Hành động để ứng phó với tác hại do thuốc lá mới gây ra

Các sản phẩm thuốc lá mới ảnh hưởng tiêu cực đến giới trẻ.

Bước đi mạnh mẽ nhằm bảo vệ thế hệ trẻ

Theo thống kê tại Việt Nam, tình trạng sử dụng TLĐT tại Việt Nam đang tăng nhanh: Tỷ lệ học sinh 13 - 17 tuổi sử dụng tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,2% năm 2023; riêng nhóm 13 - 15 tuổi tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Những con số này, theo một số chuyên gia, là “lời cảnh báo rõ ràng” về tốc độ lan rộng của sản phẩm.

Trước thực trạng đáng lo ngại, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15, quy định cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, chứa chấp và sử dụng TLĐT, TLNN nung nóng cùng các sản phẩm thuốc lá mới từ năm 2025. Đây là bước đi mạnh mẽ nhằm bảo vệ thế hệ trẻ trước nguy cơ gia tăng nghiện nicotine và chất kích thích.

Từ sau khi lệnh cấm được thông qua, Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai ghi nhận số ca cấp cứu liên quan đến TLĐT và TLNN giảm gần 70% trong 10 tháng đầu sau khi cấm. Đây là tín hiệu rõ ràng cho thấy chính sách đang phát huy hiệu quả.

Đồng thời, các hình thức quảng cáo, giới thiệu sản phẩm trên mạng xã hội, vốn bùng nổ trước đây, nhắm tới thanh thiếu niên bằng hình ảnh bắt mắt và hương vị hấp dẫn, gần như biến mất. Điều này góp phần hạn chế đáng kể nguy cơ giới trẻ tiếp cận các sản phẩm gây nghiện.

BS. Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia của WHO tại Việt Nam chia sẻ về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Kinh nghiệm từ quốc tế

Tại Hội thảo cung cấp thông tin về tăng cường thực thi Nghị quyết của Quốc hội về quy định cấm TLĐT, TLNN mới đây, TS. Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành của Liên minh Phòng chống tác hại thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) cho biết, hiện rất nhiều quốc gia đã ban hành lệnh cấm thiết bị hút TLĐT. Có hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ đã cấm TLĐT, TLNN hoặc cả hai loại sản phẩm.

“Sự thật là TLĐT, TLNN gây hại, với giới trẻ, việc hút thuốc là khởi đầu tác hại đối với sức khỏe”, TS. Ulysses Dorotheo cho biết.

TS. Ulysses Dorotheo khẳng định: “Những lập luận ‘giảm hại’ sai sự thật của ngành công nghiệp, đó là TLĐT, TLNN ‘gây hại ít hơn 95%’ so với thuốc lá điếu (chỉ làm nóng mà không đốt cháy, tức là không khói); Nicotine ‘vô hại như caffeine’; TLĐT giúp người hút thuốc lá điếu cai thuốc. Một số quốc gia đã giảm tỷ lệ hút thuốc nhờ ‘các sản phẩm nicotine an toàn hơn’, ví dụ: Anh, Nhật Bản, New Zealand, Thụy Điển)”.

“Sự thật là TLĐT, TLNN gây hại, với giới trẻ, việc hút thuốc là khởi đầu tác hại đối với sức khỏe. Việc sử dụng kép (sử dụng cả thuốc lá điếu lẫn TLĐT, TLNN) càng khiến gia tăng tác hại. Nicotine trong TLĐT, TLNN có thể gây nghiện mạnh hơn nhiều”, TS. Ulysses Dorotheo nhấn mạnh.

TS. Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành của Liên minh Phòng chống tác hại thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) cho biết, hiện rất nhiều quốc gia đã ban hành lệnh cấm thiết bị hút thuốc điện tử.

Giám đốc SEATCA cũng đưa ra ví dụ sự can thiệp của ngành công nghiệp tại Campuchia, Singapore trong việc cấm thuốc lá mới và các sản phẩm chứa Nicotine, đồng thời nhấn mạnh cam kết của Chính phủ các quốc gia này trong việc thực thi lệnh cấm để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Cụ thể, ngày 6/6/2025, Thủ tướng Campuchia Hun Manet, đã ký một Nghị định bổ sung, đưa hoạt động sản xuất thuốc lá điện tử vào danh mục Cấm đầu tư của Campuchia. Thủ tướng Hun Manet tuyên bố: “Nếu các nhà đầu tư quan tâm đến những hình thức khác, Campuchia luôn chào đón, nhưng đối với thuốc lá điện tử, Campuchia xin phép nói không xin mời các vị đi nơi khác”.

Tương tự, Singapore cũng chỉ trích lập trường ủng hộ vape của Liên minh các Nhà vận động Giảm tác hại thuốc lá khu vực Châu Á Thái Bình Dương (CAPHRA), đồng thời tái khẳng định lệnh cấm vape của Singapore dựa trên những nguy cơ sức khỏe, khả năng gây nghiện ở giới trẻ và các hóa chất nguy hiểm.

Theo TS. Ulysses Dorotheo, chưa từng có quốc gia nào cấm thuốc lá mới bị kiện bởi WTO. Hiệp định WTO về hàng rào kỹ thuật trong thương mại có nêu các mục tiêu hợp pháp được loại trừ đó là “các yêu cầu về an ninh quốc gia; việc ngăn ngừa các hoạt động gian lận, bảo vệ sức khỏe và an toàn cho con người, động thực vật hoặc môi trường". Ông nhấn mạnh Nhà nước cần phải xây dựng các khung pháp lý vững chắc (quy định, bộ quy tắc ứng xử) nhằm ngăn chặn sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá; cần có sự giám sát của các tổ chức y tế; tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cho công chúng: Phát động chiến dịch nâng cao nhận thức toàn quốc với các thông điệp rõ ràng; huy động các nhóm y tế, xã hội dân sự và thanh thiếu niên tham gia giám sát thị trường và vận động chính sách.

TS. Angela Patt, Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam khẳng định: “Nghị quyết 173 của Quốc hội đã có hiệu quả, có tác dụng răn đe rất rõ. Tuy nhiên, để mang lại những lợi ích cho sức khỏe cộng đồng, vẫn còn khá nhiều việc phải làm. Việc cấm các loại TLNN, TLĐT chỉ có thể đạt được hiệu quả tốt nhất khi không có bất cứ trường hợp ngoại lệ, không bỏ sót bất cứ kẽ hở nào trong xây dựng chính sách”.

Theo đó, Quốc hội cần đảm bảo việc thực thi Nghị quyết 173 bằng cách phản ánh đầy đủ lệnh cấm đối với TLĐT, TLNN vào các văn bản quy phạm pháp luật. “Việc kinh doanh các sản phẩm TLĐT, TLNN cần được vào danh mục các ngành nghề bị cấm và không nên có bất kỳ trường hợp ngoại lệ nào", TS. Angela Patt khuyến nghị.

Theo các chuyên gia, thời gian tới, khi các cơ quan chức năng tiến hành xây dựng dự thảo, ban hành các văn bản pháp luật sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến TLĐT, TLNN, cần có sự nghiên cứu, rà soát và bổ sung đầy đủ các các thuật ngữ, chế tài vào các văn bản luật, tạo hành lang pháp lý rõ ràng để thuận lợi cho các cơ chức năng thực thi đúng chức trách, nhiệm vụ.

Đưa ra các giải pháp hạn chế tác hại của thuốc lá mới, từ góc độ chính sách, ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam đưa cũng ra loạt khuyến nghị nhằm siết chặt thực thi lệnh cấm.

Theo đó, cần đưa quy định cấm TLĐT và TLNN vào Luật Đầu tư (sửa đổi); đồng thời sớm ban hành nghị định làm rõ định nghĩa sản phẩm và mức xử phạt đối với hành vi sử dụng, chứa chấp.

“Cần ngăn chặn nguồn cung, từ nhập lậu, buôn bán đến quảng cáo trái phép phải là ưu tiên hàng đầu. Bên cạnh đó, Việt Nam cần triển khai một chiến dịch ra quân mạnh mẽ, duy trì thường xuyên, tương tự như chiến dịch bắt buộc đội mũ bảo hiểm và cấm uống rượu bia khi lái xe”, BS. Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia WHO tại Việt Nam kiến nghị.

PV