Hà Nội và bài toán thương mại hóa tài sản trí tuệ:Biến sáng tạo thành sức mạnh phát triển

Thành phố Hà Nội được coi là nơi đi đầu cả nước về sở hữu trí tuệ đang đứng trước cơ hội lớn, nhưng cũng gặp không ít trở ngại trong việc khai thác và phát huy hiệu quả nguồn lực đặc biệt này.

Thương hiệu “Bánh tẻ Phú Nhi” đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp nhãn hiệu tập thể.

Thực trạng và những “nút thắt”

Hà Nội hiện dẫn đầu cả nước về số lượng đơn đăng ký và văn bằng bảo hộ tài sản trí tuệ. Với hàng trăm nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận, chỉ dẫn địa lý gắn với nông sản, đặc sản và sản phẩm làng nghề truyền thống đã được xác lập, góp phần định danh giá trị văn hóa, kinh tế của Thủ đô.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa việc xác lập quyền và việc đưa tài sản trí tuệ vào khai thác thương mại vẫn rất lớn. Tỷ lệ thương mại hóa sáng chế tại Việt Nam chỉ khoảng 0,1%, trong khi trung bình thế giới đạt 5% và tại các nước phát triển lên tới 10%. Tại thành phố Hà Nội, nhiều sản phẩm mới dừng ở mức quảng bá, chưa hình thành chuỗi giá trị bền vững.

Thực tế tại cơ sở cho thấy nhiều khó khăn. Phó Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội (phường Sơn Tây) Đào Thế Hà cho biết, địa phương đã đăng ký và quản trị nhiều tài sản trí tuệ cộng đồng như: Chỉ dẫn địa lý “gà Mía Sơn Tây”, nhãn hiệu tập thể “bánh tẻ Phú Nhi”, “tương Đường Lâm”, nhãn hiệu chứng nhận “mít Sơn Tây” và đang xây dựng nhãn hiệu cho “mật ong Sơn Tây”. Việc được bảo hộ giúp nâng giá trị sản phẩm, tăng thu nhập cho người dân nhưng bất cập vẫn còn như: Thủ tục cấp văn bằng kéo dài, thiếu tổ chức quản lý chuyên nghiệp, tiêu chuẩn chất lượng chưa đồng bộ, kênh phân phối yếu... Những yếu tố này cản trở việc khai thác hết tiềm năng.

Ở khối trường đại học, nơi sản sinh nhiều kết quả nghiên cứu, tình hình cũng chưa khả quan. Tiến sĩ Vũ Tuấn Anh (Ban Khoa học và Đổi mới sáng tạo, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết, chỉ riêng giai đoạn 2020-2025, trường đã có hơn 300 đơn đăng ký sở hữu trí tuệ, nhiều sáng chế được chuyển giao trong lĩnh vực công nghệ sinh học, môi trường, công nghệ thông tin, y dược. Song đa phần vẫn dừng ở quy mô phòng thí nghiệm, tỷ lệ thương mại hóa thấp do thiếu vốn, thiếu tổ chức trung gian và khoảng cách giữa nghiên cứu với nhu cầu thị trường. Các nhà khoa học thường chú trọng công bố quốc tế hơn là đăng ký bảo hộ, khiến nhiều sáng chế khó đi vào đời sống.

Ngay cả doanh nghiệp khoa học và công nghệ cũng gặp nhiều vướng mắc. Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Công nghệ mới Nhật Hải (OIC New) Lưu Hải Minh cho rằng, thủ tục định giá tài sản trí tuệ còn thiếu chuẩn mực, chưa được công nhận là tài sản bảo đảm khi vay vốn, trong khi chi phí bảo hộ và hoàn thiện công nghệ cao. Do đó, dù có sáng chế hay nhãn hiệu, doanh nghiệp vẫn khó biến chúng thành lợi thế cạnh tranh.

Bức tranh chung cho thấy, thành phố Hà Nội sở hữu nguồn tài sản trí tuệ phong phú nhưng chưa được khai thác hiệu quả. Nguyên nhân chủ yếu là hành lang pháp lý chưa hoàn thiện, thiếu cơ chế tài chính hóa, quản trị còn manh mún, nhận thức cộng đồng chưa đầy đủ, và đặc biệt là thiếu nhân lực chuyên sâu về sở hữu trí tuệ.

Đột phá từ khuyến nghị quản lý

Để tháo gỡ “điểm nghẽn”, Hà Nội cần những chính sách mạnh mẽ và đột phá.

Theo Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) Nguyễn Hoàng Giang, thành phố Hà Nội cần phối hợp với Cục Sở hữu trí tuệ, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) và các chuyên gia quốc tế tổ chức đào tạo cán bộ quản lý, doanh nghiệp, viện nghiên cứu về xây dựng chiến lược sở hữu trí tuệ, định giá tài sản và đàm phán chuyển giao. Đồng thời, đưa môn “Quản trị tài sản trí tuệ” vào chương trình đại học khối kinh tế, kỹ thuật; tận dụng các nguồn hỗ trợ từ WIPO Academy để đào tạo nhân lực thương mại hóa.

Cùng với đó, thành phố cần xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain để giám sát trực tuyến, phát hiện vi phạm, đặc biệt trên các sàn thương mại điện tử. Điều này sẽ giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp và cộng đồng.

Hà Nội có kho tàng tri thức truyền thống và đặc sản phong phú, làng nghề và y học cổ truyền. Do đó, việc bảo hộ, quản lý và thương mại hóa tri thức bản địa không chỉ góp phần phát triển kinh tế mà còn phù hợp định hướng bảo tồn văn hóa.

Theo các chuyên gia, phát huy cơ chế đặc thù của Thủ đô, thành phố cần có chính sách ưu đãi về thuế, cơ chế mua sắm công để khuyến khích thương mại hóa. Đồng thời, xây dựng khung pháp lý hiện đại, thí điểm cơ chế “sandbox” cho các mô hình kinh tế mới, mở rộng hợp tác công - tư và tận dụng nguồn lực toàn cầu. Một bước đi then chốt là xây dựng hệ sinh thái định giá, tham gia thử nghiệm chương trình bảo lãnh tài sản trí tuệ với các ngân hàng lớn, dưới sự bảo trợ của WIPO...

Những giải pháp trên được đánh giá là phù hợp và khả thi. Hà Nội hiện là trung tâm đổi mới sáng tạo năng động, nơi tập trung nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp khởi nghiệp. Nếu triển khai đồng bộ, thành phố sẽ khai thác tối đa giá trị tài sản trí tuệ, biến tri thức thành động lực phát triển, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong thời kỳ hội nhập sâu rộng.

Thu Hằng