Hé lộ đề xuất của Mỹ về Nga-Ukraine có thể làm thay đổi bản đồ kinh tế châu Âu

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump thời gian gần đây đã chuyển tới các đối tác châu Âu một loạt tài liệu, mỗi tài liệu chỉ dài một trang, phác thảo tầm nhìn của Washington về quá trình tái thiết Ukraine và tái hòa nhập kinh tế Nga vào hệ thống toàn cầu. Các đề xuất này ngay lập tức dấy lên một cuộc tranh luận gay gắt tại bàn đàm phán giữa Mỹ và các đồng minh truyền thống ở châu Âu bởi kết quả của nó có thể làm thay đổi sâu sắc bản đồ kinh tế của lục địa.

Từ trái sang: Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Thủ tướng Anh Keir Starmer, Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại London, ngày 8/12/2025. Ảnh: EPA/Shutterstock

Bản kế hoạch được trình bày trong các phụ lục đính kèm đề xuất hòa bình - hiện chưa được công bố nhưng đã được các quan chức Mỹ và châu Âu mô tả lại với WSJ. Tài liệu nêu chi tiết kế hoạch cho phép các định chế tài chính và doanh nghiệp Mỹ tiếp cận khoảng 200 tỷ USD tài sản Nga bị đóng băng tại châu Âu để triển khai các dự án ở Ukraine, bao gồm cả một trung tâm dữ liệu quy mô lớn sử dụng điện từ nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia hiện do lực lượng Nga kiểm soát.

Một phụ lục khác phác thảo tầm nhìn của Mỹ về việc “đưa kinh tế Nga trở lại dòng chảy toàn cầu”, với định hướng để doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược như khai thác đất hiếm, khoan dầu ở Bắc Cực, cũng như hỗ trợ khôi phục dòng chảy năng lượng Nga sang Tây Âu và các khu vực khác.

Châu Âu hoài nghi, lo ngại rủi ro an ninh

Một số quan chức châu Âu cho biết họ không chắc liệu có nên xem xét nghiêm túc các đề xuất của Mỹ hay không. Một quan chức ví các kế hoạch này với ý tưởng từng được Tổng thống Trump nêu ra về việc xây dựng một dự án kiểu Riviera tại Gaza. Một quan chức khác nhận xét các đề xuất về hợp tác năng lượng Mỹ - Nga giống như “phiên bản kinh tế của Hội nghị Yalta năm 1945” – khi các nước chiến thắng trong Thế chiến II chia cắt châu Âu.

Châu Âu - vốn nỗ lực cắt giảm phụ thuộc vào khí đốt Nga từ sau khi xung đột bùng phát năm 2022 nhằm hạn chế nguồn lực phục vụ chiến dịch quân sự của Moscow và giảm phụ thuộc vào một đối thủ chiến lược - nay tỏ ra rất miễn cưỡng trước khả năng nối lại hoạt động mua năng lượng từ quốc gia mà họ coi là mối đe dọa an ninh lớn nhất.

Trong khi đó, các quan chức châu Âu muốn sử dụng chính số tài sản Nga bị đóng băng - đang được giữ tại các tổ chức châu Âu - để cấp khoản vay cho Ukraine, giúp Kiev mua vũ khí cần thiết để tự vệ và duy trì hoạt động khi ngân khố cạn kiệt.

Cuộc đối đầu tại bàn đàm phán giờ đây không chỉ xoay quanh vấn đề biên giới mà ngày càng liên quan đến kinh tế và nó cũng không chỉ là cuộc đối đầu giữa Nga và Ukraine mà còn là giữa Mỹ và các đồng minh truyền thống ở châu Âu.

Giới chức châu Âu đặc biệt lo ngại kế hoạch của Mỹ sẽ giúp Nga có được khoảng nghỉ cần thiết để phục hồi nền kinh tế và tăng cường sức mạnh quân sự. WSJ dẫn một báo cáo của cơ quan tình báo phương Tây cho biết Nga đã rơi vào suy thoái kỹ thuật suốt 6 tháng và mô hình “kinh tế thời chiến” cùng áp lực kiểm soát giá cả đang tạo ra rủi ro hệ thống đối với lĩnh vực ngân hàng nước này.

Mâu thuẫn chiến lược giữa Mỹ và châu Âu

Khác với châu Âu – nơi mong muốn sử dụng chính số tài sản Nga bị phong tỏa để cho Ukraine vay nhằm mua vũ khí và duy trì chính phủ trong bối cảnh cạn kiệt ngân sách – Washington muốn huy động các tập đoàn Phố Wall và quỹ đầu tư tư nhân để gia tăng giá trị khối tài sản này. Một quan chức đàm phán Mỹ dự đoán số tiền có thể tăng lên tới 800 tỷ USD dưới sự quản lý của Mỹ. “Chúng tôi có kinh nghiệm trong việc tạo ra giá trị tài chính”, quan chức này nói.

Nhóm đàm phán của Mỹ coi liên kết kinh tế và phụ thuộc lẫn nhau về năng lượng là trọng tâm của triết lý “kinh doanh vì hòa bình”. Một ví dụ là ý tưởng để các trung tâm dữ liệu của Ukraine sử dụng điện từ nhà máy Zaporizhzhia.

Phát biểu tại cuộc họp với các nhà lãnh đạo Anh, Pháp và Ukraine tại London hôm 8/12, Thủ tướng Đức Merz cho biết ông “hoài nghi về các đề xuất của Mỹ”.

Tuần trước, Nghị viện châu Âu và các nước thành viên đã hoàn tất thỏa thuận loại bỏ hoàn toàn khí đốt đường ống của Nga trong vòng hai năm tới. Hầu hết mạng lưới đường ống có từ thời Liên Xô hiện đã bị ngừng hoạt động hoặc bị phá hủy trong các chiến dịch do phía Ukraine thực hiện.

Cuộc tranh luận xuyên Đại Tây Dương đang đảo lộn gần nửa thế kỷ chính sách của Mỹ và châu Âu đối với Moscow. Từ thời Tổng thống Ronald Reagan đến nhiệm kỳ đầu của ông Trump, Washington luôn gây sức ép buộc châu Âu giảm phụ thuộc vào nhiên liệu Nga, trong khi châu Âu lại theo đuổi học thuyết “thay đổi thông qua thương mại”, đặt niềm tin rằng gắn kết kinh tế giữa phương Tây với Moscow sẽ giúp kiềm chế Nga và đưa Moscow đi theo con đường dân chủ mà họ mong muốn. Trong nhiệm kỳ này, chính quyền Tổng thống Trump cũng tiếp cận theo hướng tương tự, nhưng không kỳ vọng Nga sẽ thay đổi thành một nền dân chủ.

Cuộc tranh luận xuyên Đại Tây Dương đang làm đảo lộn gần nửa thế kỷ chính sách của Mỹ và châu Âu đối với Moscow. Từ thời Tổng thống Mỹ Ronald Reagan đến nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump, Washington liên tục gây sức ép buộc châu Âu giảm phụ thuộc vào năng lượng Nga, trong khi nhiều quốc gia châu Âu lại theo đuổi học thuyết “thay đổi thông qua thương mại”, đặt kỳ vọng rằng sự gắn kết kinh tế sâu hơn giữa phương Tây và Moscow sẽ góp phần đưa Nga vào hướng dễ dự đoán hơn. Trong nhiệm kỳ này, chính quyền của Tổng thống Trump vẫn tiếp cận theo hướng tương tự, nhưng không đặt kỳ vọng vào việc Moscow sẽ chuyển đổi sang mô hình dân chủ theo kiểu phương Tây.

“Cuộc chạy đua gấp gáp”

Lịch trình dày đặc của các cuộc đàm phán con thoi và hội nghị thượng đỉnh trong những tuần gần đây cho thấy Mỹ đang tìm cách đẩy nhanh kế hoạch của mình.

Theo một quan chức Nhà Trắng, ông Trump và nhóm của ông đang nỗ lực đạt được thỏa thuận chấm dứt cuộc xung đột Nga-Ukraine mà ông cho là đã kéo dài quá lâu. Trong cuộc điện đàm hôm 10/12, nhà lãnh đạo Mỹ đã thảo luận về tiến trình hòa bình với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Thủ tướng Anh Keir Starmer.

Cùng ngày, ông Trump nói với các phóng viên rằng ông đang cân nhắc tham dự một cuộc họp ở châu Âu vào cuối tuần này. “Tôi nghĩ chúng tôi có một số bất đồng về nhân sự và chúng ta sẽ xem kết quả thế nào. Chúng tôi không muốn lãng phí thời gian”, ông nói.

Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff, cùng con rể Tổng thống Trump - Jared Kushner, hiện đang tham vấn các lãnh đạo Phố Wall để tìm cách vực dậy nền kinh tế Ukraine. Kế hoạch của họ, theo trình bày với phía Ukraine, bao gồm đề xuất tạo điều kiện để các cựu binh tham chiến có thể chuyển sang làm việc tại các trung tâm dữ liệu hiện đại, nhận mức lương tương đương thung lũng Silicon. Trưởng đoàn đàm phán Ukraine, ông Rustem Umerov, được cho là thường xuyên tới dinh thự của ông Witkoff tại Miami để trao đổi.

Các lãnh đạo châu Âu ngày 10/12 đã điện đàm với ông Witkoff và dự kiến họp trực tiếp tại Paris cuối tuần này, trước khi nhóm họp lại tại Berlin vào ngày 15/12. Ông Witkoff và ông Kushner sẽ tham gia các cuộc họp theo hình thức trực tuyến.

Tuần trước, hai nhân vật này đã có nhiều giờ thảo luận với Tổng thống Nga Vladimir Putin, khẳng định Moscow cần chứng tỏ thiện chí chấm dứt chiến sự thông qua con đường ngoại giao nếu muốn được hưởng lợi từ việc nới lỏng trừng phạt và thu hút đầu tư theo thỏa thuận hòa bình.

Nếu cách tiếp cận của Washington được chấp nhận, kế hoạch của châu Âu nhằm củng cố bộ máy chính quyền thời chiến của Ukraine và duy trì sức ép kinh tế với Nga sẽ bị gạt sang một bên. Kết quả, nó sẽ dẫn tới điều mà một số quan chức mô tả là “cuộc chạy đua gấp gáp” nhằm đẩy nhanh tiến độ trước khi Mỹ áp đặt các thỏa thuận của riêng mình.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo WSJ