Hành trình phụng sự và sáng tạo

Ông Hồ Đăng Thanh Ngọc, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP. Huế

Chia sẻ cùng Huế ngày nay Cuối tuần, ông Hồ Đăng Thanh Ngọc, Chủ tịch Liên hiệp cho biết: Trong những năm kháng chiến, văn nghệ sĩ Huế đã biến văn chương và nghệ thuật thành vũ khí. Những bài thơ, bài hát cách mạng, những bức tranh cổ động, kịch nói ở chiến khu trở thành sức mạnh tinh thần cổ vũ Nhân dân. Đặc biệt, trong phong trào đô thị Huế trước 1975, vai trò của văn nghệ sĩ càng rõ nét: Âm nhạc của Trịnh Công Sơn, tranh của Bửu Chỉ, thơ và hành động phản kháng của Ngô Kha, Trần Quang Long… đã biến nghệ thuật thành ngọn lửa hun đúc lòng yêu nước, đánh động lương tri công chúng, nhất là giới trẻ.

Bước vào hòa bình, Liên hiệp tiếp tục phát huy vai trò tổ chức, tạo môi trường cho văn nghệ sĩ sáng tác. Tạp chí Sông Hương trở thành diễn đàn quan trọng, nơi hội tụ những cây bút lớn như Hoàng Phủ Ngọc Tường, tác giả “Ai đã đặt tên cho dòng sông”; Nguyễn Khoa Điềm, tác giả của “Đất nước”; hay những sáng tác của nhiều thế hệ khác. Những tác phẩm này đã vượt khỏi biên giới Huế, trở thành di sản tinh thần chung của văn hóa Việt Nam.

Nhìn lại, có thể khẳng định vai trò của Liên hiệp không chỉ giới hạn trong phạm vi địa phương mà đã góp phần tạo nên những giá trị cốt lõi của đời sống văn hóa tinh thần cả nước.

Trong từng giai đoạn lịch sử, đâu là những dấu ấn tiêu biểu nhất để lại trong đời sống văn học nghệ thuật Huế, thưa ông?

Chúng ta có thể chia thành bốn giai đoạn rõ nét. Giai đoạn 1945 - 1954, ngay sau Cách mạng tháng Tám, Liên đoàn Văn hóa Cứu quốc Thừa Thiên ra đời. Những bài hát kháng chiến, thơ ca chống giặc, tranh cổ động xuất hiện rộng khắp. Đây là giai đoạn khẳng định: Văn nghệ không đứng ngoài lịch sử, mà là một phần của kháng chiến.

Giai đoạn 1954 - 1975, văn học nghệ thuật Huế trở thành sức mạnh trong phong trào đấu tranh đô thị. Huế được xem là “thủ đô phản chiến” với tranh Bửu Chỉ, nhạc Trịnh Công Sơn, thơ Ngô Kha, Nguyễn Phú Yên… Trên chiến khu, những tác phẩm của Trần Hoàn, Nguyễn Khoa Điềm… đã cất tiếng nói mạnh mẽ, khẳng định văn nghệ đồng hành cùng cách mạng.

Giai đoạn 1975 - 1989, sau ngày đất nước thống nhất, lực lượng văn nghệ sĩ trở nên đông đảo với ba dòng chảy: từ chiến khu về, từ miền Bắc vào và đội ngũ tại chỗ. Đây là thời kỳ hình thành một đội ngũ mạnh mẽ, làm nên đời sống nghệ thuật sôi động. Tạp chí Sông Hương xuất hiện, khẳng định Huế là một trung tâm văn học nghệ thuật có bản sắc riêng.

Từ năm 1989 đến nay, bộ máy tổ chức ngày càng vững mạnh, các hội chuyên ngành phát triển mạnh mẽ, nhiều văn nghệ sĩ Huế đoạt giải thưởng lớn trong nước và quốc tế. Mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu, văn học, âm nhạc Huế đều góp tiếng nói riêng, tham gia vào Festival Huế và nhiều hoạt động giao lưu quốc tế. Một thế hệ tác giả trẻ cũng đã xuất hiện, tìm tòi những phong cách, tư duy mới.

NSNA Trần Thị Thu Đông - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam và ông Phan Ngọc Thọ - nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy tham quan triển lãm "Sắc xuân ba miền" Hà Nội - Huế - TP. Hồ Chí Minh

Ông có thể cho biết những thành tựu nổi bật mà Liên hiệp đã gặt hái được trong những năm gần đây?

Có thể nói, thành tựu nổi bật nhất chính là việc Liên hiệp đã duy trì và khẳng định được rằng Huế là một trong những trung tâm văn hóa nghệ thuật của cả nước. Tạp chí Sông Hương tiếp tục giữ vai trò là diễn đàn mở, nơi hội tụ nhiều cây bút trẻ và các tác giả có uy tín. Nhiều tác phẩm của văn nghệ sĩ Huế đã giành giải thưởng văn học nghệ thuật cấp quốc gia và khu vực.

Bên cạnh đó, các hội chuyên ngành có những hoạt động sôi nổi. Hội Mỹ thuật, Nhiếp ảnh, Kiến trúc, Sân khấu, Âm nhạc… đều tổ chức nhiều triển lãm, liên hoan, chương trình biểu diễn, tạo dấu ấn riêng. Nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh Huế đoạt giải thưởng quốc tế; các họa sĩ góp mặt tại những triển lãm uy tín; các nghệ sĩ sân khấu, âm nhạc tham gia và làm nên bản sắc riêng cho Festival Huế.

Một thành tựu khác là sự hình thành đội ngũ tác giả trẻ có tìm tòi mới mẻ, dấn thân vào các đề tài của đời sống đương đại. Họ chính là “sức sống mới” của văn nghệ Huế hôm nay.

Theo ông, điều gì đã làm nên bản sắc riêng của văn nghệ sĩ Huế để dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào vẫn giữ được vị trí đặc biệt?

Nếu phải gọi tên một đặc điểm chung, thì đó chính là sự trầm mặc và chiêm nghiệm. Văn nghệ sĩ Huế không ồn ào, không phô trương, mà để tác phẩm tự thấm dần vào lòng người. Từ thơ ca, âm nhạc đến hội họa, nhiếp ảnh… đều mang nhịp điệu chậm rãi, gắn bó mật thiết với thiên nhiên và văn hóa xứ sở. Sông Hương, núi Ngự, tiếng chuông chùa, những khu vườn Huế… không chỉ là bối cảnh mà trở thành một phần của tác phẩm.

Đồng thời, văn nghệ sĩ Huế không an phận. Dù sống trong trầm lặng, nhưng họ luôn dám cất lên tiếng nói phản kháng trước bất công, đứng về phía con người. Từ Ngô Kha, Trịnh Công Sơn, Trần Quang Long đến Bửu Chỉ, tác phẩm của họ đều giàu tính nhân văn, chứa đựng khát vọng tự do, độc lập. Trong tác phẩm của văn nghệ sĩ Huế luôn lấp lánh vẻ đẹp duy mỹ, mong manh mà bền bỉ. Đó là một tâm thức lưu giữ ký ức Huế, để mỗi con chữ, giai điệu, nét vẽ đều trở thành ký ức và hồn cốt của vùng đất này.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm thành lập, ông kỳ vọng gì ở đội ngũ văn nghệ sĩ Huế trong chặng đường sắp tới?

Văn nghệ sĩ Huế hôm nay thật sự là những sứ giả văn hóa. Họ không chỉ tiếp nối truyền thống mà còn góp phần bồi đắp, lan tỏa giá trị Huế ra khắp cả nước và thế giới.

Tôi kỳ vọng đội ngũ văn nghệ sĩ, nhất là thế hệ trẻ sẽ giữ được niềm đam mê, sự tận tụy và khát vọng sáng tạo. Trong bối cảnh văn hóa đọc, văn hóa nghe nhìn đang chịu nhiều sức ép từ thị trường, sự lao động nghệ thuật cần kiên trì, sâu sắc và nhân ái hơn bao giờ hết. Hạnh phúc lớn nhất của người nghệ sĩ là được sống, sáng tạo trên quê hương mình, vùng đất vốn được mệnh danh là xứ sở của thi - ca - nhạc - họa. Tôi tin chính môi trường học thuật, giao lưu và sáng tạo dân chủ ở Huế sẽ tiếp tục tạo nên những tác phẩm độc đáo, có giá trị bền vững cho mai sau.

Theo ông, thời gian tới đội ngũ văn nghệ sĩ Huế cần phải quan tâm đến những vấn đề quan trọng nào để vượt qua những khó khăn từ thực tiễn cuộc sống?

Văn học nghệ thuật Huế hiện đối diện với nhiều thách thức. Áp lực từ thị trường và công nghiệp giải trí khiến công chúng, nhất là giới trẻ, ngày càng ít quan tâm đến văn chương và nghệ thuật truyền thống. Khoảng cách giữa công chúng với nghệ thuật đỉnh cao ngày càng xa, đòi hỏi nghệ sĩ phải tìm cách dung hòa giữa chiều thị hiếu và giữ gìn giá trị tinh thần...

Để vượt qua, theo tôi, văn nghệ sĩ Huế phải kiên định một mục tiêu đồng hành cùng dân tộc, gắn bó với Nhân dân, hòa nhập nhưng không hòa tan. Công nghệ số cần được tận dụng như một công cụ hỗ trợ sáng tạo và quảng bá tác phẩm, chứ không phải là mối đe dọa. Đặc biệt, thế hệ trẻ, những người được đào tạo bài bản, có điều kiện tiếp xúc với văn học nghệ thuật đương đại, cần dấn thân, sáng tạo để đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của công chúng.

Trong chặng đường mới, Huế vẫn còn nhiều khó khăn, nhưng tôi tin với bản sắc và trách nhiệm xã hội đã được khẳng định, đội ngũ văn nghệ sĩ Huế sẽ đủ bản lĩnh để vừa gìn giữ hồn cốt dân tộc, vừa hội nhập vào dòng chảy văn hóa toàn cầu.

80 năm là một chặng đường dài, đủ để nhìn thấy sự trưởng thành và đóng góp của văn nghệ sĩ Huế trong lịch sử dân tộc. Nhưng quan trọng hơn, dấu mốc 80 năm còn mở ra một khởi đầu mới - nơi “sức sống mới” của văn nghệ sĩ Huế tiếp tục tỏa sáng, đồng hành cùng đất nước trên hành trình sáng tạo và phụng sự.

Xin cảm ơn ông!

Bạch Châu (Thực hiện)