Hài hòa lợi ích Nhà nước và doanh nghiệp trong thu phí cảng biển - Bài 1: Doanh nghiệp 'xây xẩm' với tiền phí, chính quyền kêu khó

Chỉ hơn 3 năm rưỡi, thu phí hạ tầng cảng biển khu vực TP.HCM đạt gần 8.000 tỷ đồng. Nếu thu tiếp phí này ở khu vực Bình Dương (cũ) và Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), thì số tiền về ngân sách còn “khủng” hơn. Nguồn thu này sẽ được tái đầu tư hạ tầng giao thông để giảm chi phí logistics, tức có lợi cho doanh nghiệp, nhưng làm sao để doanh nghiệp đóng phí mà thấy rõ lợi ích, chứ không phải “phí chồng phí”, trong khi hạ tầng vẫn ngổn ngang, chi phí logistics lại đội lên.

Bức xúc phí chồng phí

UBND TP.HCM vừa báo cáo Thường trực HĐND Thành phố về kết quả thu phí sử dụng công trình, kết cấu hạ tầng và dịch vụ tiện ích công cộng trong khu vực cửa khẩu cảng biển (viết tắt là thu phí hạ tầng cảng biển) từ ngày 1/4/2022 đến 31/10/2025.

Doanh nghiệp than phiền vì phí ra vào cảng tại TP.HCM quá cao. Trong ảnh: Trạm BOT Phú Hữu

Theo đó, chỉ hơn 3 năm rưỡi, tổng số thu phí hạ tầng cảng biển ở khu vực TP.HCM đạt gần 8.000 tỷ đồng, chưa nói khoảng 108,5 tỷ đồng doanh nghiệp còn nợ. UBND TP.HCM đánh giá, kết quả thu phí hạ tầng cảng biển nhìn chung đạt và vượt dự toán hàng năm và “tạo nguồn lực bền vững cho đầu tư hạ tầng giao thông kết nối cảng biển”.

Nhưng cũng theo báo cáo trên của UBND TP.HCM, thì chuyện bức xúc phí chồng phí từ lúc TP.HCM thực hiện thu phí cảng biển cho tới nay vẫn… không đổi.

Gần đây nhất, Công ty cổ phần Vận tải và Thương mại Quốc tế đã có Công văn số 241/2025/CV-ITC-DA gửi UBND TP.HCM và cơ quan liên quan, kiến nghị giảm mức phí sử dụng hạ tầng cảng biển tương ứng hai chiều qua trạm BOT Phú Hữu.

Trước đó, “nóng” nhất là thời điểm năm 2024, hàng loạt doanh nghiệp gửi đơn kiến nghị, thậm chí kêu cứu tới tận Thủ tướng Chính phủ.

Cụ thể, tháng 2/2024, Hội Doanh nhân cựu chiến binh TP.HCM đã có đơn kiến nghị, cho rằng, việc thu phí là bất hợp lý và làm tăng gánh nặng cho doanh nghiệp hội viên vì “phí chồng phí”. Bởi việc tất cả các cửa ngõ của Thành phố đều thiết lập các trạm BOT như BOT Phú Mỹ, BOT Long Phước, BOT An Sương - An Lạc... và khi vào Khu công nghiệp Phú Hữu lại phải nộp phí đường bộ BOT Phú Hữu cho cự ly chưa đến 3 km, vào cảng phải nộp phí sử dụng kết cấu hạ tầng cảng biển cho Thành phố, dẫn tới doanh nghiệp khốn đốn.

Tương tự, hàng loạt doanh nghiệp như Công ty TNHH Vận tải biển Thắng Lợi; Công ty TNHH Việt Hoàng; Công ty QLT Logistics; Công ty TNHH Industrial Việt Nam… đều có đơn thư bày tỏ bức xúc và kiến nghị UBND Thành phố xem xét miễn phí hoặc có phương án bù đắp riêng cho chủ đầu tư dự án BOT Phú Hữu để giảm bớt gánh nặng tài chính và tăng năng lực cạnh tranh đối với doanh nghiệp và khách hàng xuất nhập khẩu.

Được biết, Dự án BOT Xây dựng đường nối từ đường Nguyễn Duy Trinh vào Khu công nghiệp Phú Hữu (BOT Phú Hữu) đã được Công ty cổ phần Xi măng Vicem Hà Tiên (thuộc Tổng công ty Xi măng Việt Nam) đưa vào thu giá dịch vụ sử dụng đường bộ từ tháng 9/2024. Đây là con đường độc đạo vào 2 bến cảng Tân Cảng - Phú Hữu và Cảng container quốc tế SP-ITC.

Bến Tân Cảng - Phú Hữu là một phần của cảng Cát Lái - cảng container lớn nhất Việt Nam. Còn bến cảng SP-ITC chính là cảng xuất nhập khẩu hàng hóa lớn thứ hai tại TP.HCM, là cửa ngõ để tiếp nhận và trung chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu cho các bến cảng ở Cái Mép, cảng nước sâu lớn nhất tại Việt Nam hiện nay.

Do đó, hàng hóa từ các tỉnh phía Đông và Tây TP.HCM vào 2 cảng này, các phương tiện vận chuyển sẽ phải đóng tiền giá dịch vụ sử dụng đường bộ tại trạm BOT Xa lộ Hà Nội (155.000 đồng/lượt đối với xe tải >18T và container 40 feet); trạm thu phí Long Phước trên cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây (163.000 đồng/lượt/container rỗng, 342.000 đồng/lượt/container có hàng).

Hàng hóa được vận chuyển từ các tỉnh phía Nam vào TP.HCM sẽ nộp giá dịch vụ sử dụng đường bộ tại trạm BOT cầu Phú Mỹ (80.000 đồng/lượt xe); trạm BOT đường Nguyễn Văn Linh (35.000 đồng/lượt xe tải 18 tấn).

Khi hàng hóa vào các cảng Tân Cảng - Phú Hữu và cảng SP-ITC, các phương tiện vận chuyển tiếp tục phải đóng giá dịch vụ sử dụng đường bộ của BOT Phú Hữu (tối đa 133.000 đồng/lượt với xe tải >18T và container 40 feet).

Ngoài nộp giá dịch vụ sử dụng đường bộ tại các trạm BOT nêu trên, các doanh nghiệp còn phải đóng phí hạ tầng cảng biển khi đưa hàng vào cảng, rời các cảng Tân Cảng - Phú Hữu và cảng SP-ITC, với mức phí 250.000 đồng/container 20 feet và 500.000 đồng/container 40 feet. Điều này tạo gánh nặng lớn cho doanh nghiệp về chi phí, tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp cũng như của TP.HCM, nhất là trong giai đoạn hồi phục sau đại dịch Covid-19.

TP.HCM rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan

Theo UBND TP.HCM, Sở Xây dựng đã nghiên cứu ý kiến của các doanh nghiệp, đặc thù độc đạo của đường nối từ đường Nguyễn Duy Trinh vào Khu công nghiệp Phú Hữu, cùng tình hình thu phí của các trạm BOT ở các cửa ngõ của Thành phố.

Qua đó, “Sở Xây dựng nhận thấy các kiến nghị của doanh nghiệp là có cơ sở!”, văn bản báo cáo của UBND TP.HCM với HĐND Thành phố ghi rõ.

Tuy nhiên, theo phân tích của Sở Xây dựng, việc nhiều doanh nghiệp cùng đề xuất Thành phố mua lại dự án BOT Phú Hữu từ nguồn thu phí hạ tầng cảng biển là chưa thể thực hiện được, do hiện nay chưa có quy định của pháp luật về việc Nhà nước mua lại các dự án BOT.

Mặt khác, việc thu phí dịch vụ đường bộ của trạm BOT Phú Hữu phải tuân thủ hợp đồng, phương án tài chính đã ký kết giữa UBND TP.HCM với chủ đầu tư. Việc miễn, giảm phí dịch vụ đường bộ của trạm BOT Phú Hữu cho các phương tiện vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu chưa được quy định trong hợp đồng cũng như quy định của pháp luật. Vì vậy, nếu Thành phố thực hiện miễn giảm sẽ phá vỡ phương án tài chính của hợp đồng BOT, cũng như ảnh hưởng đến tình hình hoạt động của các trạm BOT khác trên địa bàn Thành phố.

Do đó, để chia sẻ khó khăn với các doanh nghiệp, Sở Xây dựng TP.HCM đề xuất xem xét giảm phí hạ tầng cảng biển đối với hàng hóa vào cảng, rời cảng Tân Cảng - Phú Hữu và cảng Container Quốc tế SP-ITC bằng đường bộ - đường nối từ đường Nguyễn Duy Trinh vào Khu công nghiệp Phú Hữu tương ứng với mức giá tối đa 2 lượt của dịch vụ sử dụng đường bộ tại trạm BOT Phú Hữu.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, không phải tại báo cáo mới đây của UBND TP.HCM mới nêu kiến nghị trên với HĐND. Trước đó, hồi tháng 9/2025, Sở Xây dựng cũng đã kiến nghị tương tự.

Cụ thể, Sở Xây dựng đề xuất tỷ lệ giảm là 6% phí hạ tầng cảng biển đối với hàng quá cảnh, hàng kinh doanh tạm nhập, tái xuất, tạm xuất, tái nhập; giảm tỷ lệ 53% đối với hàng trung chuyển, chuyển khẩu, hàng gửi vào kho ngoại quan, hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu tỷ lệ. Căn cứ theo số liệu năm 2024, thì tổng số tiền phí hạ tầng cảng biển sẽ giảm là hơn 11,5 tỷ đồng. Tuy nhiên, đề xuất này đến nay chưa được đáp ứng.

(Còn tiếp)

Ngô Nguyên