Hai cha con họ Hoàng và câu chuyện về ngôi đền bên dòng Linh Giang

Đền Song Trung (Song Trung miếu bia) nằm uy nghi bên lèn Rồng, dưới tán cây đa cổ thụ, hướng mặt ra sông Gianh (tên gọi cũ là Linh Giang) đoạn qua làng cổ Phù Kinh xưa, xã Phù Hóa, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình cũ (nay là xã Tân Gianh, tỉnh Quảng Trị).

Đền là nơi thờ hai cha con công thần có công lao trong cuộc đấu tranh chống cát cứ, bảo vệ quê hương, phục hưng đất nước thời Hậu Lê.

Đền Song Trung nằm bên lèn Rồng, hướng mặt ra sông Gianh.

Theo gia phả họ Hoàng Phù Kinh, dòng họ này có gốc ở huyện Phúc Khê, tỉnh Nghệ An di dân lập ấp tại xã Phù Kinh, châu Bố Chính, phủ Tân Bình. Cùng với các dòng họ khác, họ Hoàng góp phần trong việc khai phá, mở mang ruộng đồng, trồng dâu nuôi tằm.

Ông Hoàng Vĩnh Tộ lớn lên trong thời kỳ đất nước nội chiến, lịch sử dân tộc đầy biến động. Vùng đất Phù Kinh là nơi phên dậu phía Nam của nước Đại Việt, luôn phải hứng chịu nhiều cuộc chiến tranh giành quyền lực giữa các triều đại phong kiến.

Hưởng ứng ngọn cờ phù Lê diệt Mạc, hai cha con ông Hoàng Vĩnh Tộ và Hoàng Vĩnh Dụ kêu gọi thanh niên trai tráng trong làng theo tướng Nguyễn Kim xây dựng lực lượng, dấy binh khởi nghiệp.

Tại Đền Song Trung còn lưu giữ bia cổ gần 300 tuổi nói về thân thế sự nghiệp và những đóng góp của hai cha con ông Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ và vùng đất ven sông Gianh.

Hoàng Vĩnh Tộ nhiều lần xung trận, lập nhiều chiến công to lớn. Ghi nhận công lao của Hoàng Vĩnh Tộ, năm 1600, ông được vinh phong chức Hiệp mưu dương vũ công thần, Đặc tiến Phụ quốc thượng, Tướng quân cẩm y vệ, thực vệ sự Hầu tước. Khi mất, ông được truy phong tước Phúc Khê hầu Đại vương tôn thần.

Hoàng Vĩnh Dụ - con trai trưởng của ông Hoàng Vĩnh Tộ cùng cha tham gia nhiều trận chiến chống giặc, góp công lao to lớn. Đặc biệt chiến công tiêu diệt quân địch ở trận địa Giao Thủy (Nam Định).

Năm 1628, ông Hoàng Vĩnh Dụ được vinh phong là Dương vũ uy dũng tán trị công thần đặc tiến phụ quốc Thượng tướng quân điện tiền đô hiệu điểm ty Tả hiệu điểm Hầu tước. Khi mất ông được truy phong tước Hoằng dũng Đại vương tôn thần.

Khi mất, ông Hoàng Vĩnh Tộ được truy phong tước Phúc Khê hầu Đại vương tôn thần.

Sách Đại Nam nhất thống chí, có đoạn ghi: "Hoàng Vĩnh Tộ, người huyện Bố Chính, hồi đầu Lê Trung Hưng có công đánh dẹp, chết được tặng tước Hầu. Con là Vĩnh Dụ nối nghiệp cha, đánh bắt được đồ đảng nhà Mạc ở Giao Thủy, vì quân công cũng được phong tước Hầu".

Việc hai cha con đều được vinh phong Thượng tướng quân là điều hiếm có ở thời nhà Lê nói riêng và triều đại phong kiến Việt Nam nói chung.

Khoảng năm 1650, tưởng nhớ công lao của hai cha con dòng họ Hoàng với đất nước, nhân dân lập đền Song Trung thờ hai công thần triều Lê cho đến ngày nay.

Tại Đền Song Trung còn lưu giữ bia cổ gần 300 tuổi nói về thân thế sự nghiệp và những đóng góp của hai cha con ông Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ và vùng đất ven sông Gianh.

Nhân dân, hậu nhân dựng đền Song Trung thờ hai công thần triều Lê cho đến ngày nay.

Hằng năm, ngoài hai ngày giỗ của hai vị Thượng tướng quân, tại đền Song Trung còn diễn ra lễ tế mùa xuân và lễ tế mùa thu, gọi là "Xuân Thu nhị kỳ" diễn ra vào rằm tháng hai và rằm tháng bảy với phần lễ và phần hội.

Trải qua thăng trầm lịch sử, thiên tai, đền Song Trung nhiều lần hư hỏng nặng rồi được trùng tu. Năm 2016 đền Song Trung được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh. Tháng 9/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia đối với Đền Song Trung và lăng mộ Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ.

Tháng 9/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia đối với Đền Song Trung và lăng mộ Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ.

Việc này khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa gắn liền truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Bồi đắp niềm tự hào dân tộc và góp phần vào việc giáo dục, phát huy truyền thống cho thế hệ mai sau.