Góp tiếng nói bảo tồn kiến trúc Pháp

TS.KTS. Nguyễn Ngọc Tùng trong một dịp chia sẻ những nghiên cứu của mình và cộng sự về kiến trúc Pháp ở Huế. Ảnh: Nhật Minh

Đi sâu vào nghiên cứu những công trình ấy, các giá trị văn hóa lịch sử như một cuốn phim tua chậm, đâu đó phản chiếu tác động sự phát triển đô thị Huế về sau này và điều đó đã được TS.KTS. Nguyễn Ngọc Tùng (Khoa Kiến trúc, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế) và các cộng sự phân tích trong cuốn sách vừa được giới thiệu đến công chúng với tựa đề “Kiến trúc Pháp thuộc và phố “Tây” tại thành phố Huế” (NXB Đại học Huế).

Không đồ sộ như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh hay Đà Lạt (Lâm Đồng), quỹ kiến trúc Pháp ở Huế vẫn được xem là vô cùng đặc sắc. Trải qua thời gian, những công trình Pháp thuộc trên đất Huế cũng vơi dần vì nhiều lý do khác nhau. Những công trình còn tồn tại cho đến ngày hôm nay đều được cải tạo, cơi nới và hiếm có công trình nào giữ được tính nguyên vẹn như thời điểm mới xây dựng.

KTS. Nguyễn Ngọc Tùng cùng các cộng sự đã mất hơn 6 năm để nghiên cứu 89 công trình Pháp thuộc trên đất Huế. Tất cả đã được chụp ảnh hiện trạng, thu thập thông tin cơ bản, như vị trí tọa lạc, năm xây dựng, công năng và đo vẽ mặt bằng. Trong số 89 công trình kiến trúc được khảo sát, có 43 công trình không rõ năm xây dựng. Tuy nhiên, dựa vào hình thức kiến trúc, vật liệu xây dựng, kết cấu cũng như tìm hiểu từ người dân cho thấy những công trình này được xây dựng từ năm 1954 trở về trước.

Một trong những công trình kiến trúc Pháp tọa lạc trên đường Lê Lợi. Ảnh: Minh Anh

Từ những nghiên cứu ấy, nhóm KTS. Tùng chia các công trình kiến trúc ấy thành 6 phong cách: Tiền thuộc địa, cổ điển/tân cổ điển, địa phương Pháp, art deco, Đông Dương, phong cách khác. Trong đó, có công trình cùng lúc có sự ảnh hưởng của nhiều phong cách kiến trúc. Ví như Trường THPT Hai Bà Trưng mang phong cách tân cổ điển ở hàng rào, các thức cột cách điệu tại khối phòng học và hội trường. Tuy nhiên những con sơn, gạch cuốn trên hệ thống cửa sổ, lò sưởi lại chịu kiến trúc địa phương Pháp; các lớp mái khối hội trường và hình thức công lại chịu ảnh hưởng kiến trúc Đông Dương.

Nghiên cứu về các công trình kiến trúc Pháp ở Huế, không thể không nhắc đến trục Lê Lợi. Đây được xem trục phố cốt lõi hình thành và tạo tiền đề phát triển đô thị Huế sau này. Tính đến thời điểm hiện nay, trên tuyến đường này có 14 công trình với 27 hạng mục kiến trúc riêng lẻ còn hiện hữu. Có thể kể đến như Ga Huế, Học viện Âm nhạc Huế, Đại học Huế, Trường THPT chuyên Quốc Học, Trường THPT Hai Bà Trưng, một số tòa nhà bên trong Bệnh viện Trung ương Huế, trụ sở cũ của Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật TP. Huế, Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao quận Thuận Hóa…

Các công trình này được xây dựng từ những năm trước 1900 cho đến những năm 1940, hầu hết đã bị cải tạo, biến đổi nhưng hình khối kiến trúc bên ngoài không thay đổi nhiều. Với sự phong phú về loại hình và phong cách kiến trúc, phố Lê Lợi không chỉ phản ánh giai đoạn lịch sử đô thị hóa đặc trưng dưới thời Pháp thuộc mà còn chứa đựng giá trị văn hóa, nghệ thuật quan trọng. Đó được xem như cơ sở quan trọng để đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị trong bối cảnh phát triển đương đại.

Những nghiên cứu ấy cho thấy, người Pháp đã quy hoạch Huế theo sơ đồ hai cực với sông Hương là giải phân cách. Khu bờ Bắc giữ nguyên hình thái kiến trúc truyền thống trong khi khu bờ Nam được xây dựng với hạ tầng kỹ thuật hiện đại với đa dạng các thể loại, như công trình công cộng, công trình công sở, biệt thự, nhà ở thuộc địa, công trình tôn giáo… Nhóm tác giả cuốn sách “Kiến trúc Pháp thuộc và phố “Tây” tại thành phố Huế” hy vọng sẽ đóng góp bộ dữ liệu liên quan đến thể loại kiến trúc này, đó là cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo toàn diện hơn. Qua đó, góp phần xác định quỹ kiến trúc Pháp thuộc nói riêng và quỹ kiến trúc Huế nói chung trong tương lai.

Theo KTS. Nguyễn Ngọc Tùng, trong bối cảnh hiện nay, khi nhiều công trình kiến trúc Pháp thuộc đang đối diện với nguy cơ xuống cấp hoặc bị thay thế bởi các công trình hiện đại, việc nghiên cứu, ghi chép và bảo tồn các giá trị kiến trúc, lịch sử này càng trở nên cấp thiết. Đó cũng là lý do mà ông và những công sự đã miệt mài theo đuổi công việc ấy, một cách lặng lẽ bằng niềm đam mê. “Hy vọng những nghiên cứu của mình và cộng sự sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho những ai quan tâm đến quỹ di sản kiến trúc Pháp thuộc Huế; đồng thời, góp phần nâng cao nhận thức về bảo tồn di sản trong quá trình phát triển đô thị bền vững”, KTS. Tùng nhắn gửi.

Nhật Minh