Hà Nội: Sĩ số nhiều trường công vượt chuẩn là thách thức cho việc nâng cao chất lượng giáo dục

Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có bài viết "Hà Nội: Chuẩn sĩ số 35 học sinh/lớp, nhiều trường tới hơn 45 em, phụ huynh mong sớm giảm tải" nêu lên thực trạng nhiều trường công lập ở Hà Nội quá tải sĩ số.

Mặc dù ở bậc tiểu học sĩ số chuẩn theo quy định là 35 học sinh nhưng không ít trường ngay từ lúc giao chỉ tiêu đã vượt quy định. Có những lớp sĩ số trên 50 khiến phụ huynh không khỏi băn khoăn về việc làm thế nào để đảm bảo chất lượng dạy và học.

Một trong những mục tiêu Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt ra đến năm 2030 là “Mở rộng tiếp cận công bằng, nâng cao chất lượng giáo dục mầm non và phổ thông đạt trình độ tiên tiến trong khu vực châu Á. Xây dựng mạng lưới trường lớp cơ bản đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh thuộc mọi đối tượng, vùng miền; có ít nhất 80% trường phổ thông đạt chuẩn quốc gia”.

Theo một số chuyên gia, đại biểu quốc hội mục tiêu này khó có thể đạt được nếu Hà Nội vẫn diễn ra tình trạng quá tải sĩ số.

Quá tải sĩ số là rào cản trong thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam về những ảnh hưởng của tình trạng quá tải sĩ số đến hiệu quả triển khai các phương pháp dạy học mới, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng phân tích: “Việc dạy và học hiện đại, hướng tới mục tiêu tiên tiến trong khu vực, đòi hỏi phải áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực (như thảo luận nhóm, học tập theo dự án, cá nhân hóa học tập).

Cùng với đó, việc quản lý một lớp 45-57 học sinh trở nên quá tải, dẫn đến thời gian dành cho hoạt động giảng dạy chính bị giảm đi. Việc tổ chức thảo luận nhóm, di chuyển, hay thực hành bị hạn chế, khiến giáo viên buộc phải quay lại phương pháp truyền đạt kiến thức một chiều, đi ngược lại mục tiêu đổi mới giáo dục”.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh phân tích thêm, việc sĩ số lớp học vượt quá quy định dẫn đến suy giảm rõ rệt chất lượng đánh giá và phản hồi đối với học sinh. Khi phải chấm và sửa một khối lượng bài tập quá lớn, giáo viên khó đảm bảo tần suất và chất lượng phản hồi chi tiết, kịp thời, trong khi đây là yếu tố then chốt giúp học sinh tiến bộ.

Song song với đó, sĩ số quá đông còn hạn chế cơ hội phát triển kỹ năng mềm và thực hành của học sinh. Tình trạng thiếu thiết bị và đồ dùng học tập trong các môn thực hành khiến một bộ dụng cụ phải sử dụng chung cho nhiều học sinh, làm giảm cơ hội trải nghiệm trực tiếp. Không gian lớp học chật chội, bàn ghế kê sát bục giảng gây ảnh hưởng đến sức khỏe, tầm nhìn, sự tập trung và tạo cảm giác ức chế trong học tập.

Đồng quan điểm, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng cho rằng: “Mặc dù Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành các thông tư và quy định cụ thể về tiêu chuẩn trường lớp nhưng trên thực tế, tại nhiều trường học công lập, sĩ số lớp vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu.

Trước hết, vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến cơ sở vật chất lớp học. Theo tiêu chuẩn, mỗi lớp học được thiết kế với diện tích nhất định, tương ứng với số học sinh tối đa theo quy định. Khi sĩ số tăng lên, nhà trường buộc phải bổ sung thêm bàn ghế, dẫn đến không gian lớp trở nên chật hẹp.

Theo tôi được biết, nhiều lớp học bố trí bàn ghế dày đặc đến mức học sinh di chuyển ra vào, đi lại trong lớp rất khó khăn. Như vậy, ngay điều kiện vật lý cơ bản để học tập đã không đảm bảo”.

Cũng theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, khi sĩ số lớp vượt chuẩn, khả năng quan sát, theo sát và hỗ trợ từng em của giáo viên bị hạn chế, không thể dành đủ thời gian quan tâm, đánh giá, hoặc hỗ trợ cá nhân cho từng học sinh, đặc biệt là học sinh có nhu cầu đặc biệt hoặc học sinh giỏi cần bồi dưỡng nâng cao.

Việc quản lý và hỗ trợ 45-50 học sinh sẽ khó khăn hơn rất nhiều so với việc dạy một lớp chỉ có khoảng 30 học sinh. Điều này tác động trực tiếp đến hiệu quả tiếp thu của học sinh và khả năng đổi mới phương pháp giảng dạy của giáo viên, một trong những yêu cầu quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục theo chuẩn tiên tiến hiện nay.

Cùng trao đổi về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An - Đại biểu Quốc hội khóa XIII bày tỏ, tình trạng lớp học vượt chuẩn sĩ số vẫn xảy ra tại Hà Nội chủ yếu bắt nguồn từ áp lực dân số và sự thiếu đồng bộ trong phát triển cơ sở hạ tầng giáo dục.

Trước hết, tốc độ gia tăng dân số tự nhiên tại thủ đô vẫn ở mức cao, số lượng học sinh bước vào các cấp học tăng mạnh qua từng giai đoạn. Bên cạnh đó, Hà Nội là trung tâm kinh tế – xã hội lớn, thu hút lượng lớn người dân từ các địa phương khác đến sinh sống và làm việc, dẫn đến gia tăng dân số cơ học.

Nguyên nhân quan trọng khác là sự thiếu đồng bộ giữa quy hoạch đô thị và quy hoạch giáo dục, nhiều khu chung cư cao tầng, khu đô thị mới được xây dựng nhanh chóng nhưng trường học công lập lại không được đầu tư tương xứng hoặc chậm triển khai. Tốc độ tăng số lượng học sinh vì thế vượt xa tốc độ phát triển trường lớp, dẫn đến tình trạng quá tải kéo dài và ngày càng khó giải quyết.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An - Đại biểu Quốc hội khóa XIII. Ảnh: Thi Thi.

Trong khi đó, theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, tình trạng quá tải sĩ số còn xuất phát từ sự mất cân bằng cung – cầu và sự thu hút của hệ thống trường công lập.

Đại biểu Việt Nga lý giải: “Tâm lý chuộng trường công của phụ huynh cũng góp phần làm gia tăng nhu cầu tuyển sinh, bởi trường công lập được đánh giá có chất lượng ổn định với chi phí thấp hơn đáng kể so với trường tư thục hoặc trường có yếu tố quốc tế.

Mặc dù có một bộ phận phụ huynh lựa chọn cho con theo học tại các trường tư thục, nơi cơ sở vật chất hiện đại và dịch vụ giáo dục tốt hơn nhưng con số này rất hạn chế. Nguyên nhân là học phí tại các trường này thường cao, bởi nhà trường phải tự đảm bảo toàn bộ chi phí đầu tư và vận hành. Dù Nhà nước có chính sách hỗ trợ học phí cho học sinh tư thục nhưng mức hỗ trợ chỉ tương đương học phí công lập, phần chênh lệch lớn còn lại phụ huynh phải chi trả. Do đó, chỉ những gia đình có điều kiện kinh tế mới có thể theo đuổi lựa chọn này.

Mặt khác, khả năng mở rộng cơ sở vật chất và tuyển dụng giáo viên lại diễn ra chậm hơn so với tốc độ tăng của dân số học đường. Sự chênh lệch lớn giữa nhu cầu và khả năng đáp ứng khiến hiện tượng quá tải lớp học trở thành vấn đề kéo dài, khó giải quyết trong thời gian ngắn”.

Còn theo Đại biểu Tú Anh, bên cạnh những nguyên nhân về dân số và nhu cầu học trường công, tình trạng vượt chuẩn sĩ số còn phản ánh những hạn chế trong thực thi và quản lý nhà nước.

“Khi số lượng học sinh đầu cấp tăng đột biến, các địa phương thường buộc phải chấp nhận giải pháp tình thế là cho phép sĩ số lớp vượt quy định để đảm bảo quyền được đến trường của tất cả học sinh. Đây là sự đánh đổi giữa đảm bảo chỗ học và duy trì chất lượng giáo dục.

Bên cạnh đó, quy trình giải phóng mặt bằng và đầu tư xây dựng trường công lập diễn ra chậm, do đặc thù thủ tục phức tạp và khó khăn trong bố trí quỹ đất. Sự chậm trễ này khiến tốc độ mở rộng trường lớp không theo kịp tốc độ tăng học sinh, buộc các trường công lập phải hoạt động vượt công suất, dẫn tới quá tải kéo dài”, Đại biểu Tú Anh phân tích.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: NVCC.

Tạo điều kiện cho trường tư phát triển để cân bằng cung - cầu trong giáo dục

Theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, để giảm tải áp lực sĩ số ở các trường công lập, cần đa dạng hóa các loại hình trường lớp, phát triển hài hòa cả hệ thống công lập và tư thục. Từ định hướng này, phải có thêm giải pháp mang tính tổng thể là tạo điều kiện để khối trường tư thục phát triển mạnh mẽ hơn, qua đó chia sẻ số lượng học sinh với khối trường công lập.

“Hiện nay, Nhà nước đã có chủ trương, chính sách hỗ trợ học phí cho học sinh các trường dân lập, tư thục, tuy nhiên, để khối này trở thành một lựa chọn thực sự hấp dẫn và bền vững, cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế ưu đãi dành cho các tổ chức, cá nhân đầu tư trong lĩnh vực giáo dục. Khi môi trường đầu tư thuận lợi, đủ sức cạnh tranh, các cá nhân và doanh nghiệp sẽ mạnh dạn xây dựng và phát triển thêm nhiều trường tư thục.

Song song với đó, cần quy định rõ ràng và đảm bảo chất lượng đối với các tiêu chí thành lập trường tư thục như điều kiện về cơ sở vật chất, diện tích, số lượng và trình độ giáo viên, chương trình giáo dục… Việc này nhằm đảm bảo rằng trường tư không chỉ mang tính chất “chữa cháy” mà thực sự trở thành lựa chọn uy tín, đáp ứng kỳ vọng của phụ huynh và phù hợp với nhu cầu học tập của học sinh.

Khi khối tư thục được phát triển bài bản và chất lượng, họ sẽ đóng vai trò “chia lửa” hiệu quả cùng các trường công lập, từ đó góp phần khắc phục tình trạng quá tải sĩ số lớp học. Ngược lại, nếu chỉ tập trung vào việc giải quyết cho trường công lập mà không mở rộng cơ hội phát triển cho trường tư thục, thì việc giảm sĩ số sẽ rất khó thực hiện và khó đạt được hiệu quả bền vững”, Đại biểu Việt Nga chia sẻ.

Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng. Ảnh: Quochoi.vn

Trong khi đó, theo Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh, để giải quyết căn cơ tình trạng quá tải sĩ số và nâng chuẩn trường lớp phổ thông tại Hà Nội, bên cạnh các biện pháp tạm thời như siết chỉ tiêu tuyển sinh và giảm sĩ số từng lớp, cần triển khai đồng bộ 4 nhóm giải pháp.

Thứ nhất là nhóm giải pháp về quy hoạch và phát triển hạ tầng. Thành phố cần thực thi nghiêm quy hoạch đất dành cho giáo dục, bắt buộc hoàn thành xây dựng trường học như một điều kiện khi nghiệm thu và bàn giao các khu đô thị mới.

Đồng thời, rà soát và thu hồi các quỹ đất quy hoạch cho giáo dục bị chậm triển khai; ưu tiên xây dựng mới hoặc cải tạo, mở rộng theo hướng tăng tầng đối với các trường ở nội đô đã bão hòa. Nguồn lực ngân sách cần được phân bổ ưu tiên cho các khu vực có tốc độ tăng dân số nhanh.

Thứ hai là nhóm giải pháp về cơ chế đầu tư và xã hội hóa. Cần áp dụng chính sách ưu đãi vượt trội về thuế, đất đai và vốn vay để khuyến khích nhà đầu tư xây dựng trường tư thục có chất lượng cao. Bên cạnh đó là quy định rõ tiêu chí thẩm định và cấp phép bảo đảm cơ sở vật chất, sĩ số và chất lượng tương đương hoặc cao hơn trường công. Thúc đẩy mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong xây dựng và vận hành trường học.

Thứ ba là nhóm giải pháp về điều tiết học sinh và quản lý tuyển sinh. Áp dụng phân vùng tuyển sinh linh hoạt, điều tiết học sinh liên khu vực nhằm giảm tải cho các điểm nóng. Sử dụng mã định danh và kiểm soát cư trú thực tế để hạn chế tình trạng chuyển hộ khẩu ảo vào trường trọng điểm. Đồng thời, có chính sách thu hút và ưu đãi giáo viên chất lượng cao đến công tác tại các khu vực ngoại thành hoặc trường mới thành lập, bảo đảm chất lượng giáo dục đồng đều.

Cuối cùng là nhóm giải pháp về nâng cao chuẩn cơ sở vật chất. Cần có một bộ tiêu chuẩn bắt buộc về diện tích, phòng học và phòng chức năng đối với trường phổ thông, yêu cầu các trường quá tải có lộ trình giảm sĩ số và nâng cấp cơ sở vật chất. Đầu tư đồng bộ trang thiết bị công nghệ, phòng thí nghiệm và các không gian học tập hiện đại để đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học và tiệm cận chuẩn khu vực.

Ngoài ra, Đại biểu Tú Anh nhấn mạnh, việc giảm sĩ số lớp học về mức quy định là một nhiệm vụ cấp bách đòi hỏi sự quyết liệt và đồng bộ của cơ quan quản lý. Để đảm bảo mục tiêu này được thực hiện hiệu quả trong năm học tiếp theo, cần thiết lập các cơ chế giám sát chặt chẽ và chế tài nghiêm minh, đi đôi với việc nâng cao trách nhiệm của các cơ quan quản lý trong kiểm soát chỉ tiêu tuyển sinh.

Về phía Sở Giáo dục và Đào tạo, phải yêu cầu các trường công bố công khai sĩ số chi tiết từng lớp trên website nhà trường và cổng thông tin của Sở ngay sau khi kết thúc đợt tuyển sinh. Đồng thời, thiết lập một hệ thống dữ liệu tập trung để Sở có thể giám sát sĩ số theo thời gian thực và cảnh báo tự động khi sĩ số vượt ngưỡng số học sinh theo đúng quy định.

Đối với các trường vi phạm quy định sĩ số tối đa mà không có lý do bất khả kháng được Sở phê duyệt sẽ bị cắt giảm ngân sách đầu tư (cho cơ sở vật chất không liên quan đến xây trường mới) hoặc ngân sách chi thường xuyên trong năm học tiếp theo.

Đối với các cơ quan quản lý, cần thực hiện trách nhiệm theo hướng chủ động điều tiết và phối hợp liên ngành để giải quyết tận gốc vấn đề quá tải như: kiểm soát và điều tiết tuyển sinh cấp thành phố; giám sát nâng cấp hạ tầng; chịu trách nhiệm chính trong việc đảm bảo nguồn đất sạch và bố trí ngân sách địa phương để xây dựng trường học theo đúng quy hoạch mạng lưới trường học của thành phố; chủ động báo cáo và đề xuất giải pháp với cấp có thẩm quyền ngay từ 1-2 năm trước nếu dự báo có nguy cơ thiếu trường lớp nghiêm trọng do tốc độ đô thị hóa nhanh.

Thanh Hà