Hễ mưa là phố tê liệt: Lời cảnh báo về sự phát triển thiếu kiểm soát

Dấu hiệu của sự phát triển thiếu cân bằng

Tại Tọa đàm “Ngập úng đô thị: Hiện trạng, nguyên nhân và giải pháp” ngày 29.10, ông Trần Quốc Khánh, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương cho rằng ngập úng đô thị không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là chỉ dấu của sự phát triển thiếu cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.

Theo ông Khánh, biến đổi khí hậu, mưa cực đoan và tốc độ đô thị hóa nhanh đã khiến ngập úng trở thành "vấn đề chưa bao giờ nguội". Nếu như trước đây, lượng mưa 200mm/ngày được xem là rất lớn thì nay nhiều nơi đã vượt xa mức đó.

"Ngay cả khu ngoại giao đoàn, vùng cao nhất Hà Nội cũng đã xuất hiện tình trạng ngập sâu, không thể di chuyển. Chỉ cần 50mm mưa, nhiều tuyến phố đã tê liệt, nước ngập rút rất chậm, trước đây 2-3 tiếng rút nhưng hiện tại ngồi nhà tới 2 ngày. Ngập úng trở lại là một biểu hiện bất cập của tiến trình đô thị hiện đại," ông Khánh nhấn mạnh.

Ông Trần Quốc Khánh, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương

Ông Khánh cho rằng, ngập úng là lời cảnh báo về sự phát triển thiếu kiểm soát, khi hạ tầng kỹ thuật không theo kịp tốc độ mở rộng đô thị. “Nếu không sớm điều chỉnh, chúng ta đang tự tạo lực cản cho tăng trưởng tương lai, ảnh hưởng đến chất lượng sống và tâm lý người dân đô thị”.

Theo ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng), các nguyên nhân dẫn tới tình trạng ngập úng xuất phát từ cả yếu tố khách quan lẫn chủ quan.

Về khách quan, tác động của biến đổi khí hậu khiến thời tiết trở nên cực đoan, mưa lớn cường độ cao tập trung trong thời gian ngắn, nhiều trận mưa vượt xa tiêu chuẩn thiết kế của hệ thống thoát nước đô thị. Các đợt bão, áp thấp nhiệt đới dồn dập, kết hợp triều cường và nước sông dâng cao gây quá tải cho hạ tầng tiêu thoát.

Về chủ quan, tốc độ đô thị hóa nhanh trong khi hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là hệ thống thoát nước, chưa theo kịp.

Tính đến tháng 6.2025, cả nước có 83 nhà máy xử lý nước thải đô thị đang vận hành tại hơn 50 đô thị, với tổng công suất thiết kế 2,064 triệu m³/ngày đêm, song công suất vận hành thực tế chỉ đạt khoảng 1,1 triệu m³/ngày đêm, và tỷ lệ hộ đấu nối vào hệ thống thoát nước tập trung còn thấp.

Bên cạnh đó, công tác quy hoạch và đầu tư theo quy hoạch được duyệt còn hạn chế; hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu về thoát nước chưa đầy đủ; giá dịch vụ thoát nước chưa thống nhất; nhu cầu đầu tư phát triển hệ thống thu gom, xử lý nước thải ngày càng lớn, trong khi nguồn lực còn hạn chế.

Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng)

Ông Vinh cũng thừa nhận, hệ thống thoát nước của các đô thị của Việt Nam còn chắp vá, thiếu đồng bộ. Đặc biệt, hệ thống thoát nước của các đô thị hiện nay chủ yếu là thoát nước chung (thoát nước mưa nước thải cùng chung hệ thống) nên khả năng tiêu thoát nước mưa tràn mặt bị hạn chế hơn là hệ thống thoát nước riêng. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng úng ngập đô thị khi có mưa lớn.

Nhu cầu đầu tư đến năm 2030 khoảng 250.000-300.000 tỉ đồng

Theo ông Lê Văn Du, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng cấp thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội), quy hoạch thoát nước Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050 (theo Quyết định 725/QĐ-TTg) chia Hà Nội thành 3 vùng tiêu chính: Tả Đáy, Hữu Đáy và Bắc Hà Nội, với tổng diện tích 125.400 ha. Các nguồn tiêu chính gồm sông Hồng, sông Đáy, sông Tích, sông Bùi, sông Nhuệ, sông Đuống, sông Cà Lồ…

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hạ tầng thoát nước không theo kịp tốc độ đô thị hóa. Hiện chỉ có lưu vực sông Tô Lịch được đầu tư đồng bộ với trạm bơm Yên Sở và hệ thống hồ điều hòa; các khu vực còn lại mới đạt 27% khối lượng đầu tư, công suất công trình đầu mối chỉ đạt khoảng 20% thiết kế, hồ điều hòa mới đạt 18,7% so với quy hoạch.

Ông Du cho biết Hà Nội đang rà soát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước và san nền, bổ sung hồ điều hòa, bể ngầm chứa nước mưa, tập trung nguồn lực cho các trạm bơm Yên Sở, Yên Nghĩa, Liên Mạc".

Ngoài ra, Bộ Xây dựng cần sớm ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn mới và quy định trách nhiệm chủ đầu tư trong việc kết nối, khớp nối hệ thống thoát nước với hạ tầng chung.

Các chuyên gia thảo luận tại tọa đàm

Ông Nguyễn Việt Anh, Phó chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam đưa ra công thức "10T" gồm: tách (chia tách lưu vực để giảm tải cho hạ lưu và phân đợt xây dựng theo khả năng tài chính); thấm (tăng cường các bề mặt thấm nước); trữ (hồ điều hòa, bể nước mưa,…); thoát (cống đủ lớn, đúng cao độ); thông (kết nối tốt giữa các hạng mục, đồng bộ); trung chuyển (bơm cưỡng bức nếu không thể tự chảy); thông minh (dự báo, cảnh báo sớm rủi ro, tối ưu hóa vận hành); thích ứng (người dân có ý thức tự cứu mình); tiền (nhiều nguồn); trách nhiệm (ưu tiên cho thoát nước, chính sách phù hợp để huy động nguồn lực).

Ông Tạ Quang Vinh cho hay Bộ Xây dựng sẽ chỉnh lý, hoàn thiện Dự án Luật Cấp, thoát nước trình Chính phủ năm 2026 và trình Quốc hội ban hành năm 2027; tập trung rà soát sửa đổi, bổ sung Nghị định số 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải trình Chính phủ tháng 6.2026.

"Nguồn vốn đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước theo quy hoạch của các địa phương không đáp ứng được như cầu đầu tư của các địa phương, trong khi đó nhu cầu đầu tư đến năm 2030 khoảng 250.000-300.000 tỉ đồng. Điều này đặt ra Nhà nước cần có nguồn vốn đầu tư từ ngân sách hoặc kêu gọi nguồn vốn khác nhằm đáp ứng cầu của các địa phương," ông Vinh cho hay.

Tại tọa đàm, các chuyên gia cũng cho rằng cần thiết nghiên cứu phát triển mô hình “thành phố bọt biển” (sponge city), ứng dụng vật liệu thấm nước, hồ ngầm và bãi trữ nước tạm thời để giảm tải áp lực cho hệ thống cống ngầm; tăng cường đầu tư và hoàn thiện đồng bộ hệ thống thoát nước.

Ngoài ra, cần chú trọng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và hệ thống thông minh trong quản lý hạ tầng, coi đây là bước đi quan trọng để chuyển từ phản ứng bị động sang chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại khi xảy ra mưa lớn.

Lam Thanh