GS.TS Đỗ Đức Minh đưa ra ba bài học cốt lõi trong dự báo sớm thiên tai

Chiều ngày 25/11, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai (QPT) và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bắc Ninh tổ chức Diễn đàn “Ứng dụng khoa học, công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớmthiên tai”.

Phương thức truyền thống “trông trời, trông nước” không còn đủ

Bắc Ninh nằm ở vùng hạ lưu sông Hồng - Thái Bình, nơi giao thoa của nhiều dòng sông lớn như: Cầu, Thương, Lục Nam, Đuống. Địa hình đặc thù giúp tỉnh phát triển công nghiệp - đô thị nhưng cũng khiến khu vực luôn chịu áp lực từ mưa lũ, triều cường và úng ngập.

Trong các đợt mưa lũ gần đây, nhiều công trình thủy lợi phải vận hành căng thẳng, đê kè xuất hiện thẩm lậu, sạt lở; một số đoạn đê bối bị tràn hoặc vỡ cục bộ; hàng trăm trạm bơm hoạt động liên tục để bảo vệ dân cư, khu công nghiệp và sản xuất nông nghiệp.

Toàn cảnh Diễn đàn. Ảnh Bảo Thắng.

Theo ông Đặng Công Hưởng - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh, những hình thái mưa lũ bất thường ngày càng vượt xa quy luật lịch sử, cho thấy phương thức ứng phó truyền thống “trông trời, trông nước” không còn phù hợp. Chúng ta buộc phải chuyển sang tư duy chủ động, dựa trên dữ liệu và công nghệ.

"Cảnh báo sớm trở thành then chốt trong bảo đảm an toàn đê điều và đời sống người dân, nhất là khi biến đổi khí hậu đang gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan" - ông Đặng Công Hưởng nói.

Ông Bùi Quang Huy - Phó Giám đốc Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng, chống thiên tai (Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai) cho biết, thiên tai ngày càng phức tạp, đòi hỏi cách tiếp cận mới và chủ động hơn trong ứng phó.

Tuy nhiên, nhiều địa phương vẫn nhầm lẫn giữa ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Nếu chỉ có công nghệ mà con người không thay đổi tư duy, việc vận hành sẽ gặp hạn chế.

Hiện trung tâm đang phát triển hệ thống giám sát thiên tai cấp tỉnh, thí điểm tại Hà Tĩnh, kết nối dữ liệu giữa Trung ương, tỉnh, xã và cộng đồng. Hệ thống có hai giao diện: dành cho người dân theo dõi diễn biến, nhận hướng dẫn và phản hồi; dành cho chỉ đạo điều hành, tích hợp dữ liệu thời gian thực, theo dõi tiến độ sơ tán dân và quản lý điểm an toàn trên bản đồ số.

Phần mềm hỗ trợ xây dựng phương án sơ tán dân đã được đưa vào diễn tập thực tế, giúp địa phương điều chỉnh kế hoạch theo diễn biến thiên tai thay vì dựa trên bản đồ giấy cố định.

Đề xuất mô hình cảnh báo sớm đa kênh

Ông Lê Viết Xê - Phó Giám đốc Công ty CP Tư vấn và Phát triển kỹ thuật tài nguyên nước (WATEC) cho biết, hệ thống giám sát ngập lụt tự động VFASS đáp ứng yêu cầu cảnh báo sớm và chuyển đổi số trong đô thị thông minh.

Hệ thống sử dụng cảm biến radar đo độ sâu ngập, kết nối bộ thu dữ liệu Datalogger VFASS qua RS-485 hoặc LoRa, truyền dữ liệu liên tục qua mạng 3G/4G. Thiết bị hoạt động bằng năng lượng mặt trời, có nguồn dự phòng, tự động phát cảnh báo khi mực nước vượt ngưỡng.

Diễn đàn 'Ứng dụng công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớm thiên tai'. Ảnh Bảo Thắng.

“Toàn bộ dữ liệu được xử lý trên nền tảng điện toán đám mây do WATEC phát triển, quản lý tập trung và phân tích dữ liệu lớn. Người dân và chính quyền có thể theo dõi tình hình ngập lụt, nhận cảnh báo thời gian thực qua ứng dụng web và mobile”, ông Xê cho biết.

Hệ thống còn kết nối với trạm đo mưa, trạm đo mực nước và tháp báo lũ để phát cảnh báo đa kênh khi mực nước vượt ngưỡng. VFASS đã triển khai 140 tháp báo lũ, trạm giám sát ngập tự động và hơn 70 trạm cảnh báo trên cả nước và xuất khẩu sang Philippines.

Tại diễn đàn, GS.TS Đỗ Đức Minh - Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội giới thiệu mô hình cảnh báo sạt lở, lũ quét, bùn đá đã thử nghiệm thành công tại Mù Cang Chải. Mô hình này tuân thủ nguyên tắc Phòng ngừa - Ứng phó chủ động và giảm tối đa thiệt hại về người và tài sản.

Các bước triển khai gồm: phân vùng nguy cơ (sử dụng mô hình học máy Random Forest cho độ chi tiết cao), dự báo theo ngày, nhận biết nguy cơ thực địa và cảnh báo thời gian thực.

GS.TS Đỗ Đức Minh nhấn mạnh ba bài học cốt lõi: "3 Sớm": Phát hiện sớm, cảnh báo sớm, hành động sớm. "3 Đúng": Đúng người, đúng việc, đúng thời điểm. "3 Cấp độ": Có thông tin, hiểu thông tin, chuyển thông tin thành hành động. Theo ông, đây là nền tảng giúp các địa phương chủ động ứng phó trước các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng phức tạp.

Nguyễn Hạnh