Hai mặt của 'văn hóa thần tượng'

Nếu giá trị nghệ sĩ chỉ được đo bằng lượt xem, lượt bình chọn hay sức mua thì chiều sâu sáng tạo dễ bị xem nhẹ. "Văn hóa fandom" không được định hướng có thể trở thành con dao 2 lưỡi - thúc đẩy đồng thời cản trở sự phát triển bền vững.

Fandom nâng tầm vị thế nghệ sĩ

Cộng đồng người hâm mộ ngày nay không chỉ là thích, sưu tập hình ảnh người mà họ yêu mến. Thay vào đó, họ "đập tiền góp sức tạo bão" cho thần tượng. Khái niệm fan economy - tạm hiểu là khai thác giá trị kinh tế dựa trên sự gắn bó cảm xúc giữa người hâm mộ và thần tượng hoặc thương hiệu - xuất phát từ Hàn Quốc và đang nở rộ ở showbiz Việt.

Các booth check-in đa dạng hoạt động: giao lưu với các anh tài, mascot, phát freebie... (Ảnh: ĐỨC THÀNH)

Nhờ sự phát triển của mạng xã hội, đặc biệt là TikTok, những nhóm fan nhỏ lẻ đã biến thành cộng đồng hàng triệu người, có tiếng nói riêng và tạo ra doanh thu thật, ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích doanh nghiệp, thị hiếu công chúng và đôi khi cả chính sách văn hóa. Và vì vậy, fan economy trở thành một trong những trụ cột của công nghiệp văn hóa - sáng tạo.

Ở đó, doanh thu của thần tượng không chỉ đến từ biểu diễn, mà mọi chi tiết liên quan đến họ đều được thương mại hóa. Fan sẽ mua album, mua bộ ảnh, mua kỷ vật, các nền tảng số cho phép fan trả phí để nhắn tin trực tiếp với thần tượng, concert toàn cầu được tổ chức thường xuyên, tạo nên những trải nghiệm cá nhân hóa và củng cố lòng trung thành của fan.

Trung bình mỗi năm, một người hâm mộ Hàn Quốc chi hơn 2.000 USD cho các hoạt động liên quan tới thần tượng. Hàng triệu người hâm mộ quốc tế đã chọn Hàn Quốc du lịch để được trải nghiệm các địa điểm gắn liền với thần tượng.

Những sản phẩm ăn theo như lightstick, photobook, kỷ vật... cũng tạo nên một thị trường toàn cầu trị giá khoảng 2,5 tỉ USD vào năm 2025, trong khi giá trị xuất khẩu văn hóa từ ngành K-pop được ước tính lên tới 500 triệu USD mỗi năm, một minh chứng cho sức mạnh kinh tế của cảm xúc người hâm mộ.

Sau Sing! Asia 2025, Phương Mỹ Chi nhanh chóng trở thành gương mặt đại diện cho nhiều thương hiệu nhờ sự gắn kết bền chặt của cộng đồng người hâm mộ. HIEUTHUHAI cũng được các nhãn hàng thời trang, nước giải khát săn đón khi có lượng người hâm mộ trẻ trung, bám sát mọi hoạt động của thần tượng.

Hay cộng đồng Đóm của Đen Vâu vừa lan tỏa âm nhạc vừa gắn bó qua hoạt động thiện nguyện, giúp anh trở thành sự lựa chọn tin cậy của nhiều thương hiệu lớn.

Sau khi tham gia các chương trình truyền hình thực tế, cụ thể là "Anh trai vượt ngàn chông gai", một hình thức fan meeting bán vé được hình thành và thu hoạch nhiều quả ngọt. Những buổi fan meeting riêng, bán vé chính thức từ 300.000 đến hơn 1 triệu đồng đều "hết sạch vé" trong ít giờ mở bán.

Fandom ngày nay tạo ra tác động kinh tế, xã hội rõ rệt. Thành công của nghệ sĩ trẻ thường gắn liền với sức nâng đỡ của fandom, giúp họ quảng bá hình ảnh nhanh chóng để có được vị thế trên thị trường.

Vẫn cần sự "văn minh"

So với K-pop hay K-drama, fandom Việt Nam vẫn còn ở giai đoạn sơ khởi, quy mô nhỏ hơn. Điều đáng ghi nhận là người hâm mộ Việt đã dần hình thành văn hóa đồng hành, bảo vệ, quảng bá cho thần tượng thay vì chỉ dừng ở việc nghe nhạc hay mua vé xem show. Đây là bước đệm để fandom âm nhạc Việt bền vững hơn trong tương lai.

Fandom đã vượt qua ranh giới những nhóm người hâm mộ tự phát để trở thành một phần trong hệ sinh thái giải trí, nơi khán giả không chỉ là người nghe mà còn là những đồng sáng tạo giá trị cùng nghệ sĩ.

Nhưng mặt còn lại của fandom Việt hiện nay vẫn là những trận chiến không hồi kết từ cõi mạng đến đời thật. Gần đây, ngày 28-9, tại Quảng trường Cách mạng Tháng Tám - Nhà hát Lớn Hà Nội đã diễn ra Phiêu Concert, quy tụ dàn nghệ sĩ tên tuổi. Đây là dịp hội ngộ hiếm hoi giữa Kay Trần và Sơn Tùng khiến khán giả không khỏi mong đợi vào một lần tương tác chung.

Cả 2 từng có mối quan hệ sếp - talent thuộc M-TP Entertainment do Sơn Tùng đứng đầu, song Kay Trần đã dứt áo ra đi vài năm trước, dấy lên mâu thuẫn nội bộ giữa 2 nghệ sĩ. Nhưng "khoảnh khắc biển đen im lặng" khi Kay Trần bước lên sân khấu biểu diễn thu hút sự chú ý.

Không khó để nhận ra đám đông người hâm mộ gần như đã tắt hết lightstick, thậm chí còn không chuyển động hay tỏ ra hứng khởi. Trên Threads, FC SKY (fandom Sơn Tùng) khẳng định đã phát hiện kế hoạch của FC Flowers (FC Kay Trần): bỏ về khi đến tiết mục của Sơn Tùng.

Ấy thế mà, SKY lại áp đảo quân số bên đối phương nên để "phủ đầu", biển đen im lặng đã được thực hiện trước khi Flowers kịp "ra tay". Đáng nói, SKY được cho là đều ủng hộ, cổ vũ nhiệt tình các nghệ sĩ khác thuộc dàn line-up lần này.

Thời gian gần đây, sự can thiệp quá mức của fandom vào công việc, cuộc sống của thần tượng cũng là chủ đề gây tranh cãi. Những trận chiến FC, công kích cá nhân trên mạng xã hội hay áp lực buộc nghệ sĩ chạy theo thị hiếu tức thời là mặt trái của một fandom quá quyền lực. Câu chuyện ca nhạc sĩ Bùi Công Nam phải thay cả ê-kíp làm việc chỉ vì không được lòng fandom thực sự khiến khán giả khó hiểu.

Chia sẻ về văn hóa thần tượng cũng như việc các fan hâm mộ lên tiếng bảo vệ thần tượng hiện nay, Jun Phạm nói: "Mỗi fandom đều muốn bảo vệ thần tượng của mình bằng mọi giá và trong một tập thể thì tích cực và tiêu cực sẽ luôn hiện hữu cùng nhau. Do đó, những điều tiêu cực xuất hiện giữa những "cái tôi" dễ thương cũng là điều không tránh khỏi. Tuy nhiên, với vai trò là một người dẫn dắt, người có ảnh hưởng trực tiếp đến fandom của mình, Jun cũng luôn mong muốn và dặn dò fandom của mình hãy tránh xa và mặc kệ hết những tranh cãi".

Ca sĩ ST Sơn Thạch mong: "Các fan chủ động hướng mình đến những điều lạc quan, tích cực giúp mình đỡ stress vì đi học, đi làm thôi cũng đủ stress rồi. ST tin là thần tượng nào cũng muốn fandom của mình hoạt động theo hướng tích cực. ST nghĩ rằng vai trò của thần tượng trong việc ảnh hưởng lên fandom là rất quan trọng".

Thùy Trang