Góp ý Văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Lập trung tâm nghiên cứu và phát triển, thu hút trí thức Việt

Dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng đã đề ra phương châm: “Đoàn kết - Dân chủ - Kỷ cương - Đột phá - Phát triển”. So với phương châm của Đại hội XIII, khái niệm “Đột phá” đã thay thế khái niệm “Sáng tạo” và thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược cũng như sự thống nhất trong quan điểm chỉ đạo của Đảng giai đoạn vừa qua, đồng thời chuẩn bị cho sự phát triển thời gian tới của đất nước.

Có thể nói phương châm của Đại hội XIV đã bao quát đầy đủ những vấn đề cốt lõi nhất, phù hợp với thực tiễn đặt ra cho đất nước, phản ánh đúng tình hình khách quan, thể hiện tầm vóc, vị thế của dân tộc trong thời đại.

Tổng Bí thư Tô Lâm tham quan triển lãm tại Đại hội Đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030. Ảnh: THUẬN VĂN

Đổi mới sáng tạo là động lực phát triển

Về dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, nội dung đã nhấn mạnh cụm từ “lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính”. Điều này cũng gắn liền với chủ đề của Nghị quyết 57 về đột phá về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Tuy nhiên, để nhấn mạnh vai trò, đường lối chỉ đạo của Đảng, cần bổ sung và làm rõ cụm từ “lấy khoa học công nghệ làm nền tảng, đổi mới sáng tạo làm động lực và chuyển đổi số làm kết nối”. Việc bổ sung và thay đổi trên sẽ nhấn mạnh, làm rõ vai trò nền tảng của khoa học công nghệ như quan điểm chỉ đạo xuyên suốt của Đảng hiện nay và phù hợp với thực tiễn cuộc sống.

Trong đó, khái niệm “đổi mới sáng tạo” là động lực chính để phát triển đất nước, mạnh dạn đưa và ứng dụng các ý tưởng mới vào cuộc sống nhằm nâng cao năng suất lao động, tăng cao và đồng đều chất lượng sản phẩm, cải thiện cuộc sống.

“Chuyển đổi số” là khái niệm tất yếu trong nền công nghiệp 4.0 cùng sự phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào mọi khía cạnh cuộc sống hiện nay. Việc chuyển đổi số không chỉ là kết nối và xóa đi khoảng cách địa lý mà còn giúp kết nối ý tưởng và thực tiễn, giúp các giấc mơ sớm trở thành hiện thực.

Tổng Bí thư Tô Lâm cùng đại biểu tại Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam lần thứ IX, nhiệm kỳ 2024-2029. Ảnh: QUỐC HOÀNG

Thành lập trung tâm nghiên cứu và phát triển

Trong dự thảo văn kiện nêu rõ: “Tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới phương thức hoạt động, nâng cao năng lực tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập, nhất là trong lĩnh vực khoa học công nghệ, giáo dục, y tế và văn hóa. Đẩy mạnh xã hội hóa trong cung cấp dịch vụ công”.

Đây là một trong những nội dung quan trọng, tuy nhiên tôi cũng đề xuất thành lập và đưa vào hoạt động mô hình ‘trung tâm nghiên cứu và phát triển’ trong các đơn vị sự nghiệp công lập, tập đoàn nhà nước và tư nhân, đặc biệt đối với một số ngành công nghiệp chiến lược, công nghệ cao, công nghiệp kết nối.

Trung tâm nghiên cứu và phát triển được hình thành với mục đích trực tiếp giải quyết các vấn đề gặp phải trong quá trình khai thác, sản xuất và phục vụ công tác chuyển đổi số, hiện đại hóa và tối ưu hóa công đoạn sản xuất. Mô hình này sẽ hỗ trợ tối đa việc tận dụng trí tuệ người Việt Nam, dần tiệm cận với đỉnh cao khoa học quốc tế, giúp đội ngũ chuyên gia trong nước từng bước tự chủ về công nghệ.

Bên cạnh đó cũng giúp đội ngũ khoa học và chuyên gia người Việt tự lực phát triển các sản phẩm “Make in Viet Nam” trực tiếp phục vụ, cải thiện đời sống nhân dân và dần giảm thiểu sự phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài. Qua đó, giúp chúng ta tự tin sản xuất các sản phẩm có khả năng cạnh tranh với nước ngoài với giá thành hợp lý.

Việc thành lập trung tâm này cũng giải quyết bài toán trọng dụng, thu hút và gìn giữ nhân tài, đặc biệt trong bối cảnh cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài luôn mong muốn quay trở về quê hương đóng góp và phát triển.

Hơn nữa, việc thu hút người Việt Nam ở nước ngoài tham gia vào trung tâm nghiên cứu và phát triển cũng tạo tiền đề cho thu hút các chuyên gia và bạn bè quốc tế đến làm việc, đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước.

Các đề tài nghiên cứu được đề xuất bởi trung tâm nghiên cứu và phát triển sẽ được kết hợp, theo dõi và tài trợ bởi Bộ KH&CN để đảm bảo hàm lượng và chất lượng nghiên cứu khoa học trong mỗi đề tài.

Sản phẩm của các đề tài nghiên cứu này là những công bố khoa học hay bằng sáng chế được ứng dụng vào cuộc sống cũng sẽ giúp tăng tỉ lệ bằng sáng chế người Việt Nam vào kinh doanh, sản xuất. Đồng thời, trực tiếp thúc đẩy chỉ số “yếu tố tổng hợp năng suất - TFP” của nước ta đạt mục tiêu trên 55%, ngang bằng các quốc gia trong khu vực và tiệm cận các nước đang phát triển.

PGS-TS Trần Lê Hưng, Đại học Gustave Eiffel, Pháp. Ảnh: NVCC

Chú trọng thu hút nhân tài

Trong dự thảo văn kiện lần này cũng nêu rất khái quát, tổng quan về nền kinh tế, đầu tư công, công nghiệp hóa, xây dựng thương hiệu quốc gia hay tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân tiếp cận bình đẳng và sử dụng hiệu quả các nguồn lực...

Do vậy, tôi đề xuất bổ sung thêm một giải pháp để “đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” đó là: “Tăng cường và đẩy mạnh công tác phát hiện, bồi dưỡng và đào tạo tài năng trẻ; tích cực thu hút, trọng dụng và gìn giữ nhân tài người Việt, hạn chế chảy máu chất xám trong bối cảnh toàn cầu hóa”.

Việc thu hút, trọng dụng nhân tài luôn được Đảng và Nhà nước ta chú trọng nhưng thực tế cũng gặp một số khó khăn nhất định. Ngoài vấn đề tài chính thì cần có lời giải cho các câu hỏi về những công việc cụ thể cần giải quyết, môi trường làm việc thế nào, cơ hội thăng tiến, phát triển sự nghiệp và khả năng hòa nhập với môi trường trong nước…

Do đó, Việt Nam cần có những phương án cụ thể về “cơ hội nghề nghiệp” đủ hấp dẫn để gìn giữ nhân tài quay trở về cống hiến, tránh việc chảy máu chất xám, đặc biệt đối với các tài năng trẻ không chỉ thuộc 4 lĩnh vực ưu tiên hàng đầu như đường sắt cao tốc, điện hạt nhân, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, mà còn là các tài năng trẻ thuộc 11 nhóm công nghệ chiến lược, 35 nhóm sản phẩm chiến lược giai đoạn 2025 - 2030.

Công tác phát hiện, bồi dưỡng và đào tạo nhân tài trẻ cũng cần chú trọng. Hiện nay, bên cạnh cộng đồng du học sinh thì người Việt Nam ở nước ngoài cũng đã dần xuất hiện thế hệ F1, F2... được sinh ra và lớn lên tại nước sở tại, mang trong mình dòng máu Việt Nam. Họ là nguồn lực quý của đất nước, đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy hội nhập, đưa Việt Nam bước ra với thế giới và mang thế giới đến với Việt Nam.

Để thu hút nguồn nhân lực này, theo tôi, chúng ta cần một cơ chế quản lý phù hợp, có một bộ phận/cơ quan trực tiếp quản lý, điều hành trong nước và đầu mối tại từng địa bàn đóng vai trò tập hợp và duy trì các hoạt động, quy tụ các giải pháp đối với từng vấn đề trọng yếu của đất nước.

Phải nói rằng, “lòng yêu nước” luôn chảy trong máu mỗi người dân Việt Nam và mong muốn được trở về sống tại quê hương luôn thường trực và là suy nghĩ, trăn trở, nỗi niềm đau đáu của không ít người Việt trên toàn thế giới.

PGS-TS TRẦN LÊ HƯNG, Đại học Gustave Eiffel, Pháp