Hành trình 3 nhiệm kỳ tổng thống Mỹ đưa khoáng sản thành cốt lõi chính sách ngoại giao

Trung Quốc thống trị các khoáng sản quan trọng và Tổng thống Trump đã chuyển sang các chiến thuật gây áp lực cao để có được chúng. Trong ảnh, các container hàng hóa Trung Quốc tại cảng Long Beach, bang California, Mỹ. Ảnh: AFP/TTXVN

Mối quan tâm mạnh mẽ của Tổng thống Trump đối với các khoáng sản của Ukraine có vẻ xuất phát từ sự bất ngờ. Ông đã cử Bộ trưởng Tài chính của mình đến Kiev trong tháng này để đàm phán với nhà lãnh đạo Ukraine, sau đó bắt đầu tăng cường áp lực công khai. "Tôi muốn bảo vệ đất hiếm", ông nói.

Nhưng trên thực tế, các nguồn khoáng sản quan trọng đã ở trong tâm trí của ông Trump kể từ ít nhất là năm 2017, khi ông ký một sắc lệnh hành pháp về chúng trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình. Chúng cũng đã thu hút sự chú ý của Tổng thống Joe Biden.

Và những bình luận gần đây của ông Trump về tài nguyên của Ukraine không phải là lần đầu tiên trong nhiệm kỳ mới của mình ông đề cập đến việc tiếp quản các mỏ khoáng sản của một quốc gia.

Tổng thống Mỹ đã nói về việc mua lại các khoáng sản ở Greenland và Canada. Việc có được tài sản khoáng sản ở nước ngoài đã trở thành mục tiêu chính sách đối ngoại cốt lõi của ông Trump. Hôm 25/2, sau gần hai tuần đàm phán khó khăn, các quan chức Ukraine và Mỹ cho biết họ đã đạt được thỏa thuận về khuôn khổ chia sẻ doanh thu từ các khoáng sản quan trọng của Ukraine.

Cuộc tìm kiếm khoáng sản gần một thập kỷ

Trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc, việc tìm kiếm các khoáng sản quan trọng đã trở nên quan trọng đối với Mỹ trong gần một thập kỷ qua.

Các khoáng sản như đất hiếm rất quan trọng với các công nghệ phổ biến như pin cho ô tô điện. Trong ảnh, robot lắp ráp xe điện Voyah, tại Vũ Hán, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN

Tổng thống Biden, trong chuyến công du nước ngoài cuối cùng của nhiệm kỳ, đã đến thăm một tuyến đường sắt do Mỹ hỗ trợ ở Angola. Tuyến đường sắt này sẽ giúp vận chuyển các khoáng sản quan trọng từ miền Trung Châu Phi đến bờ biển để xuất khẩu.

Trước đó, các quan chức Bộ Ngoại giao trong chính quyền của ông Biden đã thành lập một nhóm các quốc gia đồng minh để thảo luận về việc tạo ra hoặc củng cố các chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng bên ngoài Trung Quốc. Và họ đã thành lập một diễn đàn liên kết để các quốc gia giàu khoáng sản có thể trao đổi với các quốc gia khách hàng tiềm năng và các công ty nước ngoài về việc phát triển các mỏ và nhà máy chế biến.

Ukraine, Greenland và Canada đều tham gia vào diễn đàn đó. Trên thực tế, Ukraine và Mỹ đã tiến gần đến việc ký một thỏa thuận vào mùa thu năm ngoái, thời Tổng thống Biden, trong đó Ukraine hứa sẽ thông báo trước cho Washington về các dự án tiềm năng, cho phép các công ty Mỹ hoặc các quốc gia đồng minh có đủ thời gian để đấu thầu hợp đồng. Bộ Ngoại giao Mỹ cũng sẽ hỗ trợ kỹ thuật cho Ukraine về lập bản đồ và soạn thảo các quy định.

Đó không phải là cách tiếp cận của Tổng thống Trump.

Tháng 9 năm ngoái, Tổng thống Ukraine, Zelensky đã trình bày một "kế hoạch chiến thắng" trong cuộc xung đột với Nga trước các chính phủ đồng minh cũng như cho ứng cử viên Tổng thống Mỹ Trump, trong đó có đề xuất quan hệ đối tác về các khoáng sản quan trọng.

Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết trong một email gửi cho các phóng viên vào thời điểm đó, ông Fernandez đã lên lịch ký một biên bản ghi nhớ vào tháng 10 năm ngoái với phó thủ tướng Ukraine, Yulia Svyrydenko. Nhưng vào ngày 29/10/2024, ngày dự kiến ký kết, bà Svyrydenko đã không xuất hiện ở Washington. Sau đó, bà Svyrydenko được cho là sẽ ký thỏa thuận tại một hội nghị tái thiết Ukraine ở Warsaw (Ba Lan) vào 13/11, nhưng một lần nữa bà lại không xuất hiện.

Ngay sau đó, ông Trump đã thắng cử và các quan chức Ukraine nói với các nhà ngoại giao Mỹ rằng họ muốn đợi để ký một thỏa thuận với chính quyền mới.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: PAP/TTXVN

Cuối cùng, sau những tuần chính quyền Tổng thống Trump gây áp lực, Kiev đã đồng ý sẽ ký với Mỹ thỏa thuận khoáng sản vào ngày 28/2, cho phép hai nước cùng nhau khai thác các mỏ đất hiếm và khoáng sản quan trọng của Ukraine.

Cuộc chạy đua kiểm soát khoáng sản toàn cầu

"Nhiều quốc gia coi tài nguyên thiên nhiên của họ là trọng tâm đối với chủ quyền quốc gia và tiềm năng phát triển kinh tế", Abigail Hunter, Giám đốc điều hành Trung tâm Chiến lược Khoáng sản quan trọng tại SAFE, một nhóm nghiên cứu an ninh năng lượng, cho biết. "Điều này khiến các cuộc đàm phán về khoáng sản quan trọng trở nên cực kỳ nhạy cảm, với các chính phủ cảnh giác với sự kiểm soát hoặc khai thác của nước ngoài".

Trung Quốc đã nỗ lực trong nhiều năm để phát triển sự thống trị toàn cầu trong việc khai thác và chế biến các khoáng sản quan trọng. Trong khi đó, Mỹ phải nhập khẩu một lượng lớn các khoáng sản quan trọng để sử dụng cho mục đích thương mại và quân sự.

Công nhân nghiền coban tại mỏ Kasulu ở Kolwezi, Cộng hòa Dân chủ Congo, năm 2021. Ảnh: New York Times

Một báo cáo được công bố trong tháng này từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế lưu ý rằng Mỹ nhập khẩu từ 50 đến 100% mỗi loại trong số 41/50 loại khoáng sản quan trọng được Cục Khảo sát Địa chất Mỹ liệt kê. Còn Trung Quốc là nước sản xuất hàng đầu đối với 29 loại khoáng sản trong số đó. Ngoài ra, báo cáo cho biết, Trung Quốc hiện tinh chế từ 40 – 90% nguồn cung cấp các nguyên tố đất hiếm, than chì, lithium, coban và đồng của toàn cầu.

Từ năm 2017, Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh hành pháp nhằm mục đích "đảm bảo nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng an toàn và đáng tin cậy".

Một số nhà lãnh đạo nước ngoài đã cố gắng tận dụng chính sách này của Mỹ. Tổng thống Afghanistan khi đó, Ashraf Ghani, đã quảng bá tài sản khoáng sản của đất nước mình với ông Trump để tổng thống Mỹ duy trì quân đội ở lại quốc gia này. Nhưng nỗ lực của ông Ghani đã thất bại.

Tuy vậy, khoáng sản vẫn nằm trong tâm trí của ông Trump.

Vào tháng 9/2020, ông đã ký một sắc lệnh hành pháp thúc đẩy các cơ quan giải quyết tình trạng "phụ thuộc quá mức" của đất nước vào "các đối thủ nước ngoài" đối với các khoáng sản quan trọng, cụ thể là Trung Quốc.

Sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu trong đại dịch COVID-19 đã làm gia tăng sự lo lắng trong chính phủ Mỹ. Ông Biden đã ban hành một sắc lệnh hành pháp vào đầu năm 2021, trong đó có yêu cầu bộ trưởng quốc phòng xác định các rủi ro đối với dòng khoáng sản quan trọng từ nước ngoài. Năm tiếp theo, Bộ Ngoại giao Mỹ thành lập Đối tác An ninh Khoáng sản - một nhóm gồm 15 quốc gia đang tìm cách mở rộng chuỗi cung ứng toàn cầu cho các khoáng sản quan trọng.

Năm ngoái, Bộ Ngoại giao Mỹ đã thành lập một diễn đàn liên kết với 15 quốc gia sản xuất, bao gồm Ukraine và Greenland, tìm kiếm các nhà đầu tư để giúp phát triển ngành công nghiệp của họ. Diễn đàn này đã tổ chức một cuộc họp vào tháng 11/2024 tại Nuuk, Greenland, nơi các công ty đã trình bày 7 dự án tại quốc gia này cho khoảng 100 nhà đầu tư tiềm năng.

Chưa hết, trong chuyến thăm Cộng hòa Dominicana tháng này, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã nói về tiềm năng sử dụng khoáng sản đất hiếm của quốc gia này cho các hệ thống vũ khí và các công nghệ tiên tiến khác. "Có một đồng minh có quyền tiếp cận các nguyên tố này ở bán cầu này là rất tốt", ông Rubio nói, "Chúng tôi muốn giúp phát triển nguồn của cải này của Cộng hòa Dominicana".

Thu Hằng/Báo Tin tức (Theo New York Times)