Hành trình nỗ lực giữ hồn phố cổ Hội An

Phố cổ Hội An bên dòng sông Hoài thơ mộng.

Hội An - xứng danh di sản sống

Sau 25 năm được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới (1999), Hội An vẫn giữ được vẻ trầm mặc, hài hòa của kiến trúc cổ Đông – Tây giao hòa: mái ngói âm dương, tường vàng rêu phong, cửa gỗ nâu sậm, những con ngõ nhỏ soi bóng đèn lồng và dòng sông Hoài lặng lẽ chảy giữa lòng phố. Nhưng giá trị của Hội An không chỉ nằm ở những nếp nhà cổ kính, mà còn ở “hồn phố” – nơi ký ức văn hóa, phong tục, lối sống và những nghề truyền thống như mộc Kim Bồng, gốm Thanh Hà, rau Trà Quế, dệt chiếu Cẩm Kim… vẫn được gìn giữ, truyền nối qua bao thế hệ. Chính sự hòa quyện giữa quá khứ và hiện tại ấy đã làm nên một Hội An – “di sản sống” của nhân loại, xứng đáng với mọi vinh danh mà thế giới dành tặng.

Đằng sau vẻ đẹp trầm mặc của phố Hội là một hệ sinh thái làng nghề truyền thống phong phú, tạo nên sức sống sinh động và bền bỉ của vùng đất di sản.Từ Kim Bồng với tiếng đục chạm gỗ vang vọng, Trà Quế với hương rau sạch, Thanh Hà với sắc đỏ của đất nung, đến Cẩm Thanh xanh ngát rừng dừa Bảy Mẫu – mỗi làng nghề là một “bản giao hưởng văn hóa” riêng của Hội An. Tất cả những “ngôi làng trong lòng phố” ấy giúp Hội An không chỉ sống bằng di sản kiến trúc mà còn bằng sức sống văn hóa của cộng đồng đa dạng, phong phú.

Du khách nước ngoài thích thú đi dạo ngắm phố cổ.

Hướng đến “thành phố di sản bền vững”

Hội An đang triển khai Đề án phát triển du lịch làng nghề giai đoạn 2025–2030 với mục tiêu chuẩn hóa dịch vụ, nâng cao chất lượng sản phẩm và gắn kết chuỗi làng nghề thành một mạng lưới du lịch cộng đồng bền vững. Đây là bước đi cụ thể nhằm đưa Hội An trở thành “thành phố di sản sống” – nơi du khách không chỉ đến để ngắm, mà còn để trải nghiệm, tương tác và thấu hiểu giá trị văn hóa bản địa được tích tụ hàng trăm năm qua.

Theo đó, Hội An tăng cường hợp tác quốc tế với các tổ chức như JICA (Nhật Bản), UNESCO, KOICA (Hàn Quốc) trong các dự án trọng điểm: đào tạo kỹ năng làm du lịch cộng đồng, hỗ trợ chuyển đổi số trong quảng bá sản phẩm, xây dựng thương hiệu “Handcrafted by Heritage – Sản phẩm thủ công Hội An”. Bên cạnh việc củng cố các làng nghề truyền thống như Mộc Kim Bồng, Gốm Thanh Hà, Rau Trà Quế, Rừng dừa Cẩm Thanh, Hội An còn định hướng mở rộng chuỗi làng nghề mới: đan tre Cẩm Kim, dệt chiếu Bàn Thạch, làm đèn lồng Phước Kiều… Mục tiêu là hình thành một “vành đai làng nghề” bao quanh phố cổ, vừa giãn mật độ khách du lịch, vừa lan tỏa sinh kế và ý thức bảo tồn đến các vùng ven, tạo nên mô hình phát triển du lịch cộng đồng – sinh thái – văn hóa mang đậm bản sắc Hội An.

Dù phát triển du lịch mạnh mẽ, Hội An vẫn luôn ý thức sâu sắc rằng “giữ được con người thì mới giữ được di sản”. Con người chính là linh hồn của phố Hội – những người thợ, nghệ nhân, người dân sống cùng di sản mỗi ngày. Tuy nhiên, nhiều nghệ nhân cao tuổi bày tỏ lo ngại khi lớp trẻ ngày càng ít mặn mà với nghề truyền thống, một phần vì thu nhập không ổn định, phần khác do sức hấp dẫn của các ngành nghề hiện đại. Trước thực tế đó, chính quyền TP Đà Nẵng đã chỉ đạo các phường Hội An triển khai nhiều chính sách hỗ trợ “3 cùng”: cùng bảo tồn, cùng sáng tạo, cùng hưởng lợi. Cụ thể là hỗ trợ vốn vay ưu đãi, khuyến khích khởi nghiệp trong lĩnh vực thủ công, xây dựng mô hình du lịch trải nghiệm nghề truyền thống, và đưa các môn học về di sản, nghề thủ công, văn hóa Hội An vào chương trình giáo dục địa phương. Nhiều nghệ nhân lớn tuổi trở thành “người thầy di sản”, trực tiếp hướng dẫn thanh thiếu niên học nghề, kể chuyện làng nghề cho du khách. Nhờ đó, các làng nghề như Thanh Hà, Trà Quế, Kim Bồng, Cẩm Thanh… đã thu hút thêm nhiều lao động trẻ quay về quê hương lập nghiệp. Nhiều hộ dân mở xưởng nhỏ kết hợp biểu diễn nghề cho khách du lịch, tạo nên những không gian sống động, vừa sản xuất vừa quảng bá văn hóa địa phương. Một thế hệ “người giữ hồn phố mới” đang dần hình thành – những người vừa kế thừa tinh hoa cha ông, vừa thổi vào di sản hơi thở của thời đại, giúp Hội An sống động và bền vững hơn từng ngày.

Bước vào kỷ nguyên chuyển đổi số, các phường của Hội An đang nỗ lực đưa công nghệ trở thành “người bạn đồng hành của di sản”. TP Đà Nẵng cũng đã xây dựng bản đồ số du lịch làng nghề, cho phép du khách dễ dàng tra cứu thông tin, định vị, đặt lịch trải nghiệm hay mua sản phẩm thủ công trực tuyến. Một số tour truyền thống được số hóa thành trải nghiệm 3D, như “Một ngày làm thợ mộc Kim Bồng” hay “Lò gốm ảo Thanh Hà”… giúp lan tỏa hình ảnh Hội An ra toàn cầu mà không bị giới hạn bởi không gian hay ngôn ngữ. Đặc biệt, các sản phẩm làng nghề được gắn mã QR truy xuất nguồn gốc, hiển thị rõ tên nghệ nhân, quy trình và chất liệu, tạo niềm tin cho du khách và nâng tầm giá trị thương hiệu “Handcrafted by Heritage”. Những bước đi này không chỉ giúp bảo tồn di sản trong môi trường số, mà còn mở ra hướng phát triển mới – “du lịch thông minh, di sản thông minh”, nơi truyền thống và công nghệ cùng song hành để giữ hồn phố cổ trong nhịp sống hiện đại.

Thay lời kết

Giữa nhịp sống hiện đại, Hội An vẫn giữ được cho mình nhịp điệu riêng – chậm rãi, sâu lắng mà đầy sức sống. Ở nơi ấy, quá khứ và hiện tại hòa quyện trong từng nụ cười của người dân, trong bàn tay khéo léo của những người thợ mộc, người gốm, người trồng rau – những người lặng lẽ gìn giữ hồn phố qua từng sản phẩm, từng câu chuyện kể cho du khách. Khi mỗi người dân trở thành “đại sứ văn hóa”, và mỗi làng nghề là một “bảo tàng sống”, Hội An không chỉ là điểm đến, mà là một trải nghiệm văn hóa sâu sắc, là niềm tự hào của Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Từ những giá trị được vun đắp qua nhiều thế kỷ, Hội An đang hướng tới tương lai bằng niềm tin rằng: chỉ khi giữ được hồn phố trong lòng người, di sản mới thật sự trường tồn.

Lê Minh Hùng