Hay gặp ác mộng có nguy hại đến sức khỏe?

Khi xảy ra thường xuyên, ác mộng có thể làm suy giảm chất lượng giấc ngủ, gia tăng nguy cơ/tăng nặng lo âu, trầm cảm và rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) (Germain, 2013). Ác mộng cũng là triệu chứng có thể gặp của lo âu, trầm cảm và PTSD.

Ác mộng là những giấc mơ gây sợ hãi, lo lắng hoặc căng thẳng mạnh mẽ, thường dẫn đến thức giấc và ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần. Ảnh minh họa

Đi tìm căn nguyên của ác mộng

Ác mộng có thể do nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm tác động tâm lý, rối loạn sinh lý, ảnh hưởng của thuốc và chất kích thích, cũng như yếu tố môi trường.

Yếu tố tâm lý

Stress và sang chấn tâm lý. Những người trải qua căng thẳng hoặc sang chấn có nguy cơ gặp ác mộng cao hơn. Giấc mơ được xem như một cơ chế xử lý cảm xúc của não bộ, giúp con người đối phó với những trải nghiệm tiêu cực. Ở bệnh nhân PTSD, ác mộng thường phản ánh trực tiếp sự kiện gây sang chấn và có tần suất cao hơn bình thường.
Lo âu và trầm cảm. Ác mộng có liên quan đến mức độ lo âu và trầm cảm. Những người mắc trầm cảm có tần suất gặp ác mộng cao hơn và nội dung giấc mơ thường tiêu cực, phản ánh trạng thái cảm xúc của họ.

Yếu tố sinh lý

Rối loạn giấc ngủ REM. Ác mộng thường xảy ra trong giai đoạn ngủ REM (Rapid Eye Movement), khi hoạt động não bộ diễn ra mạnh mẽ. Rối loạn giấc ngủ REM hoặc thiếu ngủ kéo dài có thể làm tăng tần suất ác mộng.
Mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh. Các chất như serotonin, dopamine và norepinephrine đóng vai trò quan trọng trong điều hòa giấc ngủ. Sự rối loạn trong hệ thống này, đặc biệt là norepinephrine có thể dẫn đến giấc mơ có nội dung tiêu cực và ác mộng.

Ảnh hưởng của thuốc và chất kích thích

Một số loại thuốc có thể gây ra hoặc làm trầm trọng hơn ác mộng, bao gồm:

Thuốc chống trầm cảm: Một số SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors) hoặc nhóm NaSSA như Mirtazapin có thể làm tăng tần suất ác mộng bằng cách thay đổi hoạt động của serotonin trong giấc ngủ REM.
Thuốc điều trị bệnh Parkinson: Các thuốc chủ vận dopamine như pramipexole có thể gây ác mộng hoặc giấc mơ sống động.
Thuốc an thần và gây ngủ: Một số benzodiazepine hoặc thuốc chống loạn thần có thể làm thay đổi cấu trúc giấc ngủ và tăng nguy cơ ác mộng khi ngừng sử dụng.
Chất kích thích và các chất gây nghiện.
Rượu: Mặc dù rượu có thể giúp ngủ nhanh hơn, nhưng khi bị đào thải khỏi cơ thể, nó làm gián đoạn giấc ngủ REM, dẫn đến ác mộng.
Caffeine: Sử dụng caffeine quá mức, đặc biệt vào buổi tối, có thể gây rối loạn giấc ngủ và làm tăng nguy cơ ác mộng.
Ma túy và chất gây ảo giác: Các chất như LSD, MDMA và cần sa có thể làm thay đổi cấu trúc giấc ngủ và gây ác mộng khi sử dụng hoặc trong giai đoạn cai nghiện.

Yếu tố môi trường và lối sống

Môi trường ngủ không lý tưởng (tiếng ồn, ánh sáng mạnh, nhiệt độ không ổn định) có thể gây gián đoạn giấc ngủ và làm tăng khả năng gặp ác mộng.

Ăn uống không hợp lý, đặc biệt là tiêu thụ thực phẩm có hàm lượng đường cao hoặc ăn quá nhiều trước khi ngủ, có thể kích thích hoạt động não bộ và làm tăng khả năng gặp ác mộng.

Môi trường ngủ không lý tưởng (tiếng ồn, ánh sáng mạnh, nhiệt độ không ổn định) có thể gây gián đoạn giấc ngủ và làm tăng khả năng gặp ác mộng.

Điều trị và hạn chế gặp ác mộng

Ác mộng có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm trầm cảm, lo âu, stress tâm lý, rối loạn giấc ngủ, ảnh hưởng của thuốc và chất kích thích. Các phương pháp điều trị hiệu quả bao gồm liệu pháp tâm lý, thay đổi thói quen ngủ và sử dụng thuốc.

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tập luyện hình ảnh (IRT): Giúp bệnh nhân thay đổi nội dung ác mộng thành một kết cục tích cực hơn.
Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Giảm lo âu và thay đổi nhận thức tiêu cực về ác mộng.

Điều chỉnh lối sống

Duy trì thói quen ngủ đều đặn, tránh ánh sáng xanh trước khi ngủ.
Hạn chế caffeine, rượu, nicotine và thực phẩm gây kích thích thần kinh.
Tập thể dục thường xuyên và thực hành thư giãn như thiền, hít thở sâu.

Sử dụng thuốc

Prazosin: Giảm ác mộng ở bệnh nhân PTSD (Raskind et al., 2013).

Điều trị các căn nguyên như lo âu, trầm cảm của người bệnh. Khi bệnh thuyên giảm thì ác mộng sẽ thuyên giảm và dứt.

Bs. Nguyễn Viết Chung