Hành trình di cư chưa hồi kết

Thực tế khắc nghiệt

Anh Bahr el-Din Yakoub đã chạy trốn khỏi Sudan để tìm nơi ẩn náu ở Ai Cập sau khi một quả tên lửa xé toạc ngôi nhà của anh ở Khartoum. Nhưng khó khăn về kinh tế và các chính sách đối với người tị nạn ở Ai Cập đã thúc đẩy anh tiếp tục chặng đường, đầu tiên là theo các tuyến đường di cư qua sa mạc vào đông bắc Libya, sau đó là trên chuyến vượt biển nguy hiểm đến đảo Crete của Hy Lạp.

Anh Yakoub là một trong số ít (nhưng ngày càng tăng) người tị nạn Sudan đang từ bỏ Ai Cập và thử vận may ở Libya thay vì trở về nhà - nơi cuộc nội chiến đã hoành hành kể từ tháng 4/2023. Trong khi hàng chục nghìn người Sudan chạy trốn đến Libya qua biên giới chung đã được ghi nhận, thì xu hướng người dân Sudan cảm thấy không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đi theo tuyến đường phía bắc ra khỏi Ai Cập vẫn chưa được báo cáo.

Một nhóm di cư người Sudan được nhìn thấy qua bức ảnh do anh Yakoub chụp trong chuyến đi tới đảo Crete của Hy Lạp.

Và khi ngày càng nhiều người Sudan đến Libya - nơi tình hình có thể bấp bênh đối với người tị nạn, thì ngày càng có nhiều người lên thuyền đến châu Âu. Theo số liệu sơ bộ từ Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR), trong 5 tháng đầu năm 2025, số lượng người Sudan đến châu Âu đã tăng 134% so với một năm trước đó, ngay cả khi tổng số người vượt biên từ Bắc Phi giảm.

Thiếu tướng Ibrahim Al-Arbd - người đứng đầu Cục Chống di cư bất hợp pháp của Libya tại quận al-Butnan cho biết, tính đến tháng 1 năm nay, đã có 20.000 đến 25.000 người Sudan vượt biên vào Libya qua Ai Cập kể từ khi chiến tranh Sudan bắt đầu. Nhiều người trong số họ có tư cách tị nạn tại Ai Cập nhưng đã phải vật lộn để định cư ở đó do khó khăn về kinh tế. Hiện có 200-250 người Sudan vượt biên mỗi tuần và khi mùa hè đến gần, dự kiến con số này sẽ tăng lên.

Theo UNHCR, kể từ khi cuộc chiến giữa quân đội Sudan và Lực lượng hỗ trợ nhanh bắt đầu, hơn 4 triệu người Sudan đã bị dồn đến các nước láng giềng. Con số lớn nhất, 1,5 triệu người đã chạy trốn về phía bắc đến Ai Cập.

Theo một số người di cư và nhân viên cứu trợ, mặc dù ban đầu Ai Cập cho phép nhập cảnh miễn thị thực đối với tất cả mọi người, trừ nam giới Sudan trong độ tuổi lao động, nhưng nước này đã hạn chế nhập cảnh sau khi lượng người đến tăng đột biến, dẫn đến việc nhiều người tị nạn bắt đầu sử dụng các tuyến đường không chính thức. Việc đảm bảo quyền cư trú tại Ai Cập - một bước quan trọng để tiếp cận các dịch vụ cơ bản như y tế và giáo dục - cũng ngày càng trở nên khó khăn.

Tuy nhiên, ông Mahmoud Fawzi - một quan chức Chính phủ Ai Cập đã phủ nhận bất kỳ hạn chế nào được áp dụng đối với việc cấp giấy phép cư trú cho người di cư Sudan.

“Lênh đênh” trên các tuyến đường tị nạn

Rời Khartoum vài tuần sau khi chiến tranh nổ ra, anh Yakoub đã chuyển nhà 3 lần để tìm kiếm sự an toàn ở Sudan. Khi không tìm được nơi trú ẩn, anh đã trả tiền cho những kẻ buôn người đưa anh đến Ai Cập. và tin rằng, hành trình 3 ngày qua sa mạc sẽ đưa anh đến nơi an toàn và ổn định, nhưng cuộc sống ở Ai Cập rất khó khăn.

Sau khi đến Cairo vào tháng 1/2024, anh đã cố xoay xở để chờ đăng ký với UNHCR, nhưng cuối cùng anh đã bỏ cuộc vì phải chờ đợi quá lâu. Anh Yakoub chuyển đến một căn hộ nhỏ với 8 người đàn ông Sudan khác và làm việc theo ngày. Tuy nhiên, vì không có giấy tờ hợp lệ nên anh có nguy cơ bị trục xuất. “Tôi không có giấy tờ hợp lệ nên rất sợ bị bắt và bị trục xuất về Sudan, tôi đã đến Libya, nhưng tình hình ở đó còn tệ hơn nhiều” – anh Yakoub nói từ một trại tị nạn bên ngoài Athens.

“Cảm giác bất an do tình hình mới này gây ra đối với những người tị nạn và người xin tị nạn, cùng với việc họ không thể trở về đất nước của mình, đã khiến họ tìm kiếm sự an toàn bên ngoài Ai Cập, đối mặt với nguy cơ di cư tiếp theo” - ông Mohamed Lotfy, Giám đốc Ủy ban Quyền và Tự do Ai Cập (ECRF), một tổ chức phi chính phủ tại Ai Cập cho biết.

Trong khi đó, ông Fawzi cho biết, không có sự đối xử bất công nào đối với công dân Sudan và họ được hưởng mọi quyền của mình. Ông cho biết, sẽ không có vụ trục xuất nào xảy ra trừ khi mọi người vi phạm luật pháp hoặc chọn trở về nhà.

2 tháng sau khi đến Libya, anh Yakoub lên một chiếc xuồng cao su đến đảo Crete của Hy Lạp cùng khoảng 50 người khác, chủ yếu là người Sudan. Theo cơ quan biên giới Frontex của Liên minh châu Âu (EU), tuyến đường phía Đông Địa Trung Hải này là tuyến đường vào EU hoạt động nhiều thứ hai từ tháng 1 đến tháng 4 năm nay, với 12.228 người vượt biên. Tuyến đường Trung Địa Trung Hải đến Italy và Malta là tuyến đường hoạt động nhiều nhất.

Mặc dù tuyến đường phía Đông đã chứng kiến lượng người di cư giảm theo từng năm, nhưng số lượng người Sudan đã tăng vọt và trở thành 1 trong 3 quốc tịch hàng đầu từ tháng 1 đến tháng 5, tổng cộng có khoảng 1.469 người, theo Frontex. Con số này cho thấy sự gia tăng đáng kể so với 361 người trong cùng kỳ năm ngoái và 237 người vào năm trước.

Yakoub cho biết, anh cảm thấy nhẹ nhõm khi cuối cùng cũng được an toàn ở Hy Lạp và bắt đầu nghĩ về tương lai. “Nếu Hy Lạp mang lại cho tôi sự an toàn và ổn định, tôi sẽ ở lại” – anh Yakoub nói.

Hà Anh