ. Nhiều đoàn xe đã được phép vào Gaza theo từng đợt, giúp phần nào giảm áp lực thiếu lương thực. Một số bệnh viện dã chiến được dựng lên ở khu vực phía Nam, tiếp nhận bệnh nhân từ các vùng giao tranh. Các tổ chức quốc tế cũng tăng cường kêu gọi tài trợ để duy trì kho dự trữ và hỗ trợ nhân viên cứu trợ trên thực địa. Tuy nhiên, các biện pháp này chỉ mang tính cầm chừng nếu không có bước đột phá trong vấn đề thông quan viện trợ.

Tình trạng tắc nghẽn viện trợ vào Gaza không chỉ là câu chuyện của một khu vực xung đột, mà còn là bài kiểm tra đối với trách nhiệm quốc tế trong bảo vệ dân thường. Nếu hành lang viện trợ không được khai thông một cách thực chất, mọi nỗ lực ngoại giao nhằm duy trì ngừng bắn hay thúc đẩy hòa đàm sẽ khó có ý nghĩa bền vững.

Viện trợ nhân đạo, vốn được coi là phi chính trị, đang bị đặt vào trung tâm của những tranh luận chiến lược, cho thấy xung đột hiện đại không chỉ diễn ra trên mặt trận quân sự mà còn trên mặt trận tiếp cận nguồn sống. Nhìn từ khía cạnh nhân đạo thuần túy, con đường cứu sinh cho Gaza đang bị siết lại vào thời điểm mà người dân nơi đây cần sự hỗ trợ hơn bao giờ hết.

Đặng Hà