Hệ giá trị gia đình Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Trước những thay đổi sâu sắc của xã hội số, toàn cầu hóa và đô thị hóa, việc xây dựng, gìn giữ và phát huy hệ giá trị gia đình không chỉ là câu chuyện đạo đức, mà còn là nền tảng vững chắc cho khát vọng phát triển hùng cường của dân tộc.

Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2024 tại TP Hải Phòng do Bộ VHTTDL tổ chức

Thách thức đối với hệ giá trị gia đình trong kỷ nguyên mới

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Quan tâm đến gia đình là đúng vì nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”. Lời dạy ấy vừa là một nhận định sâu sắc, vừa là kim chỉ nam cho mọi chính sách phát triển xã hội, nhấn mạnh vai trò then chốt của gia đình trong công cuộc dựng xây và bảo vệ Tổ quốc.

Trò chuyện với nhân dân tại đình cổ Đường Lâm, nhân ngày Gia đình Việt Nam năm 2024, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi nuôi dưỡng, thành trì quan trọng nhất của mỗi người. Điều đó cho thấy, gia đình không chỉ là nơi nuôi dưỡng tình cảm mà còn là môi trường giáo dục đầu tiên, hình thành nên những phẩm chất tốt đẹp, góp phần xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện.

Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập và phát triển, những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam càng cần được gìn giữ và phát huy. Việc xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh chính là mục tiêu của mỗi gia đình và là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của xã hội.

Trong dòng chảy hối hả của xã hội hiện đại, khi nhịp sống đô thị hóa, toàn cầu hóa và số hóa ngày càng tăng tốc, những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam đang đứng trước nhiều thử thách nghiêm trọng.

Gia đình - nơi từng được ví như “trường học đầu tiên” của mỗi con người, nơi nuôi dưỡng tình cảm, đạo đức và bản lĩnh - giờ đây đang bị cuốn vào cơn lốc của thay đổi, nếu không tỉnh táo nhận diện và gìn giữ, chúng ta rất có thể sẽ đánh mất chính mình, đánh mất cội nguồn sâu xa nhất của văn hóa dân tộc.

Sự chuyển dịch từ mô hình gia đình truyền thống ba thế hệ sang mô hình gia đình hạt nhân đã khiến những bữa cơm quây quần bên nhau trở thành điều xa xỉ với không ít người trẻ.

Ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, nhiều người lựa chọn sống riêng, thuận tiện cho công việc nhưng vô tình rời xa hệ sinh thái văn hóa gia đình vốn có. Những câu chuyện về nếp nhà, về gia phong, về dòng tộc - từng là mạch nguồn dưỡng nuôi giá trị đạo đức - dần bị lấp bởi âm thanh ồn ào của cuộc sống mưu sinh.

Người ta nói nhiều về “tự do cá nhân”, nhưng lại ít nhắc đến “trách nhiệm gia đình”. Trên mạng xã hội, không thiếu những video chia sẻ về lối sống độc thân, không kết hôn, không sinh con, tạo nên một trào lưu “giải phóng khỏi sự ràng buộc”.

Điều này không hoàn toàn tiêu cực, nhưng nếu không có sự định hướng, rất dễ dẫn đến sự mai một của những giá trị nền tảng mà gia đình đã dày công gìn giữ: Lòng hiếu thảo, tình nghĩa vợ chồng, sự hy sinh thầm lặng vì nhau.

Trong một bối cảnh khác, sự phát triển như vũ bão của công nghệ số đã khiến những chiếc smartphone, máy tính bảng, tivi thông minh... trở thành “thành viên thứ ba” chen ngang vào mối quan hệ gia đình. Những bữa cơm im lặng, mỗi người nhìn vào một màn hình, thay vì lắng nghe, chia sẻ, quan tâm lẫn nhau, đang trở thành hình ảnh quen thuộc. Đó là khoảng cách vô hình, nhưng lại rất thật - một sự đứt gãy tinh tế trong mối dây tình cảm.

Không chỉ thế, tỷ lệ ly hôn trong xã hội Việt Nam đang có xu hướng gia tăng đáng báo động. Nhiều cặp đôi chia tay chỉ sau vài năm chung sống, thậm chí vài tháng, vì không tìm được tiếng nói chung, vì thiếu kỹ năng lắng nghe, hay vì không đủ bao dung với những khác biệt. Ly hôn không còn là điều cấm kỵ, nhưng cũng không nên trở thành sự lựa chọn dễ dàng mỗi khi sóng gió nổi lên trong đời sống gia đình.

Nền tảng cho sự phát triển bền vững quốc gia

Giữa muôn vàn thách thức đang bủa vây, điều đáng mừng là hệ giá trị gia đình Việt Nam vẫn chưa đánh mất mình. Nhiều gia đình, bằng sự kiên định với đạo lý truyền thống, bằng những thích ứng sáng tạo với nhịp sống hiện đại, đang từng ngày chứng minh rằng, những giá trị cốt lõi như yêu thương, thủy chung, hiếu nghĩa, sẻ chia… không hề lạc hậu. Ngược lại, chúng chính là “vốn quý”, là thứ gắn kết con người, nuôi dưỡng nội lực và khơi dậy khát vọng vươn lên trong từng cá nhân và cả cộng đồng.

Vì thế, việc xây dựng hệ giá trị gia đình trong bối cảnh hiện nay không chỉ là hành động đạo đức, mà còn là lựa chọn chiến lược của một dân tộc đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Cương lĩnh của Đảng (bổ sung, phát triển năm 2011) đã xác định các giá trị nền tảng: Gia đình Việt Nam “ấm no, tiến bộ, hạnh phúc”.

Ngay từ năm 2014, Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã khẳng định: “Gia đình là thiết chế xã hội đặc biệt, nơi bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời là nơi hình thành nhân cách con người”.

Từ những định hướng đó, hệ thống chính sách về gia đình cần được rà soát và thiết kế lại theo tinh thần “đồng hành - hỗ trợ - khơi mở”. Trên thực tế, nhiều địa phương đã chủ động sáng tạo trong việc gìn giữ và phát huy giá trị gia đình. Tỉnh Quảng Nam, từ năm 2022, đã phát động chương trình “Bữa cơm sum vầy - Giữ gìn nếp nhà”, khuyến khích các gia đình cùng ăn cơm chung tối thiểu ba lần mỗi tuần.

Hay tại Nghệ An, mô hình “Gia đình học tập”, “Họ tộc học tập” được triển khai sâu rộng, trở thành động lực thúc đẩy truyền thống hiếu học, tôn vinh người có công với giáo dục trong dòng họ. Những mô hình ấy không chỉ là giải pháp hành chính, mà là biểu hiện cụ thể của việc “bảo tồn bằng sống động”, gìn giữ giá trị bằng cách thổi vào đó hơi thở của thời đại.

Từ chủ trương đến đời sống

Không có hệ giá trị nào tồn tại nếu chỉ dừng lại ở nghị quyết hay khẩu hiệu. Muốn hệ giá trị gia đình Việt Nam thực sự bén rễ trong lòng người, trở thành động lực sống, động lực hành động của mỗi cá nhân, thì những chủ trương đúng đắn ấy phải được hiện thực hóa thành những việc làm cụ thể, chạm đến từng căn bếp, từng mái hiên, từng trái tim trong mỗi gia đình Việt Nam.

Trước hết, cần tái cấu trúc lại hệ thống chính sách liên quan đến gia đình theo hướng đồng bộ, dài hạn và có tầm nhìn chiến lược. Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2030 đã được Chính phủ phê duyệt, song vẫn cần được triển khai mạnh mẽ hơn, gắn với các chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển giáo dục và y tế cơ sở. Gia đình không thể hạnh phúc nếu thiếu đi những điều kiện cơ bản về an sinh - đó là tiền đề vật chất để vun đắp giá trị tinh thần.

Cùng với đó, giáo dục gia đình cần được đặt trở lại vị trí trung tâm trong chiến lược giáo dục con người Việt Nam. Trường học có thể dạy trẻ tri thức, nhưng gia đình mới là nơi gieo mầm đạo đức. Vì vậy, cần thiết kế những chương trình bồi dưỡng kỹ năng làm cha mẹ, kỹ năng xây dựng hạnh phúc hôn nhân, giáo dục cảm xúc trong gia đình… như một phần của giáo dục thường xuyên cho người trưởng thành. Các tổ chức chính trị - xã hội như phụ nữ, thanh niên… có thể trở thành những “trạm trung chuyển văn hóa” đưa các giá trị này đi vào cộng đồng.

Về phía truyền thông và nghệ thuật, đã đến lúc cần một chiến dịch quốc gia về xây dựng hình ảnh gia đình Việt Nam thời kỳ mới. Không phải gia đình kiểu mẫu chỉ toàn những câu chuyện cổ tích, mà là hình ảnh của những gia đình biết vượt qua mâu thuẫn, biết sẻ chia áp lực, biết nuôi dưỡng lòng nhân ái trong bối cảnh hiện đại. Những bộ phim như Thương ngày nắng về, Hương vị tình thân… đã từng bước đưa giá trị gia đình trở lại đời sống công chúng.

Công nghệ cũng có thể trở thành người bạn đồng hành trong việc khơi dậy và lan tỏa hệ giá trị gia đình. Những ứng dụng dạy kỹ năng sống, nền tảng kết nối thế hệ, diễn đàn chia sẻ kinh nghiệm làm cha mẹ… hoàn toàn có thể tích hợp vào chiến lược chuyển đổi số quốc gia, hướng đến xây dựng một không gian số lành mạnh, nhân văn cho mỗi gia đình Việt Nam.

Cuối cùng, mỗi người dân, từ cán bộ lãnh đạo đến người lao động bình thường đều là một mắt xích quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển hệ giá trị gia đình. Một lời xin lỗi đúng lúc, một bữa cơm quây quần, một buổi chiều dành thời gian chơi với con - tất cả những điều tưởng như nhỏ bé ấy, lại chính là hành động thiết thực nhất để vun đắp một hệ giá trị lớn lao. Gia đình không chỉ là máu mủ ruột thịt, mà là trường học đầu tiên để con người học yêu thương, học bao dung, học cách làm người.

Nếu mỗi gia đình là một ngọn lửa yêu thương, thì cả dân tộc sẽ là một mặt trời ấm áp. Từ gia đình, chúng ta có thể khơi dậy khát vọng, niềm tin và bản lĩnh để vươn tới những tầm cao mới. Trong hành trình chinh phục mục tiêu “Việt Nam hùng cường vào năm 2045”, mỗi gia đình hạnh phúc, tử tế, nhân ái sẽ là một viên gạch vững chãi góp phần xây nên nền móng phát triển bền vững, nhân văn và thịnh vượng cho đất nước.

(Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện)

PGS.TS BÙI HOÀI SƠN